Του Γιάννη Περγαντή,
Η αρχαία ελληνική γλυπτική είναι γεμάτη ονόματα, τα οποία δεν δημιούργησαν απλά έργα τέχνης, αλλά καθόρισαν και την ίδια την τέχνη με τις πρωτοπορίες και τις ικανότητές τους. Ανάμεσα στις πολλές αυτές μεγάλες προσωπικότητες, ο γλύπτης Μύρων ξεχωρίζει ως προς τον δυναμικό ρεαλισμό στη γλυπτική. Ενεργός από τις αρχές μέχρι και τα μέσα του 5ο αιώνα π.Χ., ο Μύρων ήταν γνωστός για την ικανότητά του να αποτυπώνει την κίνηση, τη ζωντάνια και το εξιδανικευμένο και γυμνασμένο ανθρώπινο σώμα σε μπρούτζο, ειδικότερα αυτό των αθλητών. Αν και μόνο ρωμαϊκά μαρμάρινα αντίγραφα των έργων του έχουν διασωθεί, η κληρονομιά του παραμένει θεμέλιο της τέχνης της αρχαιότητας.
Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του Μύρωνα και δεν έχουν διασωθεί ακριβείς ημερομηνίες γέννησης ή θανάτου. Πιστεύεται ότι καταγόταν από τις Ελευθερές, μια πόλη στα σύνορα της Αττικής και της Βοιωτίας, και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Αθήνα, η οποία εκείνη την εποχή ήταν σημαντικό κέντρο καλλιτεχνικής καινοτομίας. Ο Μύρων άνθισε γύρω στο 460–440 π.Χ., περίοδος κατά την οποία η ελληνική γλυπτική μεταβαίνει από τις άκαμπτες και σχηματοποιημένες μορφές της αρχαϊκής περιόδου και του Αυστηρού Ρυθμού, προς στον φυσιοκρατικό δυναμισμό της Κλασικής τέχνης (Μεταπαρθενώνιο στυλ).
Ήταν σύγχρονος μεγάλων γλυπτών όπως ο Φειδίας και ο Πολύκλειτος, όμως διακρίθηκε για την ιδιαίτερη του έμφαση στην απεικόνιση της κίνησης και την ανατομική ακρίβεια. Σε αντίθεση με τον Φειδία, ο οποίος ειδικευόταν σε μεγάλης κλίμακας αγάλματα θεοτήτων, ο Μύρων ενδιαφερόταν περισσότερο για την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος σε κίνηση, αντανακλώντας το ελληνικό ιδανικό της σωματικής αριστείας και την κουλτούρα του πρώτυπου αθλητή.
Ο Μύρων θεωρείται συχνά ως ο πρώτος γλύπτης που κατάφερε να αποδώσει με πειστικό τρόπο την κίνηση και τη ζωντάνια σε άγαλμα. Αν και οι προκάτοχοί του είχαν αρχίσει να εξερευνούν πιο φυσικές στάσεις, ο Μύρων προχώρησε πέρα από αυτούς, συνδυάζοντας ανατομική ακρίβεια με την ικανότητα να παγιδεύει τη δράση στην πιο εκφραστική της στιγμή. Το έργο του γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ των αρχαϊκών κούρων (με την ακαμψία και την στασιμότητα τους) και των πλήρως δυναμικών μορφών της Κλασικής και Ελληνιστικής περιόδου. Οι μορφές του είναι εξιδανικευμένες, αλλά όχι υπερβολικά μυώδεις ή ηρωικές, είναι ανθρώπινα σώματα σε δράση.
Το πιο διάσημο και διαχρονικό έργο του Μύρωνα είναι ο «Δισκοβόλος», ο οποίος φιλοτεχνήθηκε γύρω στο 450 π.Χ. σε μπρούτζο. Αν και το πρωτότυπο έχει χαθεί, σώζονται αρκετά ρωμαϊκά μαρμάρινα αντίγραφα μεταγενέστερων αιώνων. Ο Δισκοβόλος αποτυπώνει έναν γυμνό άνδρα αθλητή τη στιγμή πριν τη ρίψη του δίσκου, ένα κλάσμα δευτερολέπτου πριν την απελευθέρωση, όταν το σώμα βρίσκεται σε συνεσταλμένη θέση. Η στάση είναι ταυτόχρονα φυσική και εξαιρετικά δραματική, με τον κορμό στριμμένο και τα άκρα απλωμένα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Ήταν μια επαναστατική προσέγγιση, καθώς αντί για στατική στάση, ο Μύρων αποτύπωσε τη δυναμική ένταση και την κίνηση σε παύση. Με λίγα λόγια, ο Μύρων δεν θέλησε να αποτυπώσει στατικές εικόνες, αλλά ένα «στιγμιότυπο» ενός ατόμου που βρίσκεται σε κίνηση.
