Βάδιση: Η πολυπλοκότητα πίσω από την απλή καθημερινότητα

Της Ιρέμ Μόλλα Μουσταφά, 

Τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης βάδισης διαφοροποιούνται σημαντικά από άνθρωπο σε άνθρωπο, καθώς σχετίζονται με παράγοντες όπως η ψυχολογική και η σωματική κατάσταση του ατόμου. Μελέτες στην κινησιολογία καταδεικνύουν ότι η κίνηση στον άνθρωπο εκδηλώνεται κυρίως στα πόδια και στη λεκάνη ενώ τα υπόλοιπα μέλη του σώματος συμβάλλουν στη διατήρηση της ισορροπίας κατά τη διάρκεια της βάδισης με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κίνηση των χεριών.

Η ανάλυση της βάδισης απαιτεί μια εξειδικευμένη διαγνωστική τακτική η οποία στηρίζεται στην πλήρη κατανόηση των φυσιολογικών μηχανισμών της κίνησης του ανθρώπινου σώματος και περιλαμβάνει τον έλεγχο: της ισορροπίας στην όρθια θέση, του μήκους των κάτω άκρων, του μήκους και της διάρκειας του βήματος, της ταχύτητας της βάδισης, του εύρους της βάσης στήριξης και της κίνησης των άνω άκρων.

Η βάδιση συνιστά κίνηση που χαρακτηρίζεται από περιοδικότητα και επαναληψιμότητα, με τα δύο πόδια επαναλαμβάνουν τις ίδιες κινήσεις. Κύκλος βάδισης ορίζεται ως η περίοδος μεταξύ δύο διαδοχικών επαφών της πτέρνας ενός ποδιού.

Η φυσιολογική βάδιση είναι μια σειρά ελεγχόμενων και περιοδικών κινήσεων που μεταφέρουν το κέντρο βάρους του ανθρώπινου σώματος σε μια διαδρομή με το μικρότερο δυνατό ενεργειακό κόστος. Στη φυσιολογική βάδιση, το κεφάλι διατηρείται όρθιο, με τους ώμους ίσιους και στο ίδιο ύψος, κατακόρυφος κορμός, με τα άκρα να κινούνται διαγώνια – αντίθετο χέρι, αντίθετο πόδι, τα βήματα είναι συγχρονισμένα και ίδιου μήκους, η κλίση της λεκάνης είναι τη μία πρόσθια και την άλλη οπίσθια και το σώμα συνολικά ταλαντεύεται κατακόρυφα.

Ο κύκλος της φυσιολογικής βάδισης αποτελείται από δύο φάσεις:

 1) τη φάση στήριξης

 2) τη φάση αιώρησης

 ΦΑΣΗ ΣΤΗΡΙΞΗΣ

Αυτή η φάση παρέχει την σταθερότητα στο βάδισµα και χωρίζεται σε τρία στάδια.

• Επαφή της φτέρνας – Φάση Επαφής: Είναι µια θέση διπλής στήριξης µε τη φτέρνα του πρώτου ποδιού και τα δάκτυλα του άλλου στο έδαφος. Το ισχίο του υποστηριζόμενου μέλους κάµπτεται κατά 30-35º, με το γόνατο να εκτείνεται και το άκρο του ποδός σε ορθή γωνία . Η φτέρνα παραμένει σε επαφή µε το πάτωµα. Το βάρος του σώµατος είναι πίσω από το πρώτο πόδι.
• Στήριξη Αιώρηση – Μέση φάση: Μέση στήριξη άκρου ποδός επίπεδου στο έδαφος. Το σώμα προωθείται πάνω στο υποστηριζόµενο µέλος, µε το ισχίο εκτειμένο και το άκρο ποδός να τίθεται σταδιακά στο έδαφος. Το γόνατο κάμπτεται ελαφρώς, όταν η βάδιση γίνεται σε επίπεδο έδαφος, συνιστώντας μια σταθερή θέση.
• Προώθηση: Η φτέρνα σηκώνεται και καθώς το σώμα μετακινείται προς τα εμπρός στο σταθερό µέλος, το ισχίο υπερεκτείνεται µε έσω στροφή και προσαγωγή. Το γόνατο βρίσκεται σε έκταση.

