Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Βαρδάρης, ο ποταμός που βρίσκεται έξω από τη Θεσσαλονίκη και πολλοί τον παρατήρησαν πιο στενά πρόσφατα, με τις επισκευές στη γέφυρα που περνά από πάνω του και δημιουργεί το «μεγάλο» κυκλοφοριακό πρόβλημα στα διόδια των Μαλγάρων. Βέβαια, ο ποταμός Αξιός ή άλλοτε Βαρδάρης, σύμφωνα με τη μεσαιωνική του ονομασία, κρύβει πολλά μυστικά. Πολλοί ίσως το θεωρήσουν υπερβολή, αλλά πίσω από τον ποταμό υπάρχει ιστορικό και κυρίως περιβαλλοντικό ενδιαφέρον, ασύγκριτο σε σχέση με άλλους ποταμούς της Ευρώπης. Να επισημάνουμε ότι το άρθρο αυτό θα αναφερθεί στον ποταμό και όχι στην ομώνυμη περιοχή της Θεσσαλονίκης.
Η Ιστορία του Ποταμού
Ο ποταμός ήδη από την αρχαιότητα αποτελούσε πηγή ζωής, με την ονομασία του «Αξιού» να προέρχεται από το αρχαιοελληνικό Βασίλειο της Μακεδονίας και τη λέξη «αξός», που μεταφράζεται σε δάσος. Λέγεται πως ονομάστηκε έτσι, καθώς στις όχθες του ποταμού υπήρχαν πολλά δέντρα. Τον ποταμό εντοπίζουμε, επίσης, στις γραφές του Ομήρου, όπου ο ίδιος αναφορικά τον χαρακτηρίζει ως «ευρυρέοντα» και τονίζει ότι «κάλλιστον ύδωρ έχει και βαθυδίνην». Κατά τον 9ο αιώνα κιόλας, στην περιοχή εγκαθίστανται Τούρκοι (Πέρσαι), οι οποίοι έπειτα από συνεννόηση με τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Θεόφιλο, τους παραχωρείται καλλιεργήσιμο έδαφος, για να διαμείνουν εκεί. Αυτοί, αφού πρώτα «χάρισαν» και τη δεύτερη ονομασία στον ποταμό, το όνομα «Βαρδάρης», ονομάστηκαν Βαρδαριώτες.
Ενδιαφέρον αποκτά ξανά αυτή η περιοχή περίπου διακόσια χρόνια αργότερα, όταν και ο βυζαντινός στρατός, με στρατηγό τον Αλέξιο Α’, καταφθάνει, για να αντιμετωπίσει τον επαναστάτη Βασιλάκιο. Ο Αλέξιος τότε ήταν το πλέον πιο υψηλόβαθμο στέλεχος του ρωμαϊκού στρατού και όχι άδικα. Ο ίδιος, όντας ιδιαίτερα πολυμήχανος, χρησιμοποίησε τον Βαρδάρη ποταμό προς άμυνά του, καθώς ο ποταμός παλαιότερα έρρεε από μία δεύτερη κοίτη, αλλά λόγω του ότι τα νερά πάντα κατευθύνονται κατηφορικά, δημιουργήθηκε μία νέα κοίτη και η παλιά αποξηράθηκε. Έπειτα, ο Αλέξιος διεύρυνε την παλαιά κοίτη και ο ποταμός χωρίστηκε στα δύο. Τη νησίδα που δημιουργήθηκε εκμεταλλεύτηκε ο στρατηγός και πάνω εκεί έχτισε το στρατόπεδό του, δημιουργώντας μία υδάτινη μεν φυσική και τεχνητή τάφρο. Εν τέλει, ο Αλέξιος ως μία στρατηγική ιδιοφυία που ήταν, κατάφερε να καταστείλει τον επαναστατικό στρατό.
Η σημερινή χρήση του για καλλιέργειες
Σε αυτό το σημείο να πούμε ότι το Δέλτα του Βαρδάρη χυνόταν στο Αιγαίο στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το λιμάνι της Θεσσαλονίκης και η ομώνυμη περιοχή. Φυσικά, δεν αναφέρθηκα στο τέχνασμα του Αλέξιου του Κομνηνού χωρίς λόγο, αφού αυτή η εκτροπή του ποταμού που διεξήγαγε, πίσω στους «Σκοτεινούς Αιώνες», επαναλήφθηκε πρόσφατα στην ιστορία και συγκεκριμένα το 1934. Όταν ολοκληρώθηκαν οι εργασίες που άλλαξαν τον ρου του ποταμού και τον κατευθύνανε στην είσοδο του Θερμαϊκού Κόλπου, χιλιόμετρα μακριά από την αρχική του τοποθεσία. Μέχρι το 1962 είχαν ήδη χτιστεί δύο φράγματα, αυτό της Έλλης και της Ελεούσας, που πλέον εξυπηρετούν στην άρδευση του κάμπου και την παραγωγή ρυζιού, βαμβακιού και καλαμποκιού. Συζητήσεις γίνονται τελευταία για αξιοποίηση του ποταμού και ένωσή του με τον Δούναβη, αλλά παραμένουν ακόμη αναξιοποίητα σχέδια.
