Της Γεωργίας Σαχινίδου,
Όλοι όταν ήμασταν μικροί έχουμε την ανάμνηση από την οικογένειά μας να μας διαβάζει παραμύθια. Αυτή η πράξη όχι μόνο μας βοηθούσε στο να δημιουργήσουμε μια σχέση οικειότητας και εμπιστοσύνης με τους δικούς μας ανθρώπους, αλλά και συνέβαλε μέσω των απλών αυτών ιστοριών να κατανοήσουμε φαινόμενα, συμπεριφορές και καταστάσεις που περιρρέουν στο περιβάλλον μας. Έτσι, τα παιδικά βιβλία, βασίζοντας το περιεχόμενό τους σε τυπικά προβλήματα της καθημερινότητας των παιδιών, προσεγγίζουν τα δύσκολα και απαιτητικά θέματα που ένα παιδί καλείται να διαχειριστεί. Ένα από αυτά όσο ευαίσθητο και αν είναι, αφορά τη βία.
Τι ακριβώς όμως είναι η βία; Βία είναι κάθε συμπεριφορά που ως σκοπό έχει να εξαναγκάσει, να κυριαρχήσει, να πληγώσει και να απομονώσει ένα άτομο. Είναι κάθε μορφή εξουσίας που επιβάλλεται με σκοπό να διατηρήσει την κυριαρχία και τον έλεγχο, τόσο της σχέσης όσο και της συμπεριφοράς του θύματος. Η βία μπορεί να έχει πολλές μορφές και να εμφανίζεται με διαφορετικούς τρόπους, όπως σωματική, λεκτική, οικονομική, ψυχολογική και σεξουαλική. Πιο αναλυτικά, όταν το παιδί εκτεθεί σε ακραία περιστατικά βίας αναπτύσσει τραύμα, γεγονός το οποίο του προκαλεί το δυσάρεστο συναίσθημα του ότι είναι αβοήθητο από τόση μικρή ηλικία. Τα τραύματα παρουσιάζονται και με άλλα συμπτώματα, δηλαδή εφιάλτες, flashbacks, αυπνίες και αλαλία, ενώ τα παιδιά συνήθως φαίνονται φοβισμένα και ανασφαλή.
Στα παιδικά βιβλία το ευαίσθητο αυτό θέμα τυχαίνει να ωραιοποιείται, διότι αναμφισβήτητα σχεδόν ή εντελώς όλες οι ιστορίες των παιδικών βιβλίων τελειώνουν με ένα αισιόδοξο συμπέρασμα. Με τα περιστατικά βίας, αναγκαστικά αυτό πολλές φορές είναι ανέφικτο, καθώς τα θέματα αυτά παρουσιάζονται ως πιο διαχειρίσιμα και λιγότερο βλαβερά. Βέβαια, παρατηρούμε ότι δεν υπάρχουν πολλά βιβλία που να μιλάνε για το θέμα αυτό. Η κοινωνία στην οποία ζούμε χαρακτηρίζεται από πολλούς, ως μια κοινωνία που επικρατεί η βία, ότι υπάρχει μια κουλτούρα βίας. Ειδικότερα, προκειμένου να αποφύγουμε τα άσχημα συναισθήματα που προκαλούν οι σκηνές βίας, αλλά και καταστάσεων που παρατηρούμε στην καθημερινότητά μας, μαθαίνουμε να την ανεχόμαστε. Με άλλα λόγια, εμφανίζουμε ανοχή απέναντι στη βία, ώστε αντί να αντιδρούμε και να δυσανασχετούμε σε αυτή, αντιμετωπίζουμε με αδιαφορία το θέαμα της.
Για να ξεφύγουμε από την κουλτούρα βίας και να εμποδίσουμε την ανοσία, η οποία καλλιεργείται, μπορούμε να διδάξουμε το παιδί μέσα από το βιβλίο συμβουλές, αλλά και πώς να αντιμετωπίσει περιστατικά που εμπεριέχουν βίαιες συμπεριφορές και συγκρούσεις. Μία θεματική των παιδικών βιβλίων που έχει τη δυνατότητα να γίνει αρωγός, είναι για τον σχολικό εκφοβισμό. Πιο συγκεκριμένα, ο κεντρικός χαρακτήρας, ο οποίος δέχεται κάποια βίαιη συμπεριφορά φαίνεται πως την αντιμετωπίζει πρώτα, χωρίς να μιλάει σε κανέναν και να κλείνεται στον εαυτό του. Όμως, καταλήγει να αντιδράσει κατά πάσα πιθανότητα είτε στη μέση είτε στο τέλος του βιβλίου και αποφασίζει να μοιραστεί το πρόβλημά του με κάποιον ενήλικα. Κατά αυτόν τον τρόπο, επιλύεται το πρόβλημα, κλείνοντας με αίσιο τέλος την ιστορία. Το παιδί μέσω του βιβλίου αυτού μαθαίνει, πως ορισμένες συμπεριφορές είναι λανθασμένες και ότι δεν πρέπει να γίνονται ανεκτές, ακόμη και αν το ίδιο δεν έχει βιώσει κάποια ανάλογη κατάσταση. Πλέον μπορεί να διαχειριστεί, ενώ αν είναι θύμα, το βιβλίο λειτουργεί υποστηρικτικά σε ψυχολογικό επίπεδο, αφού το βοηθάει να κατανοήσει τα συναισθήματά του.
Το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας είναι σαφώς δυσκολότερο να αποτυπωθεί στα παιδικά βιβλία. Αναλυτικότερα, ελάχιστα παιδικά βιβλία γράφονται ειδικά στην Ελλάδα για το θέμα αυτό. Τα παιδιά που βιώνουν βία στο σπίτι τους τείνουν να την επανερμηνεύουν για να αποκτήσουν ένα αίσθημα ασφάλειας, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν διάφορους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας, για παράδειγμα την επιλεκτική μνήμη. Τα ελάχιστα βιβλία που εστιάζουν στην οικογενειακή βία, προσπαθούν να δείξουν ότι το μόνο περιθώριο, για να εξομαλυνθεί η κατάσταση αυτή, είναι να γίνει γνωστή, δηλαδή να κοινοποιηθεί. Εξαιτίας της κοινοποίησης του περιστατικού γίνεται φανερή η κατάσταση που βρίσκεται αντιμέτωπο το παιδί και έχει τη δυνατότητα να λάβει την κατάλληλη βοήθεια, την οποία χρειάζεται για να αποδράσει αλλά και για να καταλάβει τα σημάδια εάν τα δει στους συνομήλικούς του.
Συνάγεται λοιπόν, εύλογα το συμπέρασμα πως τα παιδικά βιβλία δεν είναι απλά για να περνάμε ευχάριστα τον χρόνο μας και να προσφέρουν ψυχαγωγία στον μικρό αναγνώστη, αλλά διαφωτίζουν σημαντικά προβλήματα, όπως της σχολικής βίας και της ενδοοικογενειακής αλλά και σε ένα γενικότερο πλαίσιο της βίας και της προβληματικής συμπεριφοράς. Έτσι, το παιδί ευαισθητοποιείται για τα θέματα αυτά, ενώ μαθαίνει να αναγνωρίζει τις συμπεριφορές αυτές και να δρα αναλόγως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βία: τι είναι και με ποιες μορφές εμφανίζεται, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Coping with Violence, naeyc.org, διαθέσιμο εδώ
- Helping Children Cope through Literature, files.eric.ed.gov, διαθέσιμο εδώ
