“The Walking Dead”: Μια μεταποκαλυπτική σειρά ή πραγμάτωση της Χομπσιανής θεωρίας;

Του Αργύρη Χατζηδιάκου,

Τι κοινό μπορεί να έχει μια μεταποκαλυπτική σειρά γεμάτη ζόμπι με ένα φιλοσοφικό έργο του 17^ου αιώνα; Ίσως περισσότερα απ’ όσα φαντάζεται κανείς με την πρώτη ματιά. Σε έναν κόσμο όπου οι θεσμοί έχουν καταρρεύσει και η ανθρώπινη ζωή παύει να έχει εγγυήσεις, αναδύονται ερωτήματα βαθιά φιλοσοφικά: Ποια είναι η φύση του ανθρώπου, δίχως κράτος; Τί σημαίνει ασφάλεια; Και πώς συγκροτείται η εξουσία, όταν δεν υπάρχει που να τη νομιμοποιεί εκ προοιμίου; Η σειρά “The Walking Dead”, μέσα από το μεταποκαλυπτικό της σκηνικό, δεν προσφέρει απλώς μια αφήγηση τρόμου και επιβίωσης· αποτελεί, την ίδια στιγμή, μια ζωντανή απεικόνιση του προβληματισμού που ανέπτυξε τον 17^ο αιώνα ο Thomas Hobbes στο έργο του «Λεβιάθαν». Το παρόν άρθρο προσπαθεί να φωτίσει την πολιτική φιλοσοφία του Hobbes μέσα από το πρίσμα της σύγχρονης μυθοπλασίας, αναζητώντας, στον κόσμο των «ζωντανών νεκρών», εκείνη την προβληματική που αναδεικνύει τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στη βαρβαρότητα και την κοινωνική συμβίωση.

Στον Hobbes, ο άνθρωπος στη φυσική κατάσταση, είναι μόνος, φοβισμένος και έτοιμος να αμυνθεί ή να επιτεθεί. Σας θυμίζει κάτι; Ίσως την αρχή του “The Walking Dead”, εκεί όπου κάθε άνθρωπος είναι ύποπτος και κάθε μέρα είναι μια μάχη για την επιβίωση. Η φυσική κατάσταση στη φιλοσοφία του Hobbes αποτελεί μια προ-πολιτική και προ-κοινωνική φάση, εντός της οποίας οι άνθρωποι ζουν απολύτως ελεύθεροι και μη δεσμευμένοι από θετικούς νόμους, ορισμένους από κάποια νόμιμη πολιτική εξουσία. Ο χαρακτήρας αυτής της κατάστασης διακρίνεται από βία και ασυδοσία. Τα άτομα δεν έχουν κάποια φυσική ροπή προς την ειρηνική συνύπαρξη και στο όνομα της επιβίωσης, λόγω των περιορισμένων αγαθών για βιοπορισμό, καταλήγουν να βιοπραγούν προκειμένου να αποσπάσουν τα αναγκαία αγαθά από το άλλο άτομο, με κάθε τρόπο.

 Bellum omnium contra omnes

Στη Χομπσιανή φυσική κατάσταση, λοιπόν, τα άτομα κυριαρχούνται από τον φόβο του βίαιου και ξαφνικού θανάτου. Νιώθετε κι εσείς, όταν με λίγα λόγια, ότι το παραπάνω χωρίο περιγράφει τη μεγάλη εικόνα της προαναφερθείσας σειράς; Στο “The Walking Dead” τα άτομα ζουν, επίσης σε έναν κόσμο όπου η πολιτική εξουσία είναι απούσα. Αν και οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από μια τάση προς ειρηνική συνύπαρξη, λόγω της προηγούμενης κατάστασης, αυτής πριν από την αποκάλυψη, όπου υπήρχαν φιλικοί και οικογενειακοί δεσμοί ανάμεσα στα άτομα, υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις και σκηνές όπου άτομα και χαρακτήρες που βιοπραγούν βάναυσα είτε για να αποφύγουν τον θάνατο, είτε για να αποσπάσουν αγαθά. «Περπατάς αμέριμνος σε ένα δάσος. Σταματάς να ανάψεις μια φωτιά, να μαγειρέψεις τον λαγό που μόλις λίγη ώρα πριν είχες πιάσει και ύστερα από λίγα λεπτά… βρίσκεσαι βάρβαρα δολοφονημένος, γιατί ο λαγός σου είχε μυρωδιά που ξυπνούσε τα πιο βαθιά ένστικτα της επιβίωσης». Πόσες σκηνές και πόσες τέτοιες περιπτώσεις βρίσκουμε εντός της σειράς που διακρίνεται αυτή η επιθετική τάση των ανθρώπων για επιβολή και επιβίωση; Ανησυχητικά πολλές!