ΦΑΣΗ ΑΙΩΡΗΣΗΣ

• Επιτάχυνση: Η φτέρνα υψώνεται περαιτέρω, ενώ έντονη είναι η επαφή μεταξύ δακτύλων και εδάφους, έτσι ώστε το σώµα να κινηθεί προς τα εµπρός. Η ενέργεια της ώθησης παρέχει την απαραίτητη ορμή για την πρόσθια κίνηση. Το ισχίο κάµπτεται και κινείται σε έξω στροφή. Αυτή η στροφή µεταφέρεται προς τα κάτω στο γόνατο και στον άκρο πόδα. Για την αποτελεσµατική επιµήκυνση του µέλους, η λεκάνη-κορμός στρέφεται προς τα εμπρός κατά 6-8^ο στο ισχίο του μέλους που υποστηρίζεται. Η λεκάνη-κορµός «πέφτει» περίπου στις 5º καθώς το βάρος µεταφέρεται στο αντίθετο µέλος. Το ισχίο και το γόνατο κάμπτονται απαραίτητα, προκειμένου το άκρο να καλύψει το έδαφος, κατά την πρόσθια κίνηση.
• Μέση αιώρηση: Καθώς το αιωρούµενο µέλος κινείται προς τα εµπρός, ξεπερνά το στηριζόµενο µέλος.
• Επιβράδυνση: Το ισχίο κάµπτεται περισσότερο και το γόνατο εκτείνεται. Ο άκρος πόδας είναι σε ουδέτερη θέση. Η φτέρνα ακουμπά το έδαφος, κινούμενη σε κάµψη ελεγχόµενη από τους ραχιαίους καµπτήρες. Το άκρο περνά και πάλι σε φάση στήριξης, με τη συνολική ενέργεια να μειώνεται.

Υπάρχουν πολλοί τύποι προτύπων βάδισης, με τον φυσικοθεραπευτή να είναι εκπαιδευμένος να τα αναγνωρίζει και να προσφέρει στρατηγικές για τη μεγιστοποίηση της ασφαλούς βάδισης. Μερικά από τα χαρακτηριστικότερα παθολογικά πρότυπα βάδισης, είναι τα ακόλουθα:

• Ανταλγικό βάδισμα: Όταν κάποιος κουτσαίνει για να αποφύγεi τον πόνο στις δομές που φέρουν βάρος (ισχίο, γόνατο, αστράγαλος).
• Ημιπληγική βάδιση: Οι πάσχοντες από ημιπληγία ή ημιπάρεση αιωρούν το παρετικό πόδι προς τα έξω και στη συνέχεια το φέρουν προς τα εμπρός(περιαγωγή). Το χέρι που έχει υποστεί την ημιπληγία διατηρείται σε κάμψη κολλημένο στον κορμό προκειμένου να διατηρείται η ισορροπία.
• Σπαστικό βάδισμα: Τα πόδια συγκρατούνται κοντά μεταξύ τους και κινούνται με άκαμπτο τρόπο, συχνά λόγω τραυματισμών του κεντρικού νευρικού συστήματος.
• Παρεγκεφαλιδικό αταξικό βάδισμα: Χαρακτηρίζεται από αστάθεια, χωρίς συντονισμό, με ευρεία βάση στήριξης και τα πόδια με στροφή προς τα έξω (όπως του μεθυσμένου).

