Της Μαριτίνας Χριστοφυλάκου,
Μία από τις πιο κυρίαρχες και διαρκείς ανησυχίες στο δημόσιο διάλογο γύρω από τη Μέση Ανατολή είναι η προοπτική ενός αυταρχικού Ιράν να αποκτήσει αξιοποιήσιμα πυρηνικά όπλα. Ο συνδυασμός της πυρηνικής ικανότητας με μία αντισυστημική, ριζοσπαστική, ισλαμιστική ιδεολογία αποτελεί μια δυνητικά καταστροφική απειλή για την περιφερειακή και παγκόσμια ασφάλεια, από την οπτική γωνία των Αμερικανών και των συμμάχων τους.
Οι δύο πλευρές—το Ιράν από τη μια κι η Δύση από την άλλη—ισχυρίζονται δύο διαφορετικά πράγματα: η Δύση κατηγορεί το Ιράν ότι βρίσκεται κοντά στη δημιουργία λειτουργικών πυρηνικών όπλων μέσω μυστικών ερευνητικών προγραμμάτων που διεξάγει στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της χώρας, ενώ το Ιράν επιμένει ότι επιδιώκει την παραγωγή και τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς κι ότι αυτό συνιστά αναφαίρετο δικαίωμά του ως αυτόνομου κράτους.
Πολλές φωνές, όμως, όπως αυτή του Rafael Grossi, Γενικού Διευθυντή της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΔΥΑΕ), προειδοποιούν ότι το Ιράν δεν παρέχει αξιόπιστες πληροφορίες περί της πυρηνικής του ικανότητας στους διεθνείς οργανισμούς και πως κρύβει τις πραγματικές του δραστηριότητες. Ο συγκεκριμένος ειδικός πιστεύει ότι το Ιράν δεν απέχει πολύ από το να αποκτήσει πυρηνικά όπλα και ζητά εξηγήσεις για τις υπόγειες σήραγγες που έχουν εντοπιστεί γύρω από πυρηνικό εργοστάσιο του Νατάνζ, στην επαρχία του Ισφαχάν του Ιράν. Σύμφωνα με την ΔΥΑΕ, το Ιράν μέχρι και το Μάρτιο του 2025 είχε συσσωρεύσει πάνω από 100 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου σε καθαρότητα 60%, λίγο χαμηλότερη από την καθαρότητα που απαιτείται για την κατασκευή όπλων, δηλαδή περίπου 90%.
Η υπηρεσία του ΟΗΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ότι εάν το ουράνιο εμπλουτιστεί περαιτέρω, το τρέχον απόθεμα του Ιράν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή αρκετών βομβών. Ακόμα, το Ισραήλ, ο άσπονδος εχθρός της Ισλαμικής Δημοκρατίας από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα, έχει επανειλημμένα υποστηρίξει ότι το Ιράν αποκρύπτει τις πυρηνικές του δυνατότητες και είτε βρίσκεται στα πρόθυρα είτε έχει ήδη φτάσει στο σημείο της κατοχής όπλων μαζικής καταστροφής, απαιτώντας την αποπυρηνικοποίησή του πάση θυσία. Αυτές οι προειδοποιήσεις από τον παραδοσιακό σύμμαχο της Αμερικής αλλά και όλου του δημοκρατικού κόσμου ήταν αρκετά ισχυρές, ώστε να συμβάλλουν στην απόφαση του Προέδρου Τραμπ να αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) του 2015, που παρείχε ένα προκαταρκτικό επίπεδο συνεννόησης σχετικά με την παραγωγή πυρηνικών στο Ιράν, κατεδαφίζοντας έτσι προσπάθειες δεκαετιών, διχάζοντας και υποκινώντας περαιτέρω καχυποψία μεταξύ των μερών.
Μέχρι το 2018, το Ιράν φαινόταν να έχει συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις του απέναντι στο JCPOA, κάτι που επιβεβαίωσε και η ΔΥΑΕ το ίδιο έτος. Ωστόσο η κυβέρνηση Τραμπ σε επικοινωνία με τη κυβέρνηση Νετανιάχου διέκοψε τη σταδιακή εξομάλυνση των σχέσεων και επέλεξε την στροφή προς πιο πιεστικά μέτρα. Ένα χρόνο αργότερα η Τεχεράνη άρχισε να αγνοεί τους περιορισμούς. To Ισραήλ γενικά έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην απομόνωση του Ιράν από τη διεθνή κοινότητα, τονίζοντας συνεχώς τις στρατιωτικές φιλοδοξίες του—μέχρι και σήμερα τίθεται εναντίον οποιουδήποτε διπλωματικού διαλόγου, και υπέρ της συνέχισης των αυστηρών κυρώσεων, αλλά και της στρατιωτικής επίθεσης κατά της αντίπαλης χώρας.
