Της Μαρίας Απόστολου,
Η Σφαγή στο Σάρπβιλ (Sharpeville Massacre), που έλαβε χώρα στις 21 Μαρτίου 1960 στη Νότια Αφρική, αποτελεί μία από τις πιο συγκλονιστικές και ιστορικά κρίσιμες στιγμές στον μακροχρόνιο και αιματηρό αγώνα κατά του Απαρτχάιντ. Το καθεστώς του Απαρτχάιντ, που είχε επιβληθεί θεσμικά από τη λευκή μειοψηφία της χώρας εις βάρος της μαύρης πλειοψηφίας, περιλάμβανε μία σειρά από διακρίσεις, περιορισμούς και καταπιεστικές πολιτικές. Ένα από τα πιο απεχθή εργαλεία καταστολής ήταν οι λεγόμενοι Νόμοι Διαβατηρίων (pass laws), που υποχρέωναν τους μαύρους Νοτιοαφρικανούς να φέρουν ειδικά έγγραφα όταν κινούνταν εκτός των περιοχών κατοικίας τους, υπό την απειλή σύλληψης και φυλάκισης.
Η διαμαρτυρία στο Σάρπβιλ οργανώθηκε από το Παν-Αφρικανικό Κογκρέσο (PAC), το οποίο κάλεσε τους πολίτες να παρουσιάζονται μαζικά στα αστυνομικά τμήματα χωρίς τα απαραίτητα διαβατήρια, ασκώντας ειρηνική πολιτική ανυπακοή. Η κινητοποίηση είχε τεράστια συμμετοχή, με άνδρες, γυναίκες και νέους να συγκεντρώνονται έξω από το αστυνομικό τμήμα της πόλης Σάρπβιλ, φωνάζοντας συνθήματα και τραγουδώντας, χωρίς να προκαλούν ή να επιδεικνύουν βίαιη συμπεριφορά. Παρά τον ειρηνικό χαρακτήρα της διαμαρτυρίας, οι δυνάμεις ασφαλείας αντέδρασαν με ακραία βία.
Εξίσου σημαντικός υπήρξε και ο ρόλος των γυναικών στον αγώνα κατά του Απαρτχάιντ. Πολλές γυναίκες βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της διαμαρτυρίας στο Σάρπβιλ και πλήρωσαν βαρύ τίμημα για τη δράση τους. Η συμβολή τους στην οργάνωση, στη διάδοση πληροφοριών και στην ενίσχυση του ηθικού των κοινοτήτων ήταν καθοριστική. Ο αγώνας τους, αν και συχνά επισκιαζόταν από ανδροκρατούμενες αφηγήσεις, αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο της αντίστασης και ενίσχυσε την ανάγκη για ισότητα, όχι μόνο φυλετική, αλλά και έμφυλη, εμπνέοντας μεταγενέστερα φεμινιστικά κινήματα στη Νότια Αφρική και διεθνώς. Το γεγονός αυτό συγκλόνισε παγκοσμίως.
Χωρίς καμία προειδοποίηση, η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά του άοπλου πλήθους. Το αποτέλεσμα υπήρξε τραγικό: 69 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 180 τραυματίστηκαν, πολλοί από αυτούς σοβαρά. Ιδιαίτερα συγκλονιστικό είναι το γεγονός ότι πολλοί από τους νεκρούς είχαν πυροβοληθεί στην πλάτη, ενώ προσπαθούσαν να ξεφύγουν, γεγονός που αναδεικνύει τη σκληρότητα της καταστολής. Οι εικόνες των θυμάτων και οι αφηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων έκαναν τον γύρο του κόσμου, προκαλώντας διεθνές κύμα αγανάκτησης, οργής και αλληλεγγύης.
