Του Ελευθέριου Χονδρού,
Το πρόσφατο Spending Review, υπό την καθοδήγηση της Υπουργού Οικονομικών Rachel Reeves, σηματοδοτεί μία στροφή πορείας με βαθιές μακροοικονομικές επιπτώσεις: £86 δισ. επενδύονται σε έρευνα, καινοτομία και υποδομές τα επόμενα τέσσερα χρόνια —περίπου £22,5 δισ. ετησίως έως το 2029/30. Αυτή η τολμηρή κίνηση αναδεικνύει την αλλαγή προτεραιοτήτων: από δαπάνη για κατανάλωση, σε επένδυση με πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο.
Τα οικονομικά μοντέλα δείχνουν ότι κάθε £1 σε δημόσια δαπάνη για R&D, μπορεί να αποφέρει έως και £7 στην οικονομία, ενώ παράλληλα προκαλεί «crowding‑in», δηλαδή ενεργοποίηση διπλάσιων ιδιωτικών κεφαλαίων. Άλλες μελέτες της Russell Group εμφανίζουν ακόμη ισχυρότερη σχέση: έως £8.5 επιστροφής σε ΑΕΠ, δημιουργώντας 250.000 νέες θέσεις εργασίας ετησίως. Η παραγωγική πολυπλεξία αυτής της δημόσιας επένδυσης είναι αδιαμφισβήτητη.
Ο ρόλος του R&D, ως πυλώνα επανεκκίνησης της οικονομίας, γίνεται ακόμη πιο σαφής εάν συγκρίνουμε τη βρετανική ένταση έρευνας (R&D intensity): το 2022, η Βρετανία επένδυσε το 2,77% του ΑΕΠ σε R&D, ελαφρώς πάνω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ (2,73%). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ΕΕ εμφάνισε 2,22%, και χώρες όπως ΗΠΑ (3,59%), Γερμανία (3,11%) και Γαλλία (2,26%) ξεπερνούν σήμερα τη Βρετανία, ενώ η Νότια Κορέα φιγουράρει με εντυπωσιακό 4,85%. Τα συμπεράσματα είναι σαφή: παρά το γεγονός ότι η Βρετανία παραμένει στις κορυφαίες θέσεις (π.χ. 5η στον ΟΟΣΑ κατά κεφαλή R&D), η απόσταση από τους ηγέτες (ΗΠΑ, Κορέα, Ελβετία) είναι σημαντική .
Η στρατηγική του Plan for Change εισάγει και περιφερειακή διάσταση: με £500 εκατ. σε innovation clusters σε όλη τη χώρα — τουλάχιστον £30 εκατ. ανά περιφέρεια, όπως στο Liverpool για φαρμακευτικές καινοτομίες, στη Βόρεια Ιρλανδία για αμυντικά συστήματα και στη Νότια Ουαλία για ημιαγωγούς. Παράλληλα, η συνεργασία Manchester–Cambridge ξεκινά με £4,8 εκατ. τριετές πρόγραμμα. Επενδύσεις αυτού του τύπου συμβάλλουν στη δημιουργία οικοσυστημάτων υψηλής ειδίκευσης, όπου κάθε εξειδικευμένη θέση γεννά περίπου 2,5 πρόσθετες σε τοπικό επίπεδο.
Η οικονομική σημασία των clusters είναι διττή: στερούν τον κίνδυνο συγκέντρωσης στην πρωτεύουσα, ενώ ενισχύουν την εξειδίκευση και ιδιοκτησία των περιφερειών. Το μοντέλο αυτό έχει προηγούμενο επιτυχημένο παράδειγμα στη Silicon Valley και στα ερευνητικά hubs, υπό τη μορφή συνδυασμού πανεπιστημίων, επιχειρήσεων, χρηματοδότησης και υποδομών.
Στο πλάνο περιλαμβάνονται και £15,6 δισ. σε επενδύσεις σε μεταφορές και υποδομές, διευκολύνοντας τη λειτουργία των innovation clusters μέσω καλύτερης πρόσβασης και διασύνδεσης. Σύμφωνα με το Institute for Government και τον ΟBR, οι επενδύσεις κεφαλαίου (CDEL) εμφανίζουν υψηλό δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή, και στοχεύουν σε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, ενώ ταυτόχρονα ενδυναμώνουν την οικονομική χωρική συνοχή.