Επιβολή

Η «επιβολή» στη χομπσιανή φυσική κατάσταση αποτελεί μια λέξη καίριας σημασίας. Τα άτομα στον «Λεβιάθαν», στην προσπάθειά τους να μείνουν στη ζωή, επιβάλλονται με ακραία μέσα και τρόπους να επιβιώσουν. Ένα τέτοιο σημείο επιβολής είναι αυτό του καταφυγίου Terminus! Στην 4^η σεζόν, στο 15^ο επεισόδιο με τίτλο «Εμείς» ο πρωταγωνιστής της σειράς μαζί με τους φίλους του, έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο με μια ωμή κτηνωδία που βασίζεται στο αίσθημα της επιβίωσης με κάθε κόστος. Η κύρια ομάδα ανθρώπων στη σειρά που διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, στην προσπάθειά της να βρει καταφύγιο για να αποφύγει τους «ζωντανούς νεκρούς», ανακαλύπτει ένα μέρος που υπόσχεται ειρήνη και φροντίδα στους επιζώντες. “Hi. I’m Mary. Looks like you’ve been on the road a while. Let’s get you settled and we’ll make you a plate. Welcome to Terminus“ φαίνεται ότι ήταν τα πρώτα λόγια που άκουσαν όταν ήρθαν σε επαφή με τους «ανθρώπους» της κοινότητας. Λόγια γεμάτα φροντίδα και κατανόηση μέσα στον αέναο αγώνα για επιβίωση μέσα στο καθεστώς των ζόμπι. Η κατάληξη αυτής της περίπτωσης; Ο Rick και η παρέα του φυλακίστηκαν και στη συνέχεια έγινε προσπάθεια να θανατωθούν προκειμένου να γίνουν βορά από τα άτομα της κοινότητας, που αποδεικνύονται κανίβαλοι, δίχως κανέναν δισταγμό. Το ένστικτο της επιβίωσης στο αρρωστημένο μεγαλείο του!

This isn’t a democracy anymore

Στο έργο του ο Hobbes εξελίσσει τη φυσική κατάσταση σε πολιτική κοινωνία. Προκειμένου οι άνθρωποι να συνεχίσουν να υπάρχουν και να μη βρεθούν αντιμέτωποι με το σενάριο του αφανισμού, ο φιλόσοφος κρίνει αναγκαία τη συγκρότηση της πολιτικής κοινωνίας. Τα άτομα προχωρούν στη συνένωσή τους κάτω από το καθεστώς της πολιτικής εξουσίας, όπου θα τους περιορίζει για να πάψουν τέτοια περιστατικά βιοπραγιών. Σε αυτή την ιδέα ο Hobbes προτείνει τη Μοναρχία ως πολίτευμα και χαρακτήρα της εξουσίας στην πολιτική του κοινωνία.