Η Σφαγή στο Σάρπβιλ αποτέλεσε σημείο καμπής στην ιστορία της Νότιας Αφρικής. Οι αρχές απαγόρευσαν το PAC και το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), οδηγώντας πολλούς αγωνιστές στη ριζοσπαστικοποίηση. Το ANC, υπό την ηγεσία του Νέλσον Μαντέλα, ίδρυσε τον ένοπλο βραχίονα “Umkhonto we Sizwe”, ξεκινώντας για πρώτη φορά ένοπλο αγώνα κατά του καθεστώτος. Η διεθνής κοινότητα αντέδρασε έντονα: Τα Ηνωμένα Έθνη καταδίκασαν την πράξη ως σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κάλεσαν σε πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές κυρώσεις κατά της Νότιας Αφρικής. Οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν και σε άλλα σημεία της χώρας, επιτείνοντας την πολιτική αποσταθεροποίηση.
Η 21η Μαρτίου 1960, δεν ξεχάστηκε. Το 1966, τα Ηνωμένα Έθνη καθιέρωσαν την ημερομηνία ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων, τιμώντας τα θύματα του Σάρπβιλ και επαναβεβαιώνοντας τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας κατά του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και της θεσμικής βίας. Σήμερα, η ημέρα αυτή τιμάται παγκοσμίως, λειτουργώντας ως υπενθύμιση του πόσο εύθραυστα είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν απουσιάζει η κοινωνική ευθύνη και η διεθνής επαγρύπνηση.
Το μνημείο στο Σάρπβιλ, καθώς και τα μουσεία και οι εκπαιδευτικές δράσεις που έχουν δημιουργηθεί, διατηρούν ζωντανή τη μνήμη των γεγονότων. Η περιοχή έχει μετατραπεί σε σύμβολο αντίστασης, ελπίδας και επαναδιεκδίκησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ιδιαίτερη σημασία έχει η αποκατάσταση των ονομάτων των θυμάτων, αλλά και η επίσημη αναγνώριση της ημέρας από τη δημοκρατική κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής μετά την πτώση του Απαρτχάιντ. Η επανάληψη της μνήμης είναι απαραίτητη, ώστε οι νέες γενιές να θυμούνται, να μαθαίνουν και να αγωνίζονται ενάντια στην επανάληψη παρόμοιων εγκλημάτων.
Η ιστορία του Σάρπβιλ, μας διδάσκει πως ακόμη και τα πιο βίαια και καταπιεστικά καθεστώτα μπορούν να ανατραπούν μέσω της συλλογικής δράσης, της διεθνούς αλληλεγγύης και της ακλόνητης πίστης στα ανθρώπινα δικαιώματα. Η μνήμη εκείνης της ημέρας καλεί κάθε κοινωνία να επαγρυπνεί, να αντιστέκεται και να στέκεται με θάρρος απέναντι σε κάθε μορφή καταπίεσης και ρατσισμού. Είναι καθήκον μας να κρατήσουμε ζωντανό το μήνυμα του Σάρπβιλ: ότι η αξιοπρέπεια, η ελευθερία και η δικαιοσύνη δεν είναι απλώς ιδανικά, αλλά θεμελιώδη και αδιαπραγμάτευτα δικαιώματα κάθε ανθρώπου.
Μόνο μέσα από τη συνεχή επιμόρφωση, τον αγώνα για ισότητα και τη δέσμευση στην ειρήνη μπορεί η ανθρωπότητα να αποτρέψει την επανάληψη τραγωδιών όπως αυτή του Σάρπβιλ. Η θυσία των ανθρώπων εκείνης της ημέρας δεν πρέπει να λησμονηθεί αλλά να ενσωματωθεί στη συλλογική μνήμη, ως υπενθύμιση της δύναμης του λαού να αλλάξει την ιστορία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lodge Tom (2011), Sharpeville: An Apartheid Massacre and its Consequences, εκδ. Oxford University Press
- Mandela Nelson (1994), Long Walk to Freedom, εκδ. Little, Brown and Company
- Thompson Leonard (2001), A History of South Africa, εκδ. Yale University Press
- Worden Nigel (2012), The Making of Modern South Africa, εκδ. Wiley-Blackwell