Η κυβερνητική στρατηγική εξασφαλίζει, επίσης, πιστοποίηση για τη δημόσια οικονομική θέση: το NHS λαμβάνει αύξηση 2,8% σε πραγματικούς όρους έως το 2028/29 (περί τα £30 δισ.), ενώ οι αμυντικές δαπάνες έχουν ποσοστιαίο στόχο 2,5% του ΑΕΠ έως το 2027. Οι αμυντικές δαπάνες μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να λειτουργούν ως «defence dividend» — ειδικά αν επικεντρωθούν στην καινοτομία (π.χ. 15% δαπάνες R&D στις ΗΠΑ). Η πρόκληση έγκειται στο να παραμείνουν εστιασμένες στην ανάπτυξη τεχνολογιών διπλής χρήσης, όπως δείχνει η εμπειρία του GPS και των micro‑chips.
Ωστόσο, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις στο δημοσιονομικό προφίλ: το διαρθρωτικό έλλειμμα ξεπερνά τα £20 δισ. και οι αγορές ομολόγων παρακολουθούν με επιφύλαξη. Το IFS υπογραμμίζει ότι, τα δημοσιονομικά περιθώρια είναι περιορισμένα και η επιτυχία εξαρτάται από στοχευμένη σύζευξη με άλλους πόρους, όπως αύξηση φόρων ή αποκοπές δαπανών. Επιπλέον, η πολιτική των rebate για φάρμακα στο NHS (άνω του 20%) θα μπορούσε να αφαιρέσει έως £11 δισ. από τη φαρμακευτική R&D έως το 2033.
Οι πιέσεις αυτές οδηγούν τον βρετανικό εμπορικό κόσμο (π.χ. CBI, Wellcome Trust) σε εκκλήσεις για ενίσχυση του στόχου R&D στο 3,4% του ΑΕΠ έως το 2030, δηλαδή περίπου £30 δισ. ετησίως, ώστε να διατηρηθεί η θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Επιπλέον, ζητούν σταθερή μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση από το κράτος — σε βάθος δεκαετίας — και αναζωογόνηση βασικών υποδομών ερευνών (π.χ. NHS, πανεπιστήμια).
Σε διεθνές πλαίσιο, η Βρετανία έχει σήμερα υψηλή υπεροχή στην παραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων (6,3% των παγκόσμιων, 10,5% των citations) και προηγμένη παρουσία σε startups, με συνολική αξία $1,2 τρισ. το 2024 — μεγαλύτερη της Γαλλίας και Γερμανίας μαζί. Ωστόσο, ο αριθμός εταιρειών υψηλής R&D επένδυσης μειώθηκε δραστικά (από 118 σε 63 στα πρώτα 2.000 παγκοσμίως).
Η τελική κρίσιμη παράμετρος είναι η ισορροπία: η κυβέρνηση καλείται να συνδυάσει επενδύσεις με δημοσιονομική πειθαρχία, αποτελεσματική διακυβέρνηση, φορολογικά και ρυθμιστικά κίνητρα, και ένα πλαίσιο μακροχρόνιας σταθερότητας. Πρέπει να αποφύγει τη χαντακωμένη αξιοπιστία (“mini‑budget” 2022), αποφεύγοντας πισωγυρίσματα που θα λειτουργήσουν ως πλήγμα στις αγορές και την εμπιστοσύνη.
Σε αυτή τη βάση, το “Plan for Change” έχει όλα τα στοιχεία για να αναδυθεί, όχι απλά ως ένα πρόγραμμα επιείκειας, αλλά ως μια στρατηγική αναγέννησης: επενδύοντας στην επιστημονική υπεροχή, ανανεώνοντας τις περιφέρειες, ενισχύοντας την ασφάλεια και την υγεία, και αναβαθμίζοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο. Αν εξασφαλίσει συνεπή εφαρμογή, τότε η επόμενη δεκαετία μπορεί να αποτελέσει ορόσημο για τη νέα βρετανική οικονομία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Transformative £86 billion boost to science and tech to turbocharge economy, with regions backed to take cutting-edge research into own hands, gov.uk, διαθέσιμο εδώ
