Της Ανδριάνας Κοντού,
Η αντίστροφη μέτρηση για τις Ευρωεκλογές έχει ξεκινήσει. Πολιτικοί αρχηγοί, υποψήφιοι Ευρωβουλευτές και υπέρμαχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν, τον τελευταίο καιρό, επιδοθεί στη «μάχη» της πρωτιάς. Στις 6 Ιουνίου «ανοίγει η αυλαία» των ψηφοφοριών, με την Ολλανδία να κάνει την πρεμιέρα και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες να ακολουθούν, έως το βράδυ της 9ης Ιουνίου, οπότε και αναμένεται να κλείσουν οι κάλπες. Σε κάθε περίπτωση, η κάλπη του Ιουνίου είναι κρίσιμη, καθώς θα αποτελέσει τον προάγγελο για το μέλλον της Ευρώπης, που απειλείται από την άνοδο της Ακροδεξιάς και των ευρωσκεπτικιστικών φωνών, εντός του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Τα γεγονότα αυτά πρόκειται να μας απασχολήσουν στο άμεσο μέλλον. Κάτι, ωστόσο, που είναι σημαντικό να μελετήσουμε προεκλογικά είναι οι εναλλακτικές δυνατότητες άσκησης του εκλογικού δικαιώματος που παρέχονται στους ψηφοφόρους, πέρα από την παραδοσιακή διαδικασία, που επιβάλει τη μετάβασή τους στο εκάστοτε εκλογικό τμήμα, όπου και είναι εγγεγραμμένοι. Ειδικότερα, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ψηφιοποιήση των κρατικών υπηρεσιών οδήγησαν στην ανάπτυξη καινοτόμων μορφών ψηφοφορίας. Αυτές είναι: η ηλεκτρονική ψήφος, η επιστολική ψήφος και η ψήφος διά πληρεξουσίου. Δεν αποτελούν ενιαίες μορφές ψηφοφορίας που εφαρμόζονται και στα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τουναντίον, η κάθε χώρα ορίζει τις επιτρεπόμενες μορφές ψηφοφορίας.
Η πιο διαδεδομένη, από τις εναλλακτικές μορφές ψήφου, είναι η επιστολική ψήφος. Πιο συγκεκριμένα, οι ψηφοφόροι που χρησιμοποιήσουν αυτήν τη μορφή ψηφοφορίας χρειάζεται να υποβάλουν μια αίτηση, ώστε να τους αποσταλλεί ταχυδρομικώς το εκλογικό υλικό (τα έγγραφα της επιστολικής ψήφου), το οποίο, έπειτα, αποστέλλουν πίσω. Ωστόσο, η εκάστοτε χώρα, που υιοθετεί αυτήν τη μορφή ψηφοφορίας, ορίζει το νομικό πλαίσιο εφαρμογής του εν λόγω μοντέλου. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα αυτή η δυνατότητα παρέχεται σε όλους τους Έλληνες πολίτες, με έμφαση τους κατοίκους του εξωτερικού, οι οποίοι επιθυμούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, αλλά κι εκείνους τους Έλληνες πολίτες που εργάζονται μακριά από τον τόπο κατοικίας τους, τους φοιτητές που, την περίοδο των Ευρωεκλογών, θα διανύουν εξεταστική περίοδο κ.τ.λ.
Αντίθετα, στη Γαλλία αυτό το μέτρο αφορά μόνο τους φυλακισμένους, οι οποίοι δε δύνανται να ψηφίσουν αυτοπροσώπως, σε κάποιο εκλογικό κέντρο. Στην Ιταλία, παρόλο που στις ευρωπαϊκές εκλογές δεν εφαρμόζεται το σύστημα επιστολικής ψήφου, παρέχεται η δυνατότητα εφαρμογής μίας ιδιόμορφης διαδικασίας για τους Ιταλούς ψηφοφόρους που έχουν δικαίωμα ψήφου και διαμένουν μόνιμα ή προσωρινά σε άλλη χώρα της Ε.Ε., για λόγους εργασίας ή σπουδών. Σε αυτήν την κατηγορία πολιτών, λοιπόν, παρέχεται το δικαίωμα να ψηφίσουν στα καθορισμένα εκλογικά τμήματα που έχουν δημιουργηθεί από το διπλωματικό και προξενικό δίκτυο.
