Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η Μέση Ανατολή στις αρχές του 20ού αιώνα αποτέλεσε έναν τόπο, στον οποίο έλαβε χώρα μια διαδικασία αναδιάταξης της ισχύος. Μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Βρετανία και η Γαλλία επενέβησαν στην περιοχή, ώστε να καθορίσουν τα όρια μεταξύ τους, δημιουργώντας νέες σφαίρες επιρροής. Όπως θα περίμενε κανείς, η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από μυστικές συμφωνίες, ανταγωνισμούς μεταξύ δυνάμεων, αλλά και ανάδυση του αραβικού εθνικισμού, στοιχεία που στη συνέχεια θα συνεισέφεραν στις ταραχώδεις διαχρονικές συγκρούσεις της περιοχής.
Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα έχει ακριβώς αυτό το θέμα. Πρόκειται για το Μια γραμμή στην άμμο. 1915-1949: Η Βρετανία, η Γαλλία και η διαμάχη που διαμόρφωσε τη Μέση Ανατολή, δια χειρός του James Barr, το οποίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση του Μενέλαου Αστερίου και εστιάζει σε αυτή τη θυελλώδη περίοδο (1915–1949), δείχνοντας πώς οι ανταγωνισμοί των δυτικών δυνάμεων και τα παρασκήνια της διπλωματίας διαμόρφωσαν το μέλλον της Μέσης Ανατολής. Ο συγγραφέας του βιβλίου James Barr είναι Βρετανός ιστορικός με σπουδές στην Οξφόρδη και ειδίκευση στη Μέση Ανατολή διαχρονικά, την οποία αφορούν και άλλα έργα του. Ο ίδιος έχει υπόβαθρο τόσο στην ακαδημαϊκή έρευνα και τη συγγραφή, όσο και στη διπλωματία, δεδομένου ότι είχε εργαστεί στη βρετανική πρεσβεία στο Παρίσι.
Το βιβλίο ξεκινά το 1915–16, με την περιγραφή των μυστικών διαπραγματεύσεων μεταξύ του Βρετανού Mark Sykes και του Γάλλου François Georges-Picot, οι οποίες οδήγησαν στην περιβόητη Συμφωνία Sykes–Picot. Η συμφωνία αυτή χάραζε τεχνητά σύνορα, διαχωρίζοντας τα κράτη της Μέσης Ανατολής σε βρετανικές και γαλλικές ζώνες. Ο Barr παρουσιάζει τις προσωπικότητες των διπλωματών με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο, δείχνοντας στο μεταξύ πώς ορισμένοι από αυτούς είχαν ιδεαλιστικές σκέψεις και δεν αντιλαμβάνονταν την πραγματικότητα της περιοχής. Στο έργο αυτό θα συναντήσουμε και άλλους σημαντικούς παίκτες της περιόδου, όπως τον Λώρενς της Αραβίας, τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, τον στρατηγό Ντε Γκωλ, αλλά και Άραβες ηγέτες που υπήρξαν καθοριστικοί για τα γεγονότα.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη με χρονολογική διάρθρωση. Το πρώτο ξεκινά ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τιτλοφορείται «Η Διχοτόμηση: 1915–19», ενώ το δεύτερο «Εντάσεις κατά τον Μεσοπόλεμο: 1920–39» αναφέρεται στις δυσκολίες και τις διπλωματικές κινήσεις πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη συνέχεια, το τρίτο κεφάλαιο «Ο Μυστικός Πόλεμος: 1940–45» και το τέταρτο, «Η Έξοδος: 1945–49» καλύπτουν την περίοδο κατά τη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τις συγκρούσεις, τα μυστικά και το πολιτικό και διπλωματικό συγκείμενο της εποχης.
Ένα από τα πολύ δυνατά σημεία του βιβλίου είναι ότι δεν εξωραΐζει την πραγματικότητα, αλλά δείχνει το σκληρό πρόσωπο της εξωτερικής πολιτικής της περιόδου, καθώς παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο τόσο η Γαλλία όσο και η Βρετανία προσπαθούσαν να υπονομεύσουν η μία την κυριαρχία της άλλης στην περιοχή, αλλά και την επίδραση προσωπικών φιλοδοξιών και ιδεολογιών στη διαχείριση των γεωστρατηγικών θεμάτων της εποχής, που προκάλεσαν εν τέλει τρομερές μακροχρόνιες συνέπειες και ανέδειξαν μια σκοτεινή πλευρά της διπλωματίας. Το ύφος του συγγραφέα συνδυάζει την αυστηρή ιστορική έρευνα με ένα αφήγημα που μπορεί να διαβαστεί από τον αναγνώστη που αγαπά αυτήν την πλευρά της Ιστορίας σαν πολιτικό θρίλερ. Η γραφή του είναι καθαρή, με παραστατικά πορτρέτα των πρωταγωνιστών και ρυθμό που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον. Αποφεύγει την ακαδημαϊκή ψυχρότητα και δίνει ζωή ακόμα και στις πιο περίπλοκες διπλωματικές λεπτομέρειες.
Επιπροσθέτως, ο συγγραφέας έχει προβεί σε εξαιρετική χρήση του πρωτογενούς αρχειακού υλικού, περιλαμβανομένων αποχαρακτηρισμένων εγγράφων, ενώ η ματιά του είναι αρκετά ισορροπημένη και αμερόληπτη ως προς τις δύο πλευρές. Η αφήγηση είναι από μόνη της δυνατή και συναρπαστική, ώστε μπορούν να την παρακολουθήσουν και αναγνώστες χωρίς εξειδίκευση στο αντικείμενο, ακόμη και αν εν τέλει η πληθώρα διπλωματικών λεπτομερειών μπορεί να κουράσει κάποιους αναγνώστες.
Το βιβλίο αυτό προτείνεται ιδιατέρως για φοιτητές, μελετητές και γενικά αναγνώστες που ενδιαφέρονται για την ιστορία του 20ού αιώνα και τις ρίζες των σημερινών κρίσεων στην περιοχή. Αν και δεν αποτελεί μια πλήρη πανοραμική εικόνα της εποχής, το συγκεκριμένο έργο προσφέρει ένα βαθύ και αποκαλυπτικό βλέμμα στο παρασκήνιο του βρετανογαλλικού ανταγωνισμού στη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για ένα αξιόλογο ιστορικό έργο, καλογραμμένο και με πλούσια νοήματα για το παρελθόν και το παρόν στη Μέση Ανατολή. Τελικά, πόσο εύκολο είναι να χαραχθεί μια γραμμή στην άμμο και πόσο δύσκολο να σβήσουν οι αυθαίρετες διαχωριστικές γραμμές, όταν ήδη έχουν προκαλέσει τραύματα και συγκρούσεις που συνεχίζονται μέχρι σήμερα;
