Της Σίλιας Παπαβασιλείου,
Είναι 1957 στη Νέα Υόρκη. Ένα αλλοδαπό αγόρι, ηλικίας 16 ετών, κατηγορείται για πατροκτονία. Όλα τα στοιχεία φαίνεται να αποδεικνύουν την ενοχή του. Αν είναι πράγματι ένοχος, θα τιμωρηθεί με θανατική ποινή. Θα μπορούσες εσύ να πάρεις την απόφαση που θα τον καταδίκαζε σε θάνατο; Στο δικαστικό δράμα «Οι 12 Ένορκοι», οι ήρωές μας καλούνται να αντιμετωπίσουν ακριβώς αυτή την πρόκληση. Είναι στα χέρια τους η ζωή ενός παιδιού, και πρέπει να αποφασίσουν αν του αξίζει ο θάνατος ή η ζωή.
Για δέκατη χρονιά, σε μετάφραση και σκηνοθεσία της Κωνσταντίνας Νικολαΐδη, η παράσταση «Οι 12 Ένορκοι» ανεβαίνει στο θέατρο Αλκμήνη στην Αθήνα και καλεί τους θεατές να αναρωτηθούν: Τι είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε απέναντι στις αξίες της αλήθειας και της δικαιοσύνης; Το έργο, γνωστό ως “Twelve Angry Men”, γράφτηκε το 1954 από τον Reginald Rose στην Αμερική. Ενώ αρχικά παρουσιάστηκε ως θεατρικό στην τηλεόραση, μόλις σε έναν χρόνο από την κυκλοφορία του ανέβηκε και στην κλασική θεατρική σκηνή. Το 1957 μεταφέρθηκε στον χώρο του κινηματογράφου με πρωταγωνιστή τον Henry Fonda. Από τότε έχει εδραιωθεί ως κλασική παράσταση της Αμερικανικής παραγωγής και έχει αφήσει το στίγμα του στον θεατρικό κόσμο παγκοσμίως.
Μέχρι τη συγγραφή του έργου, ο Rose δημιουργούσε σενάρια με επίκεντρο κοινωνικούς και πολιτικούς προβληματισμούς, χωρίς όμως αυτοί να παίρνουν δικαστική διάσταση. Η ιδέα του για το «Οι 12 Ένορκοι» γεννήθηκε όταν έπρεπε ο ίδιος να εκπληρώσει τα καθήκοντα του ως ένορκος σε μία υπόθεση ανθρωποκτονίας. Μετά από μια μακροσκελή διαμάχη αναφορικά με την διάπραξη —ή μη— του εγκλήματος, αναγνώριζε πως μια τέτοιου είδους υπόθεση θα μπορούσε να δημιουργήσει το τέλειο δραματικό σενάριο, όπως και πράγματι συνέβη.
Η πλοκή του έργου είναι η εξής: οι δώδεκα ένορκοι καλούνται να συζητήσουν την υπόθεση του δεκαεξάχρονου αγοριού και να κρίνουν ομόφωνα αν είναι ένοχος ή όχι. Ενώ εκ πρώτης όψης θεωρούν ότι ο κατηγορούμενος είναι αδιαμφισβήτητα ένοχος, ο ένορκος με τον αριθμό 8 ξαφνιάζει τους υπόλοιπους ψηφίζοντας ότι είναι αθώος. Έτσι, ξεκινάει μια έντονη και δραματική αντιπαράθεση ανάμεσα στους ενόρκους, που εξελίσσεται σε ολόκληρο το έργο. Ο καθένας από αυτούς προσπαθεί πάση θυσία να πείσει τους υπολοίπους ότι η δική του άποψη είναι η ορθή, αντιπροσωπεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την προσωπική του αντίληψη περί ηθικής. Πρόκειται για δώδεκα άνδρες διαφορετικής ηλικίας, εθνικότητας και κοινωνικής τάξης, πράγμα που αναντίρρητα δεν συνδράμει στην ομαλή επικοινωνία τους. Το να πάρουν μια απόφαση ομόφωνα φαίνεται στα μάτια των ενόρκων, αλλά και των θεατών, να είναι μάταια υπόθεση.
