Της Πελαγίας Τριχάκη,
Ιαπωνία, αρχές 17ου αιώνα. Περιπλανώμενοι πολεμιστές σαμουράι που έχουν χάσει τον αφέντη τους (ρόνιν) επισκέπτονται μεμονωμένα έναν πολυτελή οίκο προκειμένου να ζητήσουν την άδεια από τους άρχοντες να τελέσουν Χαρακίρι (ή αλλιώς Σεπούκου) στην έπαυλή τους. Καθώς όμως έχει γίνει ευρέως γνωστό ότι φτωχοί ρόνιν καταφεύγουν σε πλούσιους οίκους προκειμένου να λάβουν την φιλανθρωπία τους, εικαζόμενοι ότι επιθυμούν να τελέσουν Χαρακίρι για να αποφύγουν την εξαθλίωση που προκαλεί η φτώχεια, ο οίκος αποκτά μια σκληρή στάση απέναντί τους, εξαναγκάζοντάς τους τελικά στο χαρακίρι.
Ένας από αυτούς τους ρόνιν είναι και ο Tsugumo. Ο ίδιος δεν έχει πράγματι προθέσεις να προβεί σε Χαρακίρι∙ ούτε όμως αποζητά την ελεημοσύνη των αρχόντων, όπως στόχευαν προηγούμενοι. Μέσα από την ιστορία της ζωής του, την οποία αφηγείται πριν αρχίσει η τελετή του Σεπούκου, ξεδιπλώνονται σιγά σιγά οι πραγματικές του προθέσεις και ο λόγος επίσκεψής του στον οίκο. Συγχρόνως με την αφήγηση αυτή, εκφράζει την —ασυνήθιστη για έναν ρόνιν— αμφισβήτησή του στα σύμβολα και αφήνει περιθώριο για ερωτήματα, σχετικά όχι μόνο με το Μπουσίντο, τον ηθικό και φιλοσοφικό κώδικα των σαμουράι, αλλά και με κάθε εκδήλωση προσκόλλησης: Είναι πράγματι το ίδιο το κατάνα πιο σημαντικό από την υγεία μιας οικογένειας; Υπερισχύει η τιμή από τη ζωή; Πώς τα σύμβολα, που παραμένουν κατασκευές, καταλήγουν να είναι πιο σημαντικά από τον άνθρωπο, ο οποίος έχει πραγματική, ζωτική, φυσική υπόσταση;
Πέρα από αυτά, όμως, τί άλλο έχει να προσφέρει ένα έργο σαν κι αυτό στον μέσο δυτικό άνθρωπο; Προφανώς, να τον φέρει σε επαφή με έναν πολιτισμό που δεν γνωρίζει και που ενδεχομένως παραλείπει να εξερευνήσει. Πρόκειται για μια ταινία που αναφέρεται σε μια άλλη εποχή και έναν τόπο πολύ μακρινό από τον δικό μας. Όσο για τον Ευρωπαίο τα σύνορα του κόσμου του περιορίζονται δυτικά μέχρι την Ισπανία —Πορτογαλία το πολύ— βόρεια μέχρι τη Σκανδιναβία, Νότια μέχρι την Ιταλία και Ανατολικά μέχρι την Κωνσταντινούπολη, ταινίες σαν κι αυτές είναι η υπενθύμιση ότι βρισκόμαστε σε έναν κόσμο πλούσιο, έναν κόσμο με κουλτούρες εμφανώς διαφορετικές μεταξύ τους, που ωστόσο ακολουθούν συχνά ένα κοινό μοτίβο, σε μικρότερη ή μεγαλύτερη ένταση.
Kάπως έτσι, μαθαίνουμε ότι το κατάνα είναι η ψυχή του σαμουράι και η «ψυχή» του σαμουράι δεν μπορεί να είναι κατασκευασμένη από μπαμπού∙ ότι είναι μεγαλύτερη ατίμωση για έναν σαμουράι να του κόψουν την κοτσίδα από το να τον σκοτώσουν∙ ότι κατά την τελετή του Σεπούκου οι σαμουράι φορούν λευκό κιμωνό και ότι βοηθούνται από ένα πρόσωπο της επιλογής τους, καλούμενο kaishakunin, που μετά το χαρακίρι τους αποκεφαλίζει προς αποφυγή του βασανιστικού θανάτου∙ ότι, τέλος, η ψυχή του σαμουράι θεωρείται ότι βρίσκεται στην κοιλιά και για αυτό με το χαρακίρι απελευθερώνεται το πνεύμα του.
Η τελετουργική αυτοκτονία καταργήθηκε σταδιακά μέσα από την έκδοση σειράς διαταγμάτων από τον 17ο αιώνα, ενώ το οριστικό τέλος ήρθε το 1873, χρονολογία που σηματοδοτεί μια στροφή της Ιαπωνίας προς τα δυτικά πρότυπα και την απομάκρυνση από τη φεουδαρχική οργάνωση της κοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Ιάπωνες στρατιώτες προτιμούσαν να τελέσουν επιτόπου Χαρακίρι στο πεδίο της μάχης —χωρίς φυσικά να ακολουθήσουν κατά τη στιγμή εκείνη ολόκληρο το τελετουργικό του Σεπούκου— από το να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Κι αργότερα, όμως, μετά την ήττα της Ιαπωνίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πολλοί Ιάπωνες αυτοκτόνησαν κατ’ αυτόν τον τρόπο προς αποκατάσταση της τιμής τους.
Το “Harakiri” του Masaki Kobayashi, λοιπόν, είναι μια ιστορία με αναδρομικές αφηγήσεις, ένα έργο με πλοκή, μέσα από το οποίο επιτυγχάνεται παράλληλα η ανάδειξη μιας σημαντικής πτυχής της ιαπωνικής ιστορίας, που θα μπορούσε ο θεατής να βρει —με διαφορετικό τρόπο μεν— σε ένα ντοκιμαντέρ. Όντας έργο εκρηκτικό —όπως οι χαρακτηριστικές μονομαχίες των σαμουράι— και διαχρονικά αξιοσέβαστο, θεωρείται από τις καλύτερες ιαπωνικές ταινίες όλων των εποχών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΧΑΡΑΚΙΡΙ, athinorama.gr, διαθέσιμο εδώ
- Χαρακίρι, (Σεπούκου). Πώς καθιερώθηκε η τιμητική αυτοκτονία των σαμουράι και πώς κατάφεραν να τις απαγορεύσουν…, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
