Της Θοεδώρας Αλικάκου,
Με αφορμή την επαναλειτουργία του σπηλαίου των Πετραλώνων έπειτα από 5 χρόνια, αξίζει να τονιστεί η σημασία του φυσικού αυτού μνημείου για τον πολιτισμό στον ελληνικό χώρο. Το σπήλαιο αυτό αποτέλεσε ένα παράθυρο του παρελθόντος, εκ του οποίου αντλήσαμε ένα πολύ σημαντικό εύρημα —το κρανίο των Πετραλώνων— και πολλές άλλες πληροφορίες για το β’ μισό του Κατώτερου Πλειστοκαίνου. Πρόκειται για το αρχαιότερο ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στην Ελλάδα!
Το σπήλαιο των Πετραλώνων βρίσκεται στη δυτική Χαλκιδική, στο όρος Κατσίκα. Η έκτασή του ανάγεται περίπου σε 10.000 τ.μ., με πανύψηλες αίθουσες, βάραθρα, πλούσιο διάκοσμο και σπάνιες γεωμορφές, που εντυπωσιάζουν κάθε θεατή. Η ανακάλυψή του έγινε από τον Χατζαρίδη, κάτοικο του χωριού των Πετραλώνων, το 1959. Ενώ έβοσκε τα πρόβατά του στη πλαγιά του όρους Κατσίκα, είχε την έντονη υποψία πως εκεί, σε αυτό το σημείο, υπήρχε νερό. Θέλοντας, λοιπόν, να βρει μια λύση στο πρόβλημα ύδρευσης που αντιμετώπιζε το χωριό του, πρότεινε στους συγχωριανούς του να ανοίξουν εκεί ένα πηγάδι. Ανοίγοντας αυτό το «πηγάδι» πραγματοποίησαν ένα τεράστιο ταξίδι πίσω στον χρόνο.
Ήταν τότε που, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, βρέθηκε κρανίο προϊστορικού ανθρώπου. Η εύρεση του κρανίου των Πετραλώνων πυροδότησε μια σειρά από ανασκαφές στο σπήλαιο και νέες ανακαλύψεις. Το μεγάλης σημασίας αυτό εύρημα εντάσσεται στο είδος Homo Heidelbergensis και σώζεται σχεδόν σε άριστη κατάσταση. Έχει έντονα υπερόφρυα τόξα, πλατύ πρόσωπο, επιμήκη κρανιακό θόλο, δυνατή οδοντοστοιχία και έντονες οφθαλμολογικές κόγχες. Με γνώμονα το κρανίο και τα υπολείμματα του σκελετού που βρέθηκαν εκεί κοντά, συμπεραίνουμε ότι ήταν ένας άνδρας, περίπου 1,57 ύψους, πέθανε σε ηλικία 30-35 ετών, ο οποίος θεωρείται για την εποχή γέρος, καθώς τότε ο μέσος όρος ζωής ήταν, κατά προσέγγιση, τα 20 χρόνια. Η αιτία θανάτου του μας είναι άγνωστη· ίσως γηρατειά ή κάποια ασθένεια. Στο σπήλαιο έχουν βρεθεί υπολείμματα τροφών, ίχνη φωτιάς, λίθινα και οστέινα εργαλεία κι άλλα ανθρώπινα οστά, πάνω από δέκα διαφορετικών ατόμων. Εμφανίζονται, επίσης, σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα, απολιθώματα αρκούδων, λύκων, υαίνων, ρινόκερων, ιπποειδών, ελαφοειδών, κατσικοειδών και άλλων.
Πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ακόμα, το 1962 η Άννα Πετροχείλου και ο Γιάννης Ιωάννου έκαναν εξερεύνηση και χαρτογράφηση του σπηλαίου. Έπειτα, ανασκαφές ξεκίνησε στο σπήλαιο ο Άρης Πουλιανός.
Για τη χρονολόγηση του σπηλαίου, εφαρμόστηκαν σχετικές και απόλυτες μέθοδοι χρονολόγησης, κατάλληλες για την Παλαιολιθική εποχή, ώστε να υπάρξει διασταύρωση πληροφοριών. Στη σχετική χρονολόγηση, συνέβαλε η πληθώρα παλαιοντολογικών ευρημάτων μικροπανίδας, αλλά και η λιθοτεχνία που βρέθηκε στο σπήλαιο. Από τις μεθόδους απόλυτης χρονολόγησης, εφαρμόστηκε η μέθοδος συντονισμού ηλεκτρονίων στροφορμής, η μέθοδος ουρανίου-φθορίου, η θερμοφωταύγεια και ο παλαιομαγνητισμός. Η μέση ηλικία του σπηλαίου υπολογίζεται στα 550-600.000 χρόνια για το επιφανειακό στρώμα και 1.700.000 χρόνια για το τελευταίο. Φαίνεται ότι υπάρχει συνεχής δραστηριότητα για περίπου 1.000.000 χρόνια. Όσον αφορά το κρανίο των Πετραλώνων, η ηλικία του ανάγεται όχι μικρότερη των 270.000 ετών. Ωστόσο, υφίσταται μια διαμάχη αναφορικά με την ηλικία του και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι είναι αβέβαιη η θέση εύρεσης του κρανίου και του σκελετού.
Τέλος, το ψηφιακό μουσείο των Πετραλώνων εκθέτει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, ώστε να κατανοήσει ο επισκέπτης αυτόν τον φυσικό θησαυρό. Είναι εύκολα προσβάσιμο και άνευ χρέωσης. Στόχος του είναι η επιμόρφωση και η ευαισθητοποίηση των επισκεπτών, αλλά και αυτών που δεν έχουν τη δυνατότητα να το επισκεφτούν. Έχει σχεδιαστεί με τη βοήθεια 3D τεχνολογιών. Στο ψηφιακό μουσείο, υπάρχουν φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας, διαδραστικοί χάρτες, βίντεο και έχει χρησιμοποιηθεί πλούσιο βιβλιογραφικό και εικονογραφικό υλικό. Έχει πραγματοποιηθεί τρισδιάστατη αποτύπωση του σπηλαίου με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνολογιών στο πλαίσιο του προγράμματος «Ανάπτυξη Ψηφιακής Πλατφόρμας και Εργαστηρίου Ανοιχτής Πρόσβασης για την Ανάδειξη, Τεκμηρίωση και Συντήρηση του Σπηλαίου Πετραλώνων». Προτείνονται, επίσης, επτά διαδρομές τις οποίες μπορεί να ακολουθήσει ο επισκέπτης. Είναι πολύ σημαντικό να βοηθούν πολιτιστικοί φορείς στην ανάδειξη ενός φυσικού μνημείου, όπως αυτού, προωθώντας την προστασία του και επιδιώκοντας στη μόρφωση του κοινού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Άρης Ν. Πουλιανός, Το σπήλαιο των αρχανθρώπων στα Πετράλωνα, Βιβλιοθήκη ανθρωπολογικής εταιρείας Ελλάδος αριθ.17, Αθήνα-Πετράλωνα, 2008
- Άννα Πετροχείλου, Τα σπήλαια της Ελλάδας, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1985
- Λυριτζής Ιωάννης, Φυσικές επιστήμες στην Αρχαιολογία, Τυπωθήτω-Γιώργος Δάρδανος, Αθήνα, 2007
- Σπήλαιο Πετραλώνων Ψηφιακό Μουσείο, petralonacave.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εγκαινιάστηκε το Σπήλαιο Πετραλώνων, archaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