Στην προσπάθειά τους να ανακαλύψουν την αλήθεια, οι ένορκοι πρέπει να εγκαταλείψουν τον εγωισμό τους και να συνειδητοποιήσουν την βαρύτητα της κατάστασης: στην μοίρα τους δεν βρίσκεται μια απλή, καθημερινή απόφαση, αλλά ένα ζήτημα κυριολεκτικά ζωής και θανάτου. Θα αναγκαστούν να έρθουν αντιμέτωποι με τις δικές τους ανασφάλειες, με τις δικές τους προκαταλήψεις και τελικά με τους δικούς τους φόβους.
Η ερμηνεία και των 12 ηθοποιών που απεικονίζουν τους ενόρκους (Αντώνης Βαρθαλίτης, Τάσος Γιαννόπουλος, Μάνος Ζαχαράκος, Nικόλας Καλιδώνης, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Βαγγέλης Κρανιώτης, Κωνσταντίνος Μπάζας, Παντελής Παπαδόπουλος, Τάσος Παπαδόπουλος, Πήτερ Ράντλ, Ορέστης Τρίκας και Γιάννης Φιλίππου) αφήνει κάθε θεατή άφωνο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, μπορούσα να κοιτάξω οποιονδήποτε ηθοποιό και να φανταστώ ακριβώς τι σκεφτόταν ο χαρακτήρας του για το συγκεκριμένο θέμα συζήτησης. Η σύνθεση των ηθοποιών δημιουργεί μια φοβερά δυναμική ατμόσφαιρα που κυριεύει κάθε θεατή, κρατώντας τον σε αγωνία μέχρι και το τελευταίο λεπτό.
Ταυτοχρόνως, τα σκηνικά (David Negrin), ο φωτισμός(Αλέξανδρος Αλεξάνδρου και Μανώλης Μπράτσης), τα κοστούμια (Κική Μήλιου) και η μουσική υπόκρουση(Γιάννης Οικονόμου) συντελούν στην δημιουργία του δραματικού κλίματος της παράστασης, μέσω δραματικών εντάσεων στα πιο κρίσιμα – και αγχωτικά – σημεία της παράστασης.
«Οι 12 Ένορκοι» αποτελεί μια παράσταση που θα πρότεινα ανεπιφύλακτα σε κάθε θεατή. Πρόκειται για μια υπόθεση που ακολουθεί τον θεατή στη ζωή του και έξω από το θέατρο. Τον αναγκάζει να προβληματιστεί και να αμφισβητήσει τα γεγονότα της ζωής που δέχεται ως δεδομένα. Στην πραγματικότητα, όσο υπάρχει αιτιολογημένη αμφιβολία, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τίποτα στην ζωή μας.
Τα λόγια της Κωνσταντίνας Νικολαΐδη αποδίδουν την τέλεια πρώτη γεύση για την παράσταση: «Το έργο του Reginald Rose στέκεται, δυστυχώς, σήμερα πιο επίκαιρο και πιο αναγκαίο από ποτέ, μαχόμενο υπέρ της ελευθερίας. Υπέρ της ελευθερίας του λόγου, της ελευθερίας της σκέψης, της ελευθερίας της ίδιας μας της ύπαρξης που πασχίζει να κρατηθεί ζωντανή. Μάχεται, επίσης, υπέρ της ευγένειας, της αποδοχής της διαφορετικότητας, του σεβασμού και της συγχώρεσης. Αξίες οι οποίες παρά του ότι μας αποκάλυψαν απότομα τα τελευταία χρόνια την ευθραυστότητά τους, κατέχουν αδιαμφισβήτητα την ικανότητα να δυναμώνουν περισσότερο μέσα από κάθε πληγή τους».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Twelve Angry Men and the Creation of a Gerne, fords.org, διαθέσιμο εδώ.
- 12 Ένορκοι, theatro.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Οι 12 Ένορκοι 10ος χρόνος, more.com, διαθέσιμο εδώ.
