Της Γεωργίας Καρυώτη,
Στις σύγχρονες δημιουργικές πρακτικές, η καινοτομία μοιάζει να βρίσκεται όλο και περισσότερο στην επιστροφή στο παρελθόν, στις ιστορίες που κουβαλάμε, στην πολιτισμική μας ταυτότητα. Πολλοί δημιουργοί αντλούν έμπνευση από την εθνική τους προέλευση, αλλά και από ιστορικά και παραδοσιακά στοιχεία άλλων πολιτισμών. Αυτή η δημιουργική σύνδεση του τοπικού με το παγκόσμιο γεννά διαφόρου είδους ερωτήματα, όπως το πού τελειώνει η έμπνευση και πού αρχίζει η πολιτισμική οικειοποίηση;
Η πολιτισμική ταυτότητα ενσωματώνεται όλο και περισσότερο στις αισθητικές επιρροές με τρόπο βιωματικό, επαναφέροντας τη δυναμική της χειροτεχνίας, της τοπικής παραγωγής και της αυθεντικότητας. Ιδιαίτερα στον χώρο της μόδας, παρατηρείται επαναφορά της παραδοσιακής χειροτεχνίας, στα υφαντά και στα κεντήματα, όχι όμως ως αναπαραγωγή, αλλά ως επαναπροσδιορισμός του πολιτισμικού νοήματος τους. Στην Ελλάδα, λόγου χάρη, νέα brands συνδυάζουν παραδοσιακές τεχνικές με νέες, όπως ο αργαλειός και ιδιαίτερα, μετάξια με τον μινιμαλιστικό σχεδιασμό, ενώ άλλοι καλλιτέχνες ενσωματώνουν στις συλλογές τους μοτίβα από αρχαία ελληνικά αγγεία, ψηφιδωτά και άλλα χωρίς να φέρουν την αισθητική της τουριστικής καμπάνιας. Ανάλογες τάσεις, φυσικά, υπάρχουν και σε διεθνές επίπεδο, για παράδειγμα η Stella Jean, σχεδιάστρια με καταγωγή από την Αϊτή και την Ιταλία, συνεργάζεται με τοπικές κοινότητες στην Αφρική και την Καραϊβική, ενισχύοντας την οικονομία τους. Αντιστοίχως, η Ουκρανή Vita Kin αναδεικνύει τα παραδοσιακά κεντήματα της χώρας της ως haute couture στοιχείο, ενισχύοντας μια πολιτιστική αφήγηση, η οποία συνδέεται με την εθνική της ταυτότητα και αντίσταση.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, υπάρχει συζήτηση για το θέμα της πολιτισμικής οικειοποίησης, δηλαδή της υιοθέτησης στοιχείων από πολιτισμούς, συνήθως, «περιθωριοποιημένους», χωρίς κατανόηση, συναίνεση ή αναγνώριση αυτών. Αυτό συμβαίνει όταν η αισθητική αποκόπτεται από το ιστορικό της βάρος και γίνεται απλώς μια «μόδα», που αναπαράγει τη στερεοτυπική εικόνα του εκάστοτε πολιτισμού. Όταν παραδοσιακά μοτίβα, ενδυμασίες ή σύμβολα γίνονται εμπορικό προϊόν, αγνοούνται οι εμπειρίες και οι αγώνες των ανθρώπων που τα δημιούργησαν. Το ζήτημα δεν είναι η ανταλλαγή πολιτισμών, αλλά η ανισότητα στην πρόσβαση και την αναγνώριση μεταξύ των κυρίαρχων και «περιθωριοποιημένων» χωρών.
Η τέχνη, όμως, από την άλλη μπορεί να χρησιμοποιήσει την παράδοση ως εργαλείο παραγωγικού πολιτικού σχολίου. Λόγου χάρη ο EL Anatsui από τη Γκάνα μεταμορφώνει υλικά, όπως καπάκια μπουκαλιών και μεταλλικά υφαντά σε τοιχογραφίες που μιλούν για αποικιοκρατία και συλλογική μνήμη. Επίσης, έχουν παρατηρηθεί προσπάθειες από πολλές καλλιτέχνες ανάδειξης μέσα από την παράδοση γυναικείων εμπειριών, δημιουργώντας ένα προσωπικό και κοινωνικό αφήγημα. Τέτοιες πρακτικές δείχνουν ότι αυτός ο πολιτισμικός συνδυασμός είναι εφικτό να λειτουργήσει ως γλώσσα πολιτικής και πολιτισμικής διεκδίκησης και κατανόησης.
Παρ’ όλα αυτά, το μήνυμα αυτής της σύγχρονης τάσης είναι ότι παραδοσιακό στοιχείο δεν είναι κάτι το στατικό, ούτε το μουσειακό. Αποτελεί ένα δυναμικό πεδίο, το οποίο επανερμηνεύεται μέσα από τον διάλογο, τη δημιουργία και την ανάγκη της σύνδεσης. Οι καλλιτέχνες που εμπνέονται από αυτήν, είτε αντλούν από τις δικές τους ρίζες είτε από άλλες κουλτούρες, αφηγούνται νέες ιστορίες, εμπλουτίζοντας το παρόν μέσα από το παρελθόν. Η παράδοση δεν επιστρέφει απαραίτητα ως νοσταλγία, αλλά ως μέσο κατανόησης και επανεξέτασης της πολιτισμικής ταυτότητας. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία μετατρέπεται σε ένα πεδίο πειραματισμού, από το οποίο γεννιούνται σύγχρονα νοήματα με πολυπολιτισμικές επιρροές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bottle caps symbolize transatlantic slave trade in El Anatsui’s Fading Cloth, slam.org, διαθέσιμο εδώ
- Ukrainian designer Vita Kin makes a splash in the international fashion world, euromaidanpress.com, διαθέσιμο εδώ