Αυτή την ιδέα του μοναρχικού καθεστώτος, στο πλαίσιο του «πολέμου όλων εναντίον όλων», ως βασικό εργαλείο για τον τερματισμό των γενικευμένων βιοπραγιών ανάμεσα στα άτομα τον συναντάμε και στην σειρά του “The Walking Dead”. Η πρώτη αναφορά εντός της σειράς που αποτυπώνει την ιδέα της μοναρχίας σαν χαρακτήρα εξουσίας και τη δημοκρατία ως παρελθόν, βρίσκεται στη 2^η σεζόν, στο 13^ο επεισόδιο, εκεί όπου ο Rick, ο πρωταγωνιστής της σειράς και «επικεφαλής» της ομάδας διατυπώνει στην ομάδα του ύστερα από μια επικίνδυνη κατάσταση γι’ αυτούς: “But get one thing straight… You’re staying, this isn’t a democracy anymore”. Το πλαίσιο αυτής της φράσης συνδέεται απόλυτα με την αξιωματική θέση του Hobbes για την Μοναρχία. Σύμφωνα με τον Hobbes η Μοναρχία αποτελεί το καταλληλότερο πολίτευμα στην κοινωνία των ανθρώπων. Γιατί όμως; Διότι ύστερα από μια φάση γενικευμένου πολέμου ανάμεσα στους ανθρώπους, η μοναρχία αποτελεί την μοναδική λύση για την συγκράτηση της βίας. Είναι το πολίτευμα αυτό που, σύμφωνα με τον Hobbes θα τερματίσει κάθε ανθρώπινη διαμάχη, ακόμη και πολιτική διαφωνία που μπορεί να δημιουργηθεί, αν τα άτομα συμβάλλονταν υπό τη σκέπη των δημοκρατικών θεσμών. Ο Rick διατυπώνει αυτή τη φράση, δηλώνοντας εν μέρει, ότι για να μπορέσουν να ζήσουν, πρέπει να τον ακολουθήσουν και να πράττουν ό,τι θεωρεί αυτός ορθό και γενικά να τον υπακούν.

Τούτη η μοναρχική ιδέα εξουσίας κάνει την εμφάνισή της και σε άλλα σημεία της σειράς, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των άλλων κοινοτήτων. Αρχικά, στην 3^η σεζόν, συναντάμε την πρώτη οργανωμένη κοινότητα, το “Woodbury” με κυβερνήτη τον Philip Blake ή Brian Heriot, τον επονομαζόμενο και ως The Governor. Το Woodbury αποτελεί μια οργανωμένη κοινότητα με κεντρική, μοναρχική εξουσία που λαμβάνει τις αποφάσεις. Αυτή η εξουσία δρα δίχως τη συγκατάθεση των πολιτών που βρίσκονται στην κοινότητα, καθώς επίσης κατέχει την νομιμότητα λόγω της αποδοχής των ανθρώπων που διοικεί προκειμένου να τους φροντίζει και να τους προστατεύει. Η δεύτερη κοινότητα που συναντάμε είναι αυτή της Alexandria με επικεφαλής την Deanna Monroe, την οποία και συναντάμε στην 5^η σεζόν. Η μορφή εξουσίας και σε αυτή την κοινότητα είναι μοναρχική, αν και πιο μετριοπαθής από την προηγούμενη. Η τρίτη κοινότητα που η Μοναρχία χαρακτηρίζεται απόλυτη είναι, φυσικά, αυτή των Saviors με επικεφαλής τον Negan στην 7^η σεζόν. Ο Negan έχει σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά του μονάρχη καθώς συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλη την εξουσία. Είναι ο ιδρυτής της κοινότητας, ο νομοθέτης, ο δικαστής και ο εκτελεστής των νόμων του. Δρα κατά ένα μεγάλο ποσοστό με τη βία, κάνοντας τους κανόνες του απόλυτους και αδιαμφισβήτητους. Πέρα των βασικών αυτών κοινοτήτων, την ίδια μορφή εξουσίας κατέχουν και οι υπόλοιπες κοινότητες, όπως αυτή του “Hilltop” με αρχηγό τον Gregory και μετέπειτα την Maggie Rhee και αυτή του “Kingdom” με αρχηγό τον King Ezekiel, στην 7^η και 8^η σεζόν.

Στον κόσμο του TWD, η επιβίωση δεν είναι απλώς ανάγκη—είναι μάχη. Χωρίς θεσμούς, χωρίς νόμους, οι άνθρωποι επιστρέφουν σε μια κατάσταση όπου η βία γίνεται μέσο και η εμπιστοσύνη ρίσκο. Ο Hobbes δε χρειάζεται περαιτέρω επεξήγηση· η ίδια η σειρά εξηγεί τη θεωρία του, σκηνή-σκηνή.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Α. Στυλιανού (2006), Θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου από τον Γκρότιους στον Ρουσσώ, Εκδόσεις: ΠΟΛΙΣ
• The Walking Dead, netflix.com, διαθέσιμο εδώ