Αν και η έκφραση στο πρόσωπο παραμένει ήρεμη και απαθής, το σώμα είναι γεμάτο ενέργεια. Ο Μύρων δεν πέτυχε μόνο την αναπαράσταση ενός σώματος σε κίνηση, αλλά και την σωστή ανατομία που το συνοδεύει. Παρατηρώντας το συγκεκριμένο άγαλμα, δεν μπορούμε παρά να νιώσουμε έκπληξη από το πόσο ακριβείς είναι οι διαστάσεις του σώματος, παρά τη συνεσταλμένη και σκυμμένη θέση στην οποία βρίσκεται. Ο Μύρων πέτυχε μια σύνθεση ομορφιάς, αθλητικότητας και ρεαλισμού, επηρεάζοντας αναρίθμητους καλλιτέχνες τόσο στην αρχαιότητα όσο και στην Αναγέννηση.
Στην αρχαία Ελλάδα, η γλυπτική τέχνη είχε ως πρώτη ύλη τον χαλκό και τον μπρούτζο, υλικά τα οποία είναι φθαρτά και άμεσα εκτεθειμένα στις καιρικές συνθήκες. Γι’ αυτό το λόγο δεν έχει διατηρηθεί μέχρι σήμερα κανένα πρωτότυπο έργο του Μύρωνα, με μόνα πειστήρια του έργου του να αποτελούν οι ρωμαϊκές αντιγραφές σε μάρμαρο. Οι αρχαίες πηγές οι οποίες έχουν διασωθεί μας αναφέρουν πως ο Μύρων ασχολήθηκε με την αποτύπωση νεαρών αθλητών σε κίνηση, αλλά και με πολλές παραγγελίες ιδιωτών, απεικονίζοντας θνητούς και θεϊκές μορφές. Δυστυχώς, η ακριβής ανασύσταση των έργων αυτών είναι ένα αρκετά δύσκολο έργο, με το μόνο στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε να είναι η ταύτιση διασωθέντων ρωμαϊκών αντιγράφων με ορισμένες φιλολογικές πηγές, οι οποίες τα συνδέουν με τα πρωτότυπα έργα του γλύπτη ως πηγές έμπνευσης.
Άλλα σημαντικά έργα του Μύρωνα, σύμφωνα με τις φιλολογικές πηγές, ήταν ένα ολόγλυπτο άγαλμα του Λάδα, ενός γνωστού δρομέα και Ολυμπιονίκη, ένα σύμπλεγμα της θεάς Αθηνάς με τον Σάτυρο Μαρσύα και ένα χάλκινο άγαλμα μιας αγελάδας, η οποία είχε μνημονευθεί από πολλούς για την αληθοφάνεια της. Για τα προαναφερόμενα έργα του, αλλά γενικότερα για το σύνολο του έργου του, έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα ελάχιστα αποσπασματικά ρωμαϊκά αντίγραφα, όπου η ταύτιση με τα οποία δεν είναι πάντοτε ακρίβής. Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή και η κληρονομιά που άφησε ο Μύρων στην γλυπτική των μετέπειτα αιώνων —με το έργο του να μνημονεύεται μέχρι και την Αναγέννηση— είναι αδιαμφισβήτητη, αλλάζοντας ριζικά όχι μόνο την προσέγγιση μας προς τη τέχνη, αλλά και προς το ίδιο το ανθρώπινο σώμα ώς ένα άλλο “έργο τέχνης”.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελληνική Τέχνη και Αρχαιολογία 1200-300 π.Χ., 2016, Πλάντζος Δημήτρης, εκδόσεις ΚΑΠΟΝ.
- Myron, Britannica, διαθέσιμο εδώ.
