Της Νικολέτας Παναγιωτοπούλου,
Τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης κοινωνικής και ψηφιακής πραγματικότητας, λειτουργώντας ως πλατφόρμες ελεύθερης έκφρασης κι επικοινωνίας. Ωστόσο, η ευρεία κι αδιάκριτη χρήση τους συχνά οδηγεί σε καταχρήσεις, ιδίως όσον αφορά την προστασία της τιμής και της υπόληψης φυσικών και νομικών προσώπων. Η εμφάνιση νέων μορφών προσβολών, όπως η διαδικτυακή εξύβριση, η δυσφήμηση κι η συκοφαντική δυσφήμηση, αναδεικνύει τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει το ποινικό δίκαιο, το οποίο πρέπει να προσαρμοστεί στις ανάγκες της ψηφιακής εποχής.
Η τιμή, λοιπόν, αποτελεί βασικό έννομο αγαθό, το οποίο προστατεύεται από το ποινικό δίκαιο τόσο στην προσωπική όσο και στη δημόσια διάστασή του. Ο Ποινικός Κώδικας ρυθμίζει τα εγκλήματα κατά της τιμής στα άρθρα 361-365, τα οποία διακρίνονται στις ακόλουθες μορφές:
- Η εξύβριση (άρθρο 361 ΠΚ) συνίσταται στην προσβολή της προσωπικής αξιοπρέπειας άλλου, μέσω λόγων, έργων ή άλλων μέσων. Το έγκλημα αυτό προστατεύει την αυτοεκτίμηση του ατόμου και δεν απαιτείται συγκεκριμένη διάδοση γεγονότων. Η εξύβριση ενδέχεται να λάβει διαφορετική διάσταση όταν διαπράττεται στα κοινωνικά δίκτυα. Για παράδειγμα, ένα προσβλητικό σχόλιο σε δημόσια ανάρτηση μπορεί να προσβάλλει πολλαπλά τη θιγόμενη πλευρά λόγω της ευρείας διάδοσης.
- Η δυσφήμηση (άρθρο 362 ΠΚ) αφορά τη διάδοση γεγονότος που είναι ικανό να βλάψει την τιμή ή την υπόληψη άλλου, ανεξάρτητα από το εάν το γεγονός αυτό είναι αληθές ή ψευδές. Στα κοινωνικά δίκτυα, οι δυσφημιστικές δηλώσεις συχνά διαδίδονται με ταχύτητα και γίνονται αντικείμενο αναπαραγωγής από άλλους χρήστες, πολλαπλασιάζοντας τη βλάβη που υφίσταται ο θιγόμενος.
- Η συκοφαντική δυσφήμηση (άρθρο 363 ΠΚ) αποτελεί ιδιαίτερα σοβαρό έγκλημα, καθώς απαιτείται ο δράστης να γνωρίζει ότι το γεγονός που διαδίδει είναι ψευδές. Το στοιχείο της γνώσης του ψεύδους διαφοροποιεί τη συκοφαντική δυσφήμηση από τη δυσφήμηση, καθιστώντας την ποινή αυστηρότερη. Στο περιβάλλον των κοινωνικών δικτύων, οι συκοφαντικές δηλώσεις συχνά σχετίζονται με κακόβουλους σκοπούς, όπως η καταστροφή της φήμης ενός προσώπου ή μιας επιχείρησης, προκαλώντας σοβαρές οικονομικές κι ηθικές συνέπειες.
Η ταχεία ανάπτυξη των κοινωνικών δικτύων έχει αλλάξει ριζικά τη φύση και την ένταση των εγκλημάτων κατά της τιμής. Ειδικότερα, η διάδοση πληροφοριών σε αυτά χαρακτηρίζεται από την αμεσότητα, την ευκολία πρόσβασης και την ανωνυμία, στοιχεία που επηρεάζουν άμεσα την εφαρμογή των ποινικών διατάξεων. Η ανωνυμία κι η χρήση ψευδωνύμων στα κοινωνικά δίκτυα καθιστούν δυσχερή την ταυτοποίηση των δραστών. Αν κι οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων διαθέτουν τεχνικά δεδομένα, η πρόσβαση σε αυτά απαιτεί συχνά χρονοβόρες και περίπλοκες νομικές διαδικασίες, οι οποίες καθυστερούν τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης.