Η περιβαλλοντική ρύπανση στο ποτάμι
Μιας και μιλάμε για άρδευση και καλλιέργειες, νομίζω είναι η κατάλληλη στιγμή να αναφερθούμε στα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκλήθηκαν τα τελευταία χρόνια και κλονίζουν την περιφέρεια, αλλά ακόμα και την Ευρωπαϊκή Ένωση! Βλέπετε, η χώρα των Σκοπίων ως προς τα βόρεια, εν έτει 2024 δεν έχει ακόμα αναπτύξει σύστημα που να κατευθύνει τα λήμματα σε χώρο ταφής ή κάτι παρόμοιο. Απλά επιλέγεται από μεριάς τους, τα λήμματα 200.000 νοικοκυριών να ρίπτονται εντός του Αξιού και να τον ρυπαίνουν σε απροσδόκητα επίπεδα. Πολλοί ειδικοί, μάλιστα, όπως ο γιατρός Λιούπτσο Κωνσταντινόφσκι, κάνουν λόγο για «βιολογικό θάνατο» του ποταμού και αυτό καθημερινά γίνεται όλο και πιο εμφανές, με σκουπίδια, οικοδομικά υλικά, πτώματα ζώων να βρίσκουν «σπίτι» στις όχθες του. Βακτηριολογικές αναλύσεις σπέρνουν τον τρόμο, διότι αποδεικνύουν τη ρύπανση να βρίσκεται στο 4ο επίπεδο και η χημική ποιότητα στο 5ο.
Όσο τραγική είναι η εικόνα τόσο μεγάλη είναι και η δημόσια αγανάκτηση, αλλά και τόσο μεγάλη η οικονομική βοήθεια της Ε.Ε., αφού δίνει το ποσό των € 206 εκατ., ως βοήθεια για την αντιμετώπιση της ρύπανσης. Μάλιστα, το 2019 προκλήθηκε η πλέον χειρότερη ρύπανση του ποταμού από βιομηχανικά μεταλλουργικά απόβλητα, χρωματίζοντας τον ποταμό πορτοκαλί και, εκτός των άλλων, προκαλώντας πανούκλα στα ψάρια! Μετά, λοιπόν, από εκτεταμένες έρευνες και από τις δύο χώρες στις οποίες και ρέει, πλέον φαίνεται πως το κύριο πρόβλημα «πηγάζει» εκεί που πηγάζει και ο Βαρδάρης, δηλαδή στην περιοχή των Σκοπίων. Τέλος, αν και η στάθμη του ποταμού σταδιακά πέφτει λόγω της ευρείας χρήσης των υδάτων του για αρδευτικούς σκοπούς, σημειώνει ταυτόχρονα μία αργή βελτίωση όσον αφορά την ποιότητα των υδάτων.
Ο πλούσιος βιότοπος του Αξιού
Ο βιότοπος στο Δέλτα του Αξιού είναι από τους πλουσιότερους στην Ευρώπη, με πανίδα και χλωρίδα υψίστης σημασίας. Εκεί απαντώνται είδη όπως αγκαθοκαλημάνες, τουρλίδες, βαλτόκιρκοι, καλαμόκιρκοι, μαυροκέφαλοι γλάροι, φοινικόπτερα, κορμοράνοι, λαγγόνες, καλαμοκανάδες, στρειδοφάγοι, ποταμογλάρονα, νεροχελίδονα, αργυροπελεκάνοι, λευκοί πελαργοί, νυχτοκόρακες και άλλα πολλά. Έπειτα, η ιχθυοπανίδα είναι μία από τις πλουσιότερες στην Ελλάδα, γιατί αριθμεί 37 διαφορετικά είδη και πληθώρα αμφίβιων ζώων.
Τελικά, ίσως αυτός ο «πλούσιος», λοιπόν, ποταμός να προσέγγισε τους αναγνώστες και πλέον να μπορούμε να διακρίνουμε πόσο σημαντικός είναι ο Αξιός, αυτός που κάποτε χώριζε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε δύο μέρη και «κοσμούσε» την επικράτεια της Θεσσαλονίκης όσο τίποτε άλλο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αξιός, naturagraeca.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αξιός/Βαρδάρης: Ένα κοινό ποτάμι σε κίνδυνο, anixneusis.gr, διαθέσιμο εδώ
