Του Ελευθέριου Χονδρού,
Η εκλογή του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ εγκαινιάζει μία νέα εποχή για την Καθολική Εκκλησία, όχι μόνο ως θεσμικό και πνευματικό οικοδόμημα, αλλά ως παγκόσμιος οικονομικός δρών. Η ιστορική του ταυτότητα ως πρώτου Αμερικανού Ποντίφηκα έχει αυξήσει τις προσδοκίες για επαναπροσέγγιση της Εκκλησίας με τις αρχές της αγοράς υπό ένα ηθικό και κοινωνικά δίκαιο πρίσμα. Σε μια περίοδο επιταχυνόμενων ανισοτήτων, παγκόσμιας απορρύθμισης και συρρίκνωσης των μεσαίων τάξεων, η προοπτική μιας νέας «παπικής οικονομικής πολιτικής» δεν φαντάζει ουτοπία αλλά στρατηγική αναγκαιότητα.
Η αναφορά του Λέοντα ΙΔ΄ στην εγκύκλιο Rerum Novarum του Λέοντα ΙΓ΄ δεν ήταν απλώς ένα ιστορικό νεύμα, αλλά μια ξεκάθαρη πρόθεση: να προωθήσει ένα εναλλακτικό οικονομικό μοντέλο που δεν βασίζεται στην απεριόριστη συσσώρευση κεφαλαίου, αλλά στη δίκαιη αναδιανομή, στη ρύθμιση της αγοράς και στην αναγνώριση του κοινωνικού κεφαλαίου ως θεμελιώδους οικονομικού συντελεστή. Η Rerum Novarum, άλλωστε, επηρέασε άμεσα την αμερικανική οικονομική πολιτική στα τέλη του 19ου αιώνα, με το Sherman Antitrust Act να θεσπίζεται λίγους μήνες αργότερα, ανοίγοντας τον δρόμο για τον πρώτο κύκλο θεσμικού ελέγχου του βιομηχανικού καπιταλισμού.
Η σύγχρονη συγκυρία απαιτεί μια ανάλογη παρέμβαση. Οι σημερινές τεχνολογικές ολιγαρχίες – οι Big Tech εταιρείες – λειτουργούν ως άτυπα μονοπώλια, συγκεντρώνοντας τεράστιες ποσότητες πλούτου, δεδομένων και επιρροής. Η οικονομική συγκέντρωση τους υπερβαίνει πλέον τα παραδοσιακά κρατικά όρια και θέτει υπό αμφισβήτηση την ίδια την έννοια της ανταγωνιστικής αγοράς. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η Κοινωνική Διδασκαλία της Εκκλησίας, εφόσον επανερμηνευθεί με οικονομικούς όρους, μπορεί να λειτουργήσει ως ένα ισχυρό κανονιστικό εργαλείο υπέρ της αποκέντρωσης της οικονομικής ισχύος.
Ο Λέων ΙΔ΄ δείχνει να κατανοεί τη δυναμική αυτή. Με την ακαδημαϊκή του κατάρτιση στα μαθηματικά και το δίκαιο, και εμπειρία σε περιοχές με κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, ο νέος Πάπας φαίνεται πρόθυμος να επαναπροσδιορίσει την έννοια της «παγκόσμιας αγοράς» υπό το φως της ηθικής οικονομικής ορθότητας. Η έννοια του «κοινού αγαθού», αν μεταφραστεί σε σύγχρονη οικονομική ορολογία, μπορεί να ταυτιστεί με την ανάγκη ρύθμισης των διεθνών ροών κεφαλαίου, την ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων και την αναδιάρθρωση της φορολογικής δικαιοσύνης, στοιχεία που αποτελούν τη βάση για μια βιώσιμη αναπτυξιακή πολιτική.
Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας, με αποκορύφωμα τη φούσκα του 2008 και την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, επιβεβαίωσε την αποτυχία των απορρυθμισμένων αγορών να διασφαλίσουν κοινωνική συνοχή. Η εγκύκλιος Caritas in Veritate του Βενέδικτου ΙΣΤ΄, στην οποία συμμετείχε και ο Gotti Tedeschi, αποτέλεσε ένα πρώτο θεολογικό υπόβαθρο για μια «οικονομία της αλήθειας». Σήμερα, υπό την παπική ηγεσία ενός Ποντίφηκα με ισχυρή αμερικανική πολιτισμική ταυτότητα, ανοίγει η δυνατότητα οι αρχές αυτές να ενσωματωθούν στη δημόσια οικονομική πολιτική όχι μόνο του Βατικανού αλλά και των καθολικά επηρεασμένων κρατών.