Μια εξίσου διαδεδομένη μορφή εκλογικής διαδικασίας είναι η ψήφος δια αντιπροσώπου. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια διαδικασία, όπου ο εκλογέας δύναται να ορίσει κάποιον άλλον να ψηφίσει στη θέση του. Αυτή η δυνατότητα προσφέρεται, συνήθως, στα άτομα που, λόγω προβλημάτων υγείας, δε δύνανται να μεταβούν αυτοπροσώπως στο εκλογικό τμήμα, στο οποίο είναι εγγεγραμμένοι. Αυτή η μέθοδος υιοθετείται ευρέως στη Γαλλία, τη Λετονία, το Βέλγιο, την Πολωνία, την Ολλανδία και τη Σουηδία. Η Ισπανία εφαρμόζει ένα ιδιόμορφο μοντέλο ψήφου δια αντιπροσώπου. Ουσιαστικά, δε δικαιούται ο εκλογέας να ορίσει ως πληρεξούσιο κανέναν, για να ψηφίσει στις εκλογές. Εάν, ωστόσο, πρόκειται να απουσιάζει την ημέρα των εκλογών, μπορεί να ψηφίσει ταχυδρομικώς. Στην περίπτωση, τέλος, που ένα άτομο λόγω ασθένειας δεν μπορεί να επιτελέσει τη διαδικασία, για να ψηφίσει με επιστολική ψήφο, μπορεί να χορηγήσει πληρεξούσιο σε τρίτο πρόσωπο, ενώπιον συμβολαιογράφου, ώστε να συλλέξει όλα τα απαραίτητα έγγραφα για την επιστολική ψήφο και να τα επεξεργαστεί για λογαριασμό του.
Τέλος, η ηλεκτρονική ψηφοφορία για τις ευρωπαϊκές εκλογές αποτελεί μια καινοτόμα διαδικασία, η οποία εφαρμόζεται μόνο στην Εσθονία. Η συγκεκριμένη διαδικασία, για τις επερχόμενες Ευρωεκλογές, αρχίζει στις 3 Ιουνίου 2024 (09:00). Η λήξη της προθεσμίας ηλεκτρονικής υποβολής ψήφου είναι, αντίστοιχα, στις 8 Ιουνίου 2024 (20:00). Η Εσθονία χαρακτηρίζεται συχνά ως «ψηφιακός παράδεισος», καθώς έχει επιτύχει υψηλά ποσοστά ψηφιοποίησης των κρατικών της υπηρεσιών και, γενικότερα, καταλαμβάνει μία σημαντική θέση στον τομέα της ψηφιακής διακυβέρνησης όχι μόνο σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και παγκοσμίως. Συνάμα, είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που εφάρμοσε την ηλεκτρονική ψηφοφορία σε Εθνικές Εκλογές ήδη από το 2005. Στις Εθνικές Εκλογές του 2023, το 51,2% των ψηφοφόρων χρησιμοποίησε την ηλεκτρονική ψήφο, με τα ποσοστά να αναμένεται να είναι εξίσου υψηλά στις επερχόμενες Ευρωεκλογές. Χωρίς καμία αμφιβολία, η Εσθονία αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για όλες τις ευρωπαϊκές χώρες .
Παρ’όλα αυτά, παρατηρείται ότι υπάρχουν χώρες, όπως η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Μάλτα και η Κροατία, που δεν έχουν υιοθετήσει κανέναν εναλλακτικό τρόπο ψηφοφορίας για τις Ευρωεκλογές του 2024. Πρόκειται, κυρίως, για μικρές πληθυσμιακά χώρες, που δεν έχουν αναπτύξει, σε μεγάλο βαθμό, την ψηφιοποίηση των δημοσίων υπηρεσιών τους. Πάντως, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ευρώπης, μέσω ενός προγράμματος πολιτικής με συγκεκριμένους στόχους, επιδιώξεις και κατευθυντήριες γραμμές, για το 2030, στο οποίο όλα τα κράτη-μέλη οφείλουν να ανταποκριθούν.
Συνεπώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χαράξει τα βήματα προς το ψηφιακό μέλλον. Προς αυτήν την κατεύθυνση κινείται και η προσπάθεια των κρατών-μελών να εντάξουν εναλλακτικές μορφές ψηφοφορίας στο πολιτικό και εκλογικό τους σύστημα. Η πρωτοβουλία αυτή, πέρα από τους στόχους που αναφέρθηκαν παραπάνω, αποσκοπεί, παράλληλα, στην αύξηση των ποσοστών συμμετοχής των πολιτών στις ευρωπαϊκές κάλπες. Αυτό συμβαίνει, διότι η άνοδος της Ακροδεξιάς και του ευρωσκεπικισμού, καθώς και το γεγονός ότι οι Ευρωεκλογές χαρακτηρίζονται ως εκλογές «δεύτερης τάξεως», καθιστούν πεσιμιστές ακόμα και αυτούς που ατενίζουν το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αισιοδοξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Πώς ψηφίζω;, Ευρωπαϊκές εκλογές 2024, διαθέσιμο εδώ
- Η ψηφιακή δεκαετία της Ευρώπης: ψηφιακοί στόχοι για το 2030, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
- Πώς μια πρώην σοβιετική χώρα έγινε ψηφιακός παράδεισος, Capital (via Bloomberg), διαθέσιμο εδώ
- E-voting and e-elections, ID.ee, διαθέσιμο εδώ
