Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Κεφαλαλγίες, ίλιγγος, ζάλη, κώμα… Άσχετα από την ειδικότητα που θα επιλέξει κανείς, ο φοιτητής ιατρικής, ο κλινικός γιατρός και ο υγειονομικός γενικότερα, θα κληθούν πολλές φορές στη ζωή τους να εξετάσουν τις λειτουργίες του νευρικού συστήματος του ασθενή και παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, η επιτυχία της νευρολογικής εξέτασης εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από την ικανότητα του γιατρού. Σήμερα, λοιπόν, θα κάνουμε μία βουτιά στον κόσμο της νευρολογίας και, συγκεκριμένα, θα μελετήσουμε την κλινική σημειολογία στον νευρολογικό ασθενή, δηλαδή εκείνες τις αντικειμενικές ενδείξεις που μας βοηθούν σε μία πρώτη διαφοροδιάγνωση της νόσου.
Αρχικά, ξεκινάμε με μία αντικειμενική εξέταση των ανωτέρων εγκεφαλικών λειτουργιών και του λόγου. Εδώ επικεντρωνόμαστε σε έναν σύντομο έλεγχο πνευματικής κατάστασης (“mini mental”), ο οποίος περιλαμβάνει ερωτήσεις του τύπου:
- «Πόσο έχουμε σήμερα; Ποιος είναι πρωθυπουργός;»
- «Θα σας πω τρεις λέξεις (μπάλα, πηγάδι, βαλίτσα) και θέλω να μου τις ξαναπείτε μετά από 10 λεπτά»
- «Αφαιρέστε 7 απ’ το 100. Πόσα μας μένουν;»
- «Θέλω να μου γράψετε μία απλή πρόταση σε αυτό το χαρτί»
Εν συνεχεία, βλέπουμε για ανωμαλίες στον λόγο του ασθενούς και στην ικανότητά του να σχηματίσει πλήρεις, καθαρές προτάσεις. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, τότε μπορεί να μιλάμε για αφασικό, δυσφωνικό ή δυσαρθρικό λόγο, ανάλογα με το τι κάνει το λόγο του ακατάληπτο.
Στη δεύτερη φάση της εξέτασης, εξετάζουμε τις εγκεφαλικές συζυγίες μία προς μία, δηλαδή τα 12 κρανιακά ζεύγη νεύρων που εκφύονται απ’ τον τελεγκέφαλο και το στέλεχος:
- Οσφρητικό: αν υπάρχουν φιαλίδια με ουσίες που μυρίζουν, τις δίνουμε στον ασθενή να τις αναγνωρίσει, ειδικά σε περιπτώσεις κρανιοεγκεφαλικής κάκωσης.
- Οπτικό: ελέγχουμε αν ο ασθενής αντιλαμβάνεται τα χρώματα και εξετάζουμε την οπτική οξύτητα, ιδανικά, με έναν πίνακα Snellen. Έπειτα, τεστάρουμε τα οπτικά πεδία, καθισμένοι απέναντι απ’ τον ασθενή και κουνώντας τα χέρια μας. Τέλος, δεν πρέπει να αμελούμε το αντανακλαστικό της κόρης, χρησιμοποιώντας έναν φακό και προβάλλοντας τη δέσμη φωτός κατευθείαν στον οφθαλμό του ασθενή.
- Κοινό Κινητικό, Τροχιλιακό και Απαγωγό: οι οφθαλμοκινητικοί μύες (εκτός από δύο) νευρώνονται απ’ το κοινό κινητικό, συνεπώς για να το εξετάσουμε, λέμε στον ασθενή να παρακολουθήσει κάποιο κινούμενο αντικείμενο (π.χ. το δάχτυλό μας) και ελέγχουμε για παθολογίες. Το τροχιλιακό νευρώνει τον άνω λοξό και το απαγωγό τον έξω ορθό μυ του οφθαλμού, άρα και αυτά ελέγχονται στα πλαίσια της ίδιας εξέτασης.
- Τρίδυμο: ελέγχουμε την αισθητικότητα στο πρόσωπο και την ικανότητα σύγκλεισης της κάτω γνάθου με την άνω.
- Προσωπικό: οι βλάβες του συνήθως οδηγούν σε πλήρη ομόπλευρη αδυναμία του προσώπου, που είναι εμφανής. Εδώ, εξετάζουμε αν ο ασθενής μπορεί να κλείσει σφιχτά τα μάτια του ή/ και να χαμογελάσει.
- Ακουστικό: ελέγχουμε την ακουστική ικανότητα και αν αυτή είναι ισότιμη στα δύο ώτα (δοκιμασία Weber με διαπασόν). Επίσης, ένα ωτοσκόπιο μπορεί να βοηθήσει στη διερεύνηση παθήσεων του έξω ωτός.
- Γλωσσοφαρυγγικό: ακουμπάμε με γλωσσοπίεστρο το πίσω μέρος του φάρυγγα.
- Πνευμονογαστρικό: ζητάμε απ’ τον ασθενή να πει «ααααα» και παρατηρούμε την ανύψωση της σταφυλής.
- Παραπληρωματικό: ελέγχουμε αν μπορεί να σηκώσει τους ώμους του και να γυρίσει το κεφάλι του προς τη μία πλευρά.
- Υπογλώσσιο: τέλος, του ζητάμε να βγάλει τη γλώσσα έξω και να την κουνήσει προς 4 κατευθύνσεις.
Και πάμε τώρα σε ένα εξίσου σημαντικό μέρος της κλινικής εξέτασης: τα άκρα. Ξεκινάμε με έναν έλεγχο του μυϊκού τόνου, με τον ασθενή ξαπλωμένο και τον γιατρό από πάνω του να ελέγχει με αργές κινήσεις το πόσο εύκαμπτες ή δύσκαμπτες είναι οι αρθρώσεις του (ωμική ζώνη, αγκώνας, καρπός, δάκτυλα, γόνατα). Ακολουθεί η εξέταση των τενόντιων αντανακλαστικών με το σφυράκι, που σε περίπτωση ασυμμετρίας μπορεί να επιδεικνύουν βλάβη κινητικού νευρώνα. Να θυμόμαστε ότι η εξέταση δε μπορεί να είναι πλήρης, χωρίς ένα πλούσιο και λεπτομερές ιστορικό, αλλά και μία πρώτη ματιά σε όσες μαγνητικές ή αξονικές έχει κάνει ο ασθενής.
Κλείνοντας, τα νευρολογικά περιστατικά είναι ιδιαίτερης σημασίας για τον ασθενή γιατί συνήθως είναι πιο δυσνόητα από ένα κάταγμα στην κνήμη ή μία σκωληκοειδίτιδα, που μπορούν να περιγραφούν πολύ πιο εύκολα στον ίδιο και στους οικείους του. Συνεπώς, μία πλήρης νευρολογική εξέταση είναι ο βασικός πυλώνας της άσκησης του επαγγέλματος του νευρολόγου, μίας ειδικότητας που καθημερινά πιέζει την επιστημονική έρευνα στα όριά της και δε σταματά να μας εκπλήσσει με τα ευρήματα και τη συνεισφορά της στην ιατρική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Champberlain’s Κλινική Σημειολογία, Εκδ. Πασχαλίδης, 2018
- Mattle, Mumenthaler, Νευρολογία, Εκδ. Κωνσταντάρας, 2020