Η οικονομική σημασία των ΗΠΑ για το Βατικανό υπήρξε τεράστια: το 50% των εσόδων από τον «οβολό του Αγίου Πέτρου» προερχόταν από τις ΗΠΑ. Σήμερα, μετά από δεκαετή πτώση, αυτή η συνεισφορά έχει μειωθεί δραματικά. Ο Λέων ΙΔ΄ μπορεί να αναθερμάνει αυτή τη σχέση, όχι με όρους απλής χρηματοδότησης, αλλά μέσω της ανάδειξης μιας κοινής ηθικοοικονομικής αποστολής. Η αμερικανική επιχειρηματικότητα, όταν συμπορεύεται με χριστιανικές αξίες, μπορεί να λειτουργήσει ως κινητήριος μοχλός μιας παγκόσμιας οικονομίας με ανθρώπινο πρόσωπο.
Η εναρκτήρια ομιλία του Λέοντα ΙΔ΄ υπήρξε χαρακτηριστική της νέας αυτής οικονομικής θεώρησης: καταδικάζοντας την περιβαλλοντική εκμετάλλευση και την περιθωριοποίηση των φτωχών, πρότεινε μια νέα «πράσινη οικονομία της αξιοπρέπειας», που δεν είναι απλώς περιβαλλοντικό σύνθημα αλλά μια στρατηγική για ανακατανομή επενδύσεων και κεφαλαίων υπέρ των ευάλωτων πληθυσμών. Αν αυτή η οπτική αποτυπωθεί σε νέα παπική εγκύκλιο, δεν αποκλείεται να επηρεάσει όχι μόνο τον καθολικό κόσμο αλλά και τους παγκόσμιους οργανισμούς οικονομικής διακυβέρνησης.
Τέλος, η ίδια η χρηματοοικονομική διαχείριση του Βατικανού τίθεται στο επίκεντρο. Η υπόθεση Gotti Tedeschi και οι αποκαλύψεις για κακοδιαχείριση των οικονομικών του Ινστιτούτου Θρησκευτικών Έργων έχουν τραυματίσει την αξιοπιστία του παπικού οικονομικού θεσμού. Ο Λέων ΙΔ΄ καλείται να εφαρμόσει διαφάνεια, λογοδοσία και θεσμική αποτελεσματικότητα. Οι πρώτες του κινήσεις δείχνουν προσήλωση στην εξυγίανση, η οποία, αν επιτευχθεί, θα ενισχύσει τη θεσμική ισχύ του Βατικανού και θα του επιτρέψει να μιλήσει με πειστικότητα για την παγκόσμια οικονομική δικαιοσύνη.
Ο Λέων ΙΔ΄ δεν είναι ένας απλός συνεχιστής της θεολογικής παρακαταθήκης της Καθολικής Εκκλησίας. Είναι – δυνητικά – ο αρχιτέκτονας μιας νέας οικονομικής θεώρησης που γεφυρώνει τον κόσμο των αγορών με τις αρχές της ηθικής και του ανθρώπινου δικαίου. Εάν οι θεσμικές, δημοσιονομικές και ηθικές του παρεμβάσεις ευοδωθούν, τότε η εποχή του μπορεί να μείνει στην ιστορία όχι μόνο ως η απαρχή ενός νέου πνευματικού κύκλου, αλλά και ως η αυγή μιας νέας οικονομικής μεταρρύθμισης με παγκόσμιο αντίκτυπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Pope Leo XIV to Centesimus Annus Foundation: Give voice to the poor, Vatican News, διαθέσιμο εδώ
-
Pope Leo XIV criticized the global economic system that exploits the earth’s resources and marginalizes the poorest, Vijesti, διαθέσιμο εδώ
-
Pope Leo XIV warns of AI dangers, calls for ethical tech at G7, Business Insider, διαθέσιμο εδώ
