Του Αργύρη Χατζηδιάκου,
Κατά τον Σοπενχάουερ, ο κόσμος δεν είναι απλώς μια υλική πραγματικότητα, αλλά εκδηλώνεται ως «Βούληση» — μια άλογη, πρωταρχική δύναμη χωρίς σκοπό, που υπάρχει παντού και διαπερνά όλο το σύμπαν. Η βούληση είναι ίσως κάτι περισσότερο από τη συνείδηση ή τις προσωπικές επιθυμίες των ανθρώπων. Είναι αυτή η οντολογική ουσία του κόσμου, η οποία δεν υπακούει στη λογική ή στις ηθικές αξίες. Όλη η ζωή και όλα τα όντα που έχουν ζωή απορρέουν από αυτή και αποτελούν εκφράσεις αυτής της δύναμης και ο πρωταρχικός της στόχος, είναι η αυτοδιατήρηση και η αναπαραγωγή, ανεξαρτήτως της ατομικής ευημερίας. Στη θεωρία του φιλοσόφου, ο έρωτας αποτελεί ένα εργαλείο βούλησης. Στη ζωή των ανθρώπων, η βούληση εκμεταλλεύεται τον έρωτα ως ένα μέσο για την επίτευξη των στόχων της. Την διαιώνιση του είδους! Ενώ οι άνθρωποι θεωρούν ότι ερωτεύονται εξαιτίας των συναισθημάτων τους, ο Σοπενχάουερ υποστηρίζει πως ο έρωτας, αυτό το συναίσθημα και αυτή η κατάσταση είναι απλώς μια ψευδαίσθηση που ορίζεται και επιβάλλεται από τη βούληση για να εξασφαλίσει στην ουσία την δημιουργία απογόνων. Οι προσωπικές επιλογές των ατόμων, βάση αυτής της θεωρίας, δεν είναι στην πραγματικότητα «δικές τους», αντιθέτως, υπαγορεύονται από την ασυνείδητη επιθυμία της βούλησης να παραγάγει το καλύτερο δυνατό γενετικό συνδυασμό.
Ο Σοπενχάουερ παρατηρεί ότι οι επιλογές που κάνουν οι άνθρωποι στους ερωτικούς τους συντρόφους στηρίζονται σε αόρατες «επιταγές» της βούλησης, οι οποίες ορίζονται από την επιθυμία για γενετική τελειοποίηση. Οι άνθρωποι έλκονται από χαρακτηριστικά που συμπληρώνουν τα δικά τους. Το πρώτο χαρακτηριστικό σχετίζεται με τη σωματική διάπλαση. Κάποιος άνθρωπος με «λεπτό» σώμα δηλαδή, μπορεί να έλκεται από έναν πιο δυναμικό, μυώδη σωματότυπο, με την ελπίδα να υπάρξουν στο μέλλον απόγονοι με ισορροπημένα χαρακτηριστικά. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η συναισθηματική ή μάλλον η ψυχολογική αντίθεση. Πολλές φορές, τα άτομα έλκονται από άτομα που έχουν αντίθετες συναισθηματικές ιδιότητες από τους ίδιους, με την επιδίωξη της δημιουργίας και πάλι με ισορροπημένες ψυχικές ικανότητες. Με αυτό τον τρόπο, ο έρωτας κατά τον Σοπενχάουερ δεν είναι παρά ένα επιλεγμένο με προσοχή ένστικτο, που ορίζεται και καθοδηγείται από έναν σκοπό βιολογικής βελτιστοποίησης.
Η εμπειρία του ανθρώπου πάνω στον έρωτα φαίνεται σαν ένα ισχυρό πάθος με έντονα συναισθήματα, εξιδανίκευση, ενθουσιασμό για το άλλο άτομο. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, αυτή η εξιδανίκευση δεν αποτελεί τίποτε άλλο από ψευδαίσθηση που έχει ως σκοπό να οδηγήσει τον άνθρωπο στην τεκνοποίηση. Αυτές οι συναισθηματικές εξάρσεις είναι δημιουργημένες έτσι ώστε να εκλύει το άτομο τον κατάλληλο σύντροφο και να ακολουθεί την αναπαραγωγική επιταγή, ενώ η πραγματική αξία των συναισθημάτων δεν υφίσταται πέρα από την αναπαραγωγική επιτυχία. Αυτή είναι και η αιτία, σύμφωνα με τον φιλόσοφο που, μετά την εκπλήρωση της αναπαραγωγικής διαδικασίας, της σεξουαλικής επαφής, το πάθος και η ένταση, πολλές φορές φθίνουν.
Ο έρωτας στον Σοπενχάουερ, εκτός από πηγή ευχαρίστησης, δημιουργεί συχνά και έντονο ψυχικό πόνο, εξαιτίας και της φύσης του ως ψευδαίσθηση. Ο λόγος που ο έρωτας δημιουργεί τόσο πόνο είναι οτι η βούληση δεν «ενδιαφέρεται» για την ευτυχία των ανθρώπων. Το βάρος του ενδιαφέροντος της πέφτει μόνο στην αναπαραγωγή. Αν ο έρωτας αυτός, για κάποιον άνθρωπο, δεν βρίσκει αντίκρισμα, βρίσκεται παγιδευμένος σε μια σύγκρουση μεταξύ της ασυνείδητης βούλησης του για αναπαραγωγή και της αδυναμίας να εκπληρώσει αυτήν την επιθυμία, πράγμα που προκαλεί απογοήτευση. Η μοναδική «διέξοδος» που προσφέρει ο Σοπενχάουερ από τον πόνο και την τυραννία της βούλησης είναι η αποχή και η αυτοκυριαρχία. Υποστηρίζει ότι τα άτομα μπορούν να απελευθερωθούν από την επιρροή της βούλησης μόνο δια μέσου μιας ζωής που απορρίπτει τις υλικές και βιολογικές επιδιώξεις, κάτι που είναι δυνατόν να επιτευχθεί μέσω της φιλοσοφίας, του ασκητικού τρόπου ζωής και της τέχνης. Προτείνει ότι η μόνη διέξοδος είναι η απόρριψη της ίδιας της βούλησης και των παθών που αυτή ορίζει και επιβάλλει, αντλώντας ικανοποίηση από την απλή παρατήρηση και κατανόηση του κόσμου, παρά την ερωτική εμπειρία. Ο φιλόσοφος δεν κατανοεί τον έρωτα ως κάτι που υπηρετεί την ατομική ευτυχία. Τον καταλαβαίνει ως έναν αέναο αγώνα, οριζόμενο και καθοδηγούμενο από μια ασυνείδητη βούληση, η οποία ενδιαφέρεται μόνο για την αναπαραγωγή και την επιβίωση. Το άτομο λανθασμένα πιστεύει ότι επιδιώκει τον έρωτα για να βρει την πληρότητα, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα όργανό της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Arthur Schopenhauer, Η μεταφυσική του Έρωτα, εκδόσεις Οξύ Επιλεκτικά