• Αθετωσικό βάδισμα ή χορεία: Ο ασθενής βαδίζει στριφογυρίζοντας τον κορμό και τα κάτω άκρα του σα να χορεύει. Στα πρώτα στάδια της παιθολογίας, ο βηματισμός του ασθενούς χαρακτηρίζεται από χωλότητα, καθώς το πόδι στρέφεται προς έσω. Στην πορεία, η βάδιση εμποδίζεται από τις στροφικές κινήσεις του κορμού και των δυστονικών συσπάσεων των κάτω άκρων.
• Χήνειο βάδισμα: Ο ασθενής βαδίζει πραγματοποιώντας ταλαντεύσεις του κορμού από πλευρά σε πλευρά. Η όρθια στάση χαρακτηρίζεται από οσφυική λόρδωση και έντονη διάταση των κοιλιακών μυών. Αφορά σε ασθενείς με μυοπάθειες.
• Παρκινσονικό βάδισμα: Ο αυχένας, ο κορμός και τα γόνατα κατά τη διάρκεια της βάδισης διατηρούνται σε κάμψη. Η βάδιση χαρακτηρίζεται από δυσκαμψία και μικρά και σύντομα βήματα. Οι βραχίονες διατηρούνται σφικτοί δίπλα στο σώμα και δεν υπάρχει η φυσιολογική αιώρηση τους κατά τη βάδιση. Κατά τη διάρκεια της βάδισης ο κορμός κλίνει προς τα εμπρός και προοδευτικά επιταχύνει το βήμα του καθώς δεν μπορεί να σταματήσει.
• Αταξικό βάδισμα: Όταν υπάρχει έλλειμμα αισθητικότητας ή απώλεια μυικού συντονισμού, η ισορροπία κατά τη βάδιση διαταράσσεται και ο πάσχων προσπαθεί να διευρύνει τη βάση στήριξης του. Η βάδιση των αταξικών χαρακτηρίζεται από μία υπερβολή όλων των κινήσεων. Το πόδι συνήθως σβαρνίζει στο έδαφος γιατί δεν μπορεί να το αισθανθεί, με αποτέλεσμα ο βηματισμός να είναι ακανόνιστος.

Εύλογα αναρωτιέται κανείς, ποιοι παράγοντες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παθολογίες της βάδισης. Μερικοί από αυτούς είναι η αρθρίτιδα, διάφορα κατάγματα, τενοντίτιδα, η ανισοσκελία, ακόμη και η μυοσίτιδα.

Στην ενδεχόμενη παθολογία της βάδισης, σημαντικό ρόλο ενδέχεται να παίζουν και ορισμένες παραμορφώσεις άκρου ποδός, όπως οι ακόλουθες:

1. Ιπποποδία: Η ιπποποδία συχνά είναι αποτέλεσµα της αποτυχίας της πτέρνας να έρθει σε επαφή µε το έδαφος κατά τη διάρκεια της βάδισης. Παρόλα αυτά, πιο κεντρικές ανωµαλίες όπως η σύσπαση της κάµψης γόνατος ή του ισχίου µπορούν επίσης να σηκώσουν την πτέρνα από το έδαφος. Αντίστοιχα, ορισμένοι ασθενείς φέρουν την πτέρνα στο έδαφος οδηγώντας την κνήµη να γύρει προς τα πίσω, υπερεκτείνοντας κατά συνέπεια το γόνατο.
2. Ραιβό πόδι: Πολλοί άνθρωποι µε ηµιπληγία παρουσιάζουν ραιβοιπποποδία, κυρίως λόγω δευτερογενούς σπαστικότητας των οπίσθιων µυών της κνήµης, με την υπαστραγαλική άρθρωση να επιχειρεί να προκαλέσει ραχιαία κάµψη ενάντια στον σφιχτό αχίλλειο τένοντα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αναγνωρίζεται και υπερδραστηριότητα των έσω στροφέων, κυρίως λόγω της σπαστικότητας του οπίσθιου και πρόσθιου κνηµιαίου.

Για την αξιολόγηση της βάδισης, συχνά πραγματοποιείται η εξέταση του πελματογραφήματος. Το πελματογράφημα χωρίζεται σε δύο φάσεις:

1. Στατικό: Στη φάση αυτή, ο εξεταζόμενος στέκεται πάνω στο πελματογράφο και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή καταγράφονται τα αποτελέσματα της κατανομής των πιέσεων κατά τη διάρκεια της στάσης.
2. Δυναμικό: Σε αυτή τη φάση ο εξεταζόμενος βαδίζει πάνω στην ειδική πλατφόρμα με κανονική φορά και ταχύτητα, ενώ στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αναλύονται οι διάφορες φάσεις του βηματισμού και καταγράφονται οι πιέσεις που ασκούνται σε κάθε τετραγωνικό εκατοστό των πελμάτων.

Ο εξεταστής ανάλογα με τα αποτελέσματα και τις ανάγκες του ασθενή θα κατασκευάσει ειδικά ορθωτικά πέλματα ή νάρθηκες, κατόπιν με την συνεργασία του ιατρού.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Η φυσιολογική βάδιση & οι διαταραχές της, PhysioActivo, διαθέσιμο εδώ
• Gait, Physio-pedia, διαθέσιμο εδώ