Του Αναστάση Γκίκα,
50 πλέον χρόνια πριν, στις 29 Σεπτεμβρίου του 1974, με την επαναλειτουργία των πολιτικών κομμάτων να έχει ήδη επιτραπεί και τις εκλογές να έχουν δρομολογηθεί για άμεση διεξαγωγή, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανακοινώνει επισήμως την ίδρυση νέου κομματικού φορέα. Στις 4 Οκτωβρίου θα ίδρυε την Νέα Δημοκρατία, μια πολιτική παράταξη η οποία έμελλε να διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην ελληνική πολιτική ζωή των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αιώνα.
Όμως κάθε μεγάλη πολιτική παράταξη είναι σχεδόν εξ ορισμού πολυτασική, αποτελείται δηλαδή από διαφορετικές ιδεολογικές τάσεις. Οι τάσεις αυτές αλληλοδιαδέχονται η μια την άλλη στην εξουσία ενός κόμματος διαμορφώνοντας την ιδεολογική του ταυτότητα και τον προγραμματικό του λόγο. Πολλές φορές, βέβαια, μια ενδεχόμενη σύγκρουση τάσεων δύναται να δημιουργήσει σε συνδυασμό με προσωπικές επιδιώξεις και επιρροή οικονομικών παραγόντων έντονες εσωκομματικές προστριβές. Στην περίοδο της «Μεταπολίτευσης» η Νέα Δημοκρατία αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα πολυτασικού κόμματος στην χώρα είναι το κόμμα με την πλέον ενδιαφέρουσα ιδεολογική ιστορία.
Η ιδρυτική διακήρυξη της Νέας Δημοκρατίας – Το πρώτο άνοιγμα προς το κέντρο
Το ιδεολογικό περιεχόμενο της Νέας Δημοκρατίας, ενός κόμματος αρχών αποδίδει ο ιδρυτής του κόμματος με την έννοια: «κοινωνικός φιλελευθερισμός». «Φιλελευθερισμός» από μόνος του σημαίνει -σε οικονομικό επίπεδο τουλάχιστον- την προσήλωση στις έννοιες της επιχειρηματικότητας, της οικονομίας της ελεύθερης αγοράς. Ο «Κοινωνικός» όμως φιλελευθερισμός -ιδεολογία σαφώς επηρεασμένη από τον γκωλισμό (Gaullisme)- θα διασφάλιζε στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς την ύπαρξη κοινωνικού κράτους το οποίο θα λειτουργούσε ως ασπίδα προστασίας των πολιτών, ιδιαίτερα των πιο αδύναμων.
Η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποτελούσε μια «νέα σελίδα» για την ελληνική -προερχόμενη εκ της ΕΡΕ- κεντροδεξιάς η οποία φιλοδοξούσε να υπερβεί τα παρελθόντα πολιτικά σχήματα «Ότι θα υπηρετεί πάντα και μόνο τα αληθινά συμφέροντα του έθνους, που βρίσκονται πέρα και πάνω από τις παραπλανητικές ετικέτες της Δεξιάς, του Κέντρου και της Αριστεράς» αλλά και τους δύο μεγάλους διχασμούς προσδίδοντας στην Ελλάδα ένα νέο ιδανικό, αυτό της ένταξής της στην Ενωμένη Ευρώπη, τότε ΕΟΚ. Ο φιλοευρωπαϊσμός αποτελεί για την Νέα Δημοκρατία ταυτοτικό στοιχείο. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, την άνοιξη του 1978, θα επιχειρούσε και το πρώτο άνοιγμα προς το κέντρο, ενσωματώνοντας στην Νέα Δημοκρατία τους Αθανάσιο Κανελλόπουλο και Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, δύο στελέχη προερχόμενα από την πρώην Ένωση Κέντρου.
Οι επίγονοι του Κωνσταντίνου Καραμανλή
Ήταν παραπάνω από λογικό, η διαδοχή του Κωνσταντίνου Καραμανλή να προκαλέσει εσωκομματικές προστριβές. Στην εσωκομματική αυτή αναμέτρηση, δύο στενοί συνεργάτες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Γεώργιος Ράλλης και ο Ευάγγελος Αβέρωφ, βρέθηκαν αντιμέτωποι. Ο Γεώργιος Ράλλης γινόταν αντιληπτός ως ο πιο μετριοπαθής και κεντρώος υποψήφιος, ενώ ο Αβέρωφ ως ο «σκληρός» δεξιός. Η αποτίμηση αυτή μοιάζει να είναι ειρωνική αν λάβει κανείς υπόψιν ότι ο Αβέρωφ προερχόταν από τον βενιζελικό χώρο, το «εθνικόφρων κέντρο» όπως έλεγε, ενώ ο Ράλλης ήταν ένας «αυτόχθων» της δεξιάς παράταξης. Στην πραγματικότητα, οι διαφορές μεταξύ των δύο δεν αφορούσαν τόσο τις ιδεολογικές τους απόψεις, όσο τις στρατηγικές που πρότειναν για την άσκηση αντιπολίτευσης στο πανίσχυρο ΠΑΣΟΚ. Ο Αβέρωφ πρόκρινε μια πιο σκληρή αντιπολίτευση εναντίον του Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ ο Ράλλης όντας μετριοπαθής ευνοούσε την στρατηγική του «ήπιου πολιτικού κλίματος». Στις 8 Μαΐου 1980, η Κοινοβουλευτική Ομάδα της Νέας Δημοκρατίας εξέλεξε τον Ράλλη ως αρχηγό του κόμματος με 88 ψήφους, ενώ ο Αβέρωφ έλαβε 84.
