Του Νίκου Πέτροβα,
Η 1η Ιουνίου του 1973, αποτελεί μία ημερομηνία-ορόσημο στη νεότερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Τότε, η κυβέρνηση του Γεώργιου Παπαδόπουλου ανακοίνωσε την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της Προεδρικής Δημοκρατίας. Παρόλο που η απόφαση αυτή πάρθηκε από ένα δικτατορικό καθεστώς, αποτέλεσε την απαρχή για την οριστική κατάργηση της βασιλείας, μέσω του ελεύθερου δημοψηφίσματος που ακολούθησε. Η κατάργηση της βασιλείας δεν αποτελούσε ένα απλό γεγονός. Ουσιαστικά, αποτέλεσε το επιστέγασμα πολλών κοινωνικοπολιτικών διεργασιών που προετοιμάζονταν για χρόνια.
Όσον αφορά το ιστορικό υπόβαθρο της βασιλείας στην Ελλάδα, μπορούμε να πούμε πως είχε μία μακρά πορεία. Όθωνας, η δυναστεία των Γκλύξμπουρκ και ο τελευταίος της εκπρόσωπος Κωνσταντίνος Β΄ ήταν οι βασικότεροι σταθμοί της βασιλείας, ενώ κατά την περίοδο αυτής έλαβαν χώρα σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως η εδραίωση του κράτους, εθνικοί πόλεμοι και διχασμοί. Ιδιαίτερα κατά τον 20ο αιώνα η μοναρχία βρέθηκε στο επίκεντρο έντονων συγκρούσεων. Η περίοδος του Εθνικού Διχασμού (1915-1917) με τους βασιλικούς και τους βενιζελικούς να βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τα συνεχή δημοψηφίσματα για την επαναφορά ή την απομάκρυνση του βασιλιά φανέρωσαν έναν βαθύ διχασμό στα ενδότερα της κοινωνίας, στην οποία η βασιλεία λειτουργούσε πιο πολύ ως μέσο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Με την πάροδο των χρόνων, φθάνουμε στο 1973. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αποφασίζει να καταργήσει το θεσμό της μοναρχίας την 1η Ιουνίου 1973 με σκοπό να αναμορφώσει το καθεστώς σε ένα πιο «προεδρικό» μοντέλο, με περιορισμένη κοινοβουλευτική ζωή και υποτιθέμενη λαϊκή νομιμοποίηση. Πέραν των παραπάνω, επιθυμούσε διακαώς την απομάκρυνση της επιρροής του βασιλιά Κωνσταντίνου, ο οποίος, όντας εξόριστος, προσπαθούσε να διατηρήσει διεθνή υποστήριξη και να παρουσιάσει τον εαυτό του ως την εναλλακτική λύση κατά της δικτατορίας. Ακολούθως, στις 29 Ιουλίου 1973 ο Γεώργιος Παπαδόπουλος εκλέχθηκε ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, μετά από ένα ελεγχόμενο δημοψήφισμα, στο οποίο έλαβε το 78,4% των ψήφων. Ενδεικτικό είναι ότι δεν υπήρχε καμία δυνατότητα αντιπολίτευσης, δημόσιας συζήτησης ή ελεύθερης ενημέρωσης. Η απόφαση αυτή ελήφθη μετά από το αποτυχημένο κίνημα του Ναυτικού τον Μάιο του 1973, το οποίο αποκάλυψε την ύπαρξη αντιπολίτευσης ακόμη και εντός του στρατού.
Ένα χρόνο μετά, τον Ιούλιο του 1974, προέκυψε η πτώση της Χούντας. Η τραγωδία της Κύπρου και η τουρκική εισβολή σε αυτή, έδωσε τη μεγάλη ευκαιρία για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επέστρεψε από τη Γαλλία για να ηγηθεί της μεταπολίτευσης και έθεσε ως προτεραιότητα τη σταθεροποίηση του πολιτεύματος. Στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε δημοψήφισμα με απόλυτη διαφάνεια. Με ποσοστό 69,2% ο ελληνικός λαός αποφάσισε την κατάργηση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Ο Κωνσταντίνος Β΄ προσπάθησε να πάρει μέρος στις εξελίξεις αυτές αλλά δεν κατάφερε να πείσει την ελληνική κοινή γνώμη, με αποτέλεσμα να παραμείνει στο εξωτερικό μέχρι και το 2013, όπου επέστρεψε στην Ελλάδα ως ιδιώτης.
Μπορεί να γίνει αντιληπτό πως η κατάργηση της μοναρχίας δεν είχε μόνο θεσμική σημασία, αλλά και έναν βαθύ συμβολισμό. Αποτέλεσε την επίσημη απαλλαγή της Ελλάδας από μία μορφή εξουσίας που βασιζόταν στη διάδοχη κατάσταση και όχι στη λαϊκή εντολή. Πέραν τούτου, με τη ψήφιση του νέου Συντάγματος, η Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία καθιερώθηκε ως αδιαμφισβήτητος θεσμός. Σήμερα, η κατάργηση της μοναρχίας είναι απόλυτα εδραιωμένη στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων. Παρόλο που υπάρχουν νοσταλγοί του παλαιού καθεστώτος, οι θέσεις τους δεν βρίσκουν ουσιαστική απήχηση.
Συμπερασματικά, η κατάργηση της μοναρχίας την 1η Ιουνίου 1973 αποτέλεσε ένα πολύ σημαντικό βήμα της Ελλάδας προς ένα πιο δημοκρατικό πολίτευμα. Παρόλο που η αρχή αυτού του βήματος έγινε με αυταρχικό τρόπο, η οριστική απόφαση ήρθε μέσα από το δημοψήφισμα του 1974 και αυτή η απόφαση ήταν απόφαση του ελληνικού λαού. Η πορεία της χώρας από τη βασιλευόμενη στη δημοκρατική πολιτεία αποτελεί σημαντικότατο κεφάλαιο στη σύγχρονη ιστορία και υπενθυμίζει τη σημασία της λαϊκής κυριαρχίας και του πολιτικού διαλόγου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (2023), Μίσος αιώνας εκλογές, (επμ. Ιωαννίδης Πέτρος), εκδ. Πόλις
- Μαργαρίτης Γιώργος (2005), Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, (τόμος Β’), εκδ. Βιβλιόραμα
- Συλλογικό έργο (1999), Η Δικτατορία 1967–1974: Πολιτική, Ιδεολογία, Αντίσταση, εκδ. Καστανιώτη
- Woodhouse C.M (1999), Modern Greece: A Short History, εκδ. Faber & Faber
- Το δημοψήφισμα του 1974 και το τέλος της βασιλείας στην Ελλάδα, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το κίνημα στο Ναυτικό και η κατάργηση της βασιλείας, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
