Του Θοδωρή Κεχαγιόγλου,
Η αμβλυωπία ή, αλλιώς, το «τεμπέλικο μάτι» αποτελεί τη συχνότερη οφθαλμολογική πάθηση της παιδικής ηλικίας. Εμφανίζεται στο 5% του πληθυσμού και αφορά την κατάσταση στην οποία η λειτουργία της όρασης δεν αναπτύχθηκε φυσιολογικά για διαφόρους λόγους που θα αναλυθούν παρακάτω. Συνηθέστερα, σχετίζεται με τα οπτικά ερεθίσματα του ενός οφθαλμού. Η όραση αναπτύσσεται περίπου μέχρι την ηλικία των 7 ετών. Αν σε αυτά τα πρώτα έτη δεν λαμβάνει ο εγκέφαλος καθαρές οπτικές εικόνες, ώστε να μάθει να τις αποκρυπτογραφεί σε οπτική πληροφορία, δεν θα μπορέσει ποτέ αργότερα να επιτελέσει αυτό το δύσκολο έργο, ακόμη κι αν τα ερεθίσματα γίνουν πεντακάθαρα. Αν θέλαμε να κατηγοριοποιήσουμε σε είδη αυτή τη δυσλειτουργία βάσει των αιτιών της, θα καταλήγαμε στις εξής υποκατηγορίες:
- Στραβισμική, η οποία οφείλεται σε λάθος ευθυγράμμιση των οφθαλμών, προκαλεί απώλεια διόφθαλμης όρασης και της αντίληψης του βάθους.
- Εξ ανοψίας, η οποία οφείλεται σε αποστέρηση της οπτικής πληροφορίας, μπορεί να εμφανιστεί και στους δύο οφθαλμούς και προκαλείται από παρεμπόδιση του οπτικού νεύρου.
- Διαθλαστική, η οποία οφείλεται σε πολύ υψηλά ή και διαφορετικά διαθλαστικά σφάλματα (π.χ. μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμός) ανάμεσα στους δύο οφθαλμούς.
Τα τελευταία χρόνια έχουν εκπονηθεί πολλές έρευνες με βασικό εργαλείο τη λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) και την οπτική τομογραφία συνοχής (OCT), οι οποίες αποδεικνύουν ότι υπάρχουν νευροανατομικές αλλαγές –τόσο δομικές όσο και λειτουργικές. Η πρώτη τεχνική στηρίζεται στο γεγονός ότι τα κύτταρα που ξοδεύουν πολλή ενέργεια θα έχουν και αυξημένη αιμάτωση για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Η διαδικασία αυτή θα μετρήσει την αύξηση της ροής του αίματος με δύο μαγνητικά πεδία στα οποία εκτίθεται ο ασθενής. Η οπτική τομογραφία συνοχής μας επιτρέπει να λάβουμε εικόνες τελευταίας τεχνολογίας του αμφιβληστροειδούς, του κερατοειδούς και του οπτικού νεύρου με υψηλή ανάλυση, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα διάγνωσης πολλών ασθενειών. Αυτές μπορεί να αφορούν την ένταση του γκρι χρώματος στα ημισφαίρια του οπτικού φλοιού. Επίσης, παρουσιάζονται αλλαγές στο πάχος του φλοιού, στο πάχος των ινών του νεύρου του αμφιβληστροειδούς, καθώς και ποικιλομορφία στο κεντρικό πάχος της ωχράς κηλίδας (μια περιοχή στο οπίσθιο μέρος του οφθαλμού, στον αμφιβληστροειδή, όπου παρέχει τη δυνατότητα στο άτομο να βλέπει λεπτομέρειες). Ουσιαστικά, η αμβλυωπία είναι μια νευροανατομική διαταραχή που επηρεάζεται από τις σχέσεις μεταξύ φωτοϋποδοχέων, των υποδοχέων των γαγγλιακών κυττάρων, του έξω γονατώδους πυρήνα στον θάλαμο του εγκεφάλου και του οπτικού φλοιού.
Η έγκαιρη διάγνωση ενισχύει τις πιθανότητες για επιτυχή θεραπεία του ασθενούς. Πραγματοποιείται εις άτοπον απαγωγή, δηλαδή πρέπει πρώτα να απορριφθούν όλες οι υπόλοιπες πιθανές παθολογικές καταστάσεις, όπως καταρράκτης, παθολογίες του αμφιβληστροειδούς χιτώνα, αλλά και ανωμαλίες του οπτικού νεύρου (δεύτερη εγκεφαλική συζυγία). Αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια μια τυπικής κλινικής εξέτασης οφθαλμών.
Θεραπεία μπορεί να συνιστά η αφαίρεση του καταρράκτη, η ανασήκωση των βλεφάρων σε βλεφαρόπτωση κατά την εξ ανοψίας αμβλυωπία, καθώς και η χρήση καταλλήλων γυαλιών ή φακών επαφής κατά τη διαθλαστική ή τη στραβισμική αμβλυωπία. Εξίσου πιστοποιημένη θεραπεία αποτελεί και η επικάλυψη του «καλύτερου» ματιού στην στραβισμική αμβλυωπία κατά κύριο λόγο (patching), έτσι ώστε το πάσχον μάτι να «αναγκαστεί» να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες σε βάθος χρόνου, εκγυμνάζοντας παράλληλα όλο το οπτικό σύστημα. Εκτός όλων των παραπάνω, παρέχεται η δυνατότητα με ειδικές σταγόνες να θολώσει η όραση από το υγιές μάτι. Με αυτόν τον τρόπο, ο εγκέφαλος προτιμά να αξιοποιεί την οπτική πληροφορία από το «αμβλωπικό» μάτι. Όταν συνυπάρχουν στραβισμός και αμβλυωπία, απαιτείται χειρουργική αποκατάσταση του πρώτου και συνεχής παρακολούθηση του ασθενούς. Γενικά, η θεραπεία καλό είναι να συνεχίζεται όσο είναι αποτελεσματική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα είναι πάντα εφικτή η εξ ολοκλήρου αποκατάσταση. Βασική προϋπόθεση είναι η συνεργασία τόσο των γονιών όσο και του ίδιου του παιδιού. Φυσικά, η εκάστοτε θεραπεία θα πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με προηγούμενα προβλήματα υγείας του παιδιού, ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, αλλά και τη σοβαρότητα της κάθε περίπτωσης εξατομικευμένα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Amblyopia: Detection and Treatment, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Amblyopia, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- ΑΜΒΛΥΩΠΙΑ (ΤΕΜΠΕΛΙΚΟ ΜΑΤΙ): ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΔΙΑΓΝΩΣΗ, ΘΕΡΑΠΕΙΑ, ATHENSVISION. Διαθέσιμο εδώ