Η εποχή Μητσοτάκη
Μετά την παραίτηση του Ευάγγελου Αβέρωφ, από την αρχηγία του κόμματος, νέος πρόεδρος εκλέγεται ο φιλελεύθερος Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος υπερισχύει συγκεντρώνοντας 70 ψήφους έναντι του Κωστή Στεφανόπουλου, ο οποίος είχε συγκεντρώσει 41. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Αβέρωφ επέλεξε να στηρίξει τον κεντρώο Μητσοτάκη έναντι του «καραμανλικού» Στεφανόπουλου. Στο πρόσωπο του Μητσοτάκη, ο Αβέρωφ καθώς και πολλοί Νεοδημοκράτες είδαν έναν ισχυρό άνδρα, ο οποίος θα πολεμούσε εναντίον της παντοδυναμίας του ΠΑΣΟΚ. Είδαν στον Μητσοτάκη έναν «Αντί-Ανδρέα».
Το δεύτερο συνέδριο της Νέας Δημοκρατίας έλαβε χώρα το 1986 στη Θεσσαλονίκη, μετά την εκλογική ήττα του κόμματος τον Ιούνιο του 1985 και την αποχώρηση του Κωστή Στεφανόπουλου, μαζί με εννέα άλλους βουλευτές, τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, οι οποίοι στη συνέχεια ίδρυσαν τη ΔΗ.ΑΝΑ. Στο συνέδριο αυτό, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης επιδίωξε να αναθεωρήσει τις ιδεολογικές αρχές της Νέας Δημοκρατίας, στρέφοντας το κόμμα προς μία πιο νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Στο εν λόγω συνέδριο, σημειώθηκε έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στους νεοφιλελεύθερους και τους υποστηρικτές του ριζοσπαστικού «καραμανλικού» φιλελευθερισμού. Τελικά οι δύο πλευρές κατέληξαν σε κάποιου είδους συμβιβασμό, με την ιδεολογική διακήρυξη, η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα, να αναφέρεται στις αρχές της Χαλκιδικής, επιβεβαιώνοντας τον Ριζοσπαστικό Φιλελευθερισμό ως θεμελιώδη ιδεολογική κατεύθυνση του κόμματος, ενώ το πολιτικό πρόγραμμα διαμορφώθηκε προς πιο νεοφιλελεύθερες τάσεις.
Η επιστροφή των «λαϊκών»
Ο Έβερτ, από το βήμα του τρίτου συνεδρίου της Νέας Δημοκρατίας θα δήλωνε πως η ΝΔ δεν είναι ούτε σοσιαλιστικό αλλά ούτε και νεοφιλελεύθερο κόμμα. Η ανάληψη της ηγεσίας του κόμματος από τον Μιλτιάδη Έβερτ θα συνοδευόταν από την επιδίωξη της επιστροφή του κόμματος στις ιδεολογικές του αφετηρίες, στην «καραμανλική ορθοδοξία» η οποία θα γινόταν εφικτή μέσω μίας «απομητσοτακοποίησης» του κόμματος.
Επίμετρο
Είναι παραπάνω από λογικό μια μεγάλη πολιτική παράταξη να είναι πολυτασική. Σχεδόν κάθε πολιτικό κόμμα του δυτικού κόσμου αποτελείται από διαφορετικές ιδεολογικές τάσεις, οι οποίες ωστόσο συνυπάρχουν κάτω από μια φιλόξενη κομματική στέγη. Είναι ακόμη φυσικό, οι τάσεις να «αλληλοδιαδέχονται» κατά κάποιο τρόπο η μια την άλλη στην εξουσία ενός κόμματος. Αποτελεί όμως «ανωμαλία» μια και μόνο ιδεολογική τάση να επιδιώκει την «ηγεμόνευση» της, εις βάρος των άλλων – σε μία τέτοια περίπτωση ένα μεγάλο κόμμα κινδυνεύει να χάσει ένα κρίσιμο ποσοστό της βάσης του, η οποία επιτρέπει σε αυτό να επανακάμπτει και να μην λησμονείται ως κυβερνητική επιλογή, ύστερα από μια ενδεχόμενη εκλογική ήττα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Άγγελος Μπρατάκος (2002), Η Ιστορία της Νέας Δημοκρατίας, εκδόσεις Λιβάνη
- Η Καθημερινή (29.09.2024), 1942-2024- 50 Χρόνια Νέα Δημοκρατία: Η κληρονομιά του Καραμανλή και η περιπέτεια της Μεταπολίτευσης, ειδική έκδοση
- Ιδρυτική Διακήρυξη 4 Οκτωβρίου 1974, nd.gr, Διαθέσιμο εδώ