Παράλληλα, η ταχύτητα με την οποία αναπαράγονται οι πληροφορίες στα κοινωνικά δίκτυα αυξάνει εκθετικά τη βλάβη που υφίσταται το θιγόμενο πρόσωπο. Για παράδειγμα, μια δυσφημιστική ανάρτηση μπορεί να αναδημοσιευθεί ή να σχολιαστεί από εκατοντάδες χρήστες, καθιστώντας πρακτικά αδύνατη την ανάκληση της βλάβης.
Η ελληνική νομολογία έχει αναγνωρίσει την ανάγκη αντιμετώπισης των εγκλημάτων κατά της τιμής στα κοινωνικά δίκτυα, παρέχοντας ερμηνευτική καθοδήγηση για την εφαρμογή των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα:
- Απόφαση ΑΠ 132/2020: Το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι η εξύβριση μέσω ανάρτησης σε κοινωνικό δίκτυο συνιστά δημόσια εξύβριση, καθώς η προσβολή κατέστη προσιτή σε μεγάλο αριθμό χρηστών.
- ΕΔΔΑ, Delfi AS v. Estonia (2015): Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε ότι οι πάροχοι κοινωνικών δικτύων φέρουν ευθύνη για την αποτροπή προσβλητικών σχολίων στις πλατφόρμες τους.
Σε διεθνές επίπεδο, πολλές χώρες έχουν ήδη θεσπίσει ειδικές νομοθεσίες για την αντιμετώπιση προσβολών μέσω κοινωνικών δικτύων:
- Γερμανία (NetzDG): Ο νόμος αυτός επιβάλλει στις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων την υποχρέωση να διαγράφουν άμεσα παράνομο περιεχόμενο, όπως εξυβριστικά ή δυσφημιστικά σχόλια, εντός 24 ωρών από την ειδοποίηση. Η μη συμμόρφωση επισύρει βαρύτατα πρόστιμα.
- Ηνωμένο Βασίλειο (Online Safety Bill): Ο νόμος αυτός εισάγει αυστηρές υποχρεώσεις για τις πλατφόρμες, με έμφαση στην προστασία των χρηστών από επιβλαβές και προσβλητικό περιεχόμενο.
Η συγκριτική ανάλυση δείχνει ότι η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει την ανάγκη εξειδικευμένων νομοθετικών εργαλείων για την αντιμετώπιση των προσβολών μέσω κοινωνικών δικτύων. Όσον αφορά την ελληνική έννομη τάξη, ένα από τα μεγαλύτερα διλήμματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο της ρύθμισης των εγκλημάτων κατά της τιμής είναι η εξεύρεση ισορροπίας μεταξύ της προστασίας της τιμής και της ελευθερίας της έκφρασης. Το άρθρο 14 του Συντάγματος κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης, ενώ το άρθρο 5 κατοχυρώνει την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ωστόσο, τα δικαιώματα αυτά δεν είναι απόλυτα και μπορούν να περιοριστούν για την προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας τρίτων, σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος.
Η αντιμετώπιση των εγκλημάτων κατά της τιμής στα κοινωνικά δίκτυα αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα κι απαιτητικά ζητήματα για το σύγχρονο ποινικό δίκαιο. Η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας κι οι ιδιαιτερότητες του διαδικτύου απαιτούν την προσαρμογή του νομοθετικού πλαισίου, αλλά και την ενίσχυση των μηχανισμών πρόληψης και δίωξης. Η ενίσχυση του ποινικού δικαίου κι η προσαρμογή του στις απαιτήσεις της ψηφιακής εποχής αποτελούν προϋποθέσεις για την αποτελεσματική προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας, διασφαλίζοντας, παράλληλα, τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φίλιππος-Γεώργιος Λ. Κοτσαλής, Εξύβριση στα social media: Η περίπτωση του like και του share, theartofcrime.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Germany: Network Enforcement Amended to Better Fight Online Hate Speech, loc.gov. Διαθέσιμο εδώ