Είτε μέσω συνθηκών και συμφωνιών για τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, όπως το προαναφερθέν αποτυχημένο JCPOA, είτε μέσω πολιτικών άσκησης μέγιστης πίεσης όπως αυστηρότατες κυρώσεις που καθηλώνουν την ιρανική οικονομία, οι ισχυρές χώρες του κόσμου όπως οι Ευρωπαϊκές, η Ρωσία, η Κίνα, το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν προσπαθήσει στο παρελθόν να διαπραγματευτούν με την Τεχεράνη μια συμφωνία για το φρενάρισμα του εμπλουτισμού ουρανίου, για τη μείωση των φυγοκεντρητών και των αποθεμάτων και την καθιέρωση επιθεωρήσεων από τη ΔΥΑΕ για έως και 15 χρόνια με αντάλλαγμα την άρση των κυρώσεων, χωρίς όμως αποτελέσματα. Σήμερα, το 2025, έπειτα από μία δεκαετία κορύφωσης των δυσμενών διπλωματικών σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν και ενός κλίματος έντονης καχυποψίας μεταξύ τους με καταλυτικό παράγοντα το ρόλο του Ισραήλ, η ελπίδα εύρεσης μιας λύσης που θα φέρει τη σταθεροποίηση και την ειρήνη στη Μέση Ανατολή ίσως να αναζωπυρώνεται.
Στις 7 Μαρτίου 2025, ο πρόεδρος Τραμπ ανακοίνωσε ότι είχε μόλις στείλει επιστολή στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν Ali Khamenei, στην οποία εκδήλωνε την πρόθεσή του να γίνει μία εκ νέου διαπραγμάτευση για την επίτευξη μιας συμφωνίας για την πυρηνική ικανότητα του Ιράν. Ο Τραμπ μέσω αυτής της επιστολής που παραδόθηκε από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΑΕ, έδωσε στο Ιράν προθεσμία δύο μηνών για να ανταποκριθεί σε πέντε αιτήματα—συμπεριλαμβανομένου του τερματισμού του πυρηνικού του προγράμματος και της υποστήριξης των πολιτοφυλακών στις γύρω μεσανατολικές χώρες—προειδοποιώντας ότι διαφορετικά θα επέμβει στρατιωτικά. Ενώ αρχικά η αντίδραση του Ιρανού ηγέτη ήταν αρνητική, το Ιράν εν τέλει συμφώνησε να «κάτσει στο ίδιο τραπέζι» με τις ΗΠΑ έπειτα από τη μεσολάβηση του Ομάν.
Ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών Abbas Araghchi έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αργά τη Δευτέρα 7 Απριλίου ότι «έμμεσες» συνομιλίες θα πραγματοποιούνταν το Σάββατο 12 Απριλίου, ενώ ιρανικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν αργότερα ότι ο Araghchi θα συναντούσε τον απεσταλμένο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, Steve Witkoff, με το Ομάν να ενεργεί ως μεσολαβητής μεταξύ τους, και με τον Witkoff να δηλώνει ότι ο Τραμπ αυτή τη φορά επιδιώκει μια συμφωνία διαφορετική από αυτή του 2015.
Άμεσες διαπραγματεύσεις δεν είχαν πραγματοποιηθεί καθόλου από τότε, και η δεκαετία που μεσολάβησε δεν υπήρξε ευνοϊκή για τις διμερείς σχέσεις των χωρών. Η κορύφωση της έντασης σημειώνεται τόσο το 2020 με την δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Qasem Soleimani, όσο και το 2023 με την έναρξη του πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, ώστε η επανέναρξη διπλωματικού διαλόγου εν έτει 2025 να φαντάζει ως μία εξωπραγματικά θετική εξέλιξη. Αναφορές κάνουν επίσης λόγο για προθυμία του Αμερικανού προέδρου να δεχτεί πιο ήπιους όρους από την πλευρά του Ιράν, πιθανότατα με σκοπό να εξασφαλιστεί μια συμφωνία επί της δικής του κυβέρνησης και να πάρει ο ίδιος τα εύσημα για ένα φαινομενικά μεγάλο άλμα υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης, αλλά αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί στο παρόν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Is a U.S.-Iran Nuclear Deal Coming Soon?, FPIF, διαθέσιμο εδώ
-
Deal or Duel? Who wants what in ongoing Iran-US nuclear talks, The New Arab, διαθέσιμο εδώ
-
Where the U.S.-Iran Nuclear Talks Are Headed, Council of Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
