Της Βικτώριας Τσουκανέλη,
Στις 8 Απριλίου του 2024, μια ολική έκλειψη ηλίου βύθισε στο σκοτάδι τεράστιο μέρος του πλανήτη. Εκατομμύρια μάτια στράφηκαν προς τον ουρανό προκειμένου να παρατηρήσουν το φαντασμαγορικό αυτό φαινόμενο της ολικής έκλειψης του ηλίου, γεγονός που προκάλεσε ένα ακόμη ενδιαφέρον φαινόμενο που αξίζει να σημειωθεί: κατά τη διάρκεια της πορείας της έκλειψης πάνω από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η GOOGLE κατέγραψε μια τεράστια αύξηση στις αναζητήσεις της φράσης «τα μάτια μου πονάνε».
Πίσω από αυτό τον ανεξήγητο, θα έλεγε κανείς, πόνο στα μάτια, βρίσκεται μια αρκετά απλή εξήγηση που αναφέρεται ως το φαινόμενο του μεγεθυντικού φακού. Προκειμένου να ανάψουμε φωτιά σε ένα χαρτί, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν φακό που θα εστιάσει τις ακτίνες του Ηλίου σε ένα συγκεκριμένο σημείο πάνω σε αυτό. Πράγματι, η συσσωρευμένη ηλιακή ακτινοβολία στο χαρτί θα προκαλέσει θερμική βλάβη και, επομένως, θα το κάψει. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, κατά την διάρκεια της έκλειψης, όταν η Σελήνη διαγράφει πορεία μπροστά από τον Ήλιο, μειώνεται σταδιακά η δέσμη του φωτός που καταφέρνει να έρθει στη Γη. Η δέσμη αυτή χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά πυκνή ηλιακή ακτινοβολία, όπως ακριβώς και η δέσμη του φωτός που δημιουργείται με την βοήθεια ενός μεγεθυντικού φακού. Έτσι, ο φακός του ματιού, όντας 4 φορές πιο ισχυρός από έναν κοινό μεγεθυντικό φακό, θα εστιάσει την συσσωρευμένη ενέργεια στο πίσω μέρος του ματιού, στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, και θα προκαλέσει σημαντική βλάβη σε αυτόν.
Πώς προκαλεί αυτή η βλάβη οφθαλμολογικές διαταραχές;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να γνωρίζουμε την ανατομία του αμφιβληστροειδούς. Ο αμφιβληστροειδής είναι ένας χιτώνας από κύτταρα που καλύπτει το οπίσθιο τμήμα του οφθαλμού και είναι υπεύθυνος για τη μετατροπή του οπτικού ερεθίσματος που διαπερνά τον οφθαλμό σε ηλεκτρικό σήμα, προκειμένου να επεξεργαστεί από τον εγκέφαλο και να μετατραπεί σε εικόνα. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται με τη συμμετοχή πολλών ειδών κυττάρων, τα οποία είναι εξαιρετικά σημαντικά για την ομαλή οπτική λειτουργία. Η υπολειτουργία μιας κατηγορίας κυττάρων μπορεί να αποβεί μοιραία για την οπτική οξύτητα.
Αν έπρεπε να αναφερθούμε μόνο σε μία κατηγορία κυττάρων, αυτή η κατηγορία θα ήταν οι φωτοϋποδοχείς, τα νευρικά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς που λαμβάνουν πρώτα από όλα το οπτικό ερέθισμα. Υπάρχουν δύο ειδών φωτοϋποδοχείς: τα ραβδία και τα κωνία, που διαφέρουν κυρίως ως προς το σχήμα τους. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση ραβδίων εντοπίζεται στα περιφερικά τμήματα του αμφιβληστροειδούς, ενώ η αντίστοιχη των κωνίων είναι μεγαλύτερη στην κεντρική περιοχή, το ονομαζόμενο κεντρικό βοθρίο. Η μεγάλη συγκέντρωση κωνίων σε αυτήν την περιοχή είναι υπεύθυνη για την οξεία κεντρική όραση, προσδίδοντας στο μάτι μέγιστη ευκρίνεια (οπτική οξύτητα).
Έπειτα από την έκθεση στον Ήλιο και, συγκεκριμένα, μετά την άμεση οπτική επαφή με μία έκλειψη Ηλίου, η περιοχή του κεντρικού βοθρίου, με τα κύτταρά της, υφίσταται βλάβη. Το άτομο, αρκετά σύντομα μετά την έκθεση, θα παραπονεθεί για θολή όραση, μείωση της οπτικής του οξύτητας, κεντρικό σκότωμα (λόγω της βλάβης στο κεντρικό βοθρίο), φωτοφοβία-φωτοευαισθησία και μεταμορφοψία (παραμόρφωση κεντρικής όρασης). Στις περισσότερες των περιπτώσεων η βλάβη είναι αμφοτερόπλευρη αλλά ασύμμετρη. Σε ένα σημαντικό ποσοστό, οι βλάβες αυτές δεν επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και, επομένως, η όραση του ασθενούς επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα. Μπορούν, παρ’ όλα αυτά, να επιμένουν κάποια κεντρικά σκοτώματα, δημιουργώντας ένα μικρό “τυφλό” σημείο στο οπτικό τους πεδίο. Σε δύσκολες καταστάσεις, που η βλάβη του αμφιβληστροειδούς είναι αρκετά εκτεταμένη και έχουν εγκατασταθεί αλλοιώσεις, η όραση δύσκολα θα επανέλθει στην αρχική της κατάσταση.
Όσον αφορά την θεραπεία της ηλιακής αμφιβληστροειδοπάθειας, έχουν χρησιμοποιηθεί πολλοί θεραπευτικοί παράγοντες με μηδαμινά, ωστόσο, αποτελέσματα. Η θεραπευτική προσέγγιση ενός τέτοιου ασθενούς επικεντρώνεται γύρω από τη χρήση στεροειδών φαρμάκων, η οποία, αν και έχει καταγράψει θεραπευτικές επιτυχίες, δεν έχει επιβεβαιωμένη αποτελεσματικότητα. Η διενέργεια μεγάλων κλινικών μελετών θα μπορούσε, δυνητικά, να μας δώσει πληροφορίες σχετικές με τη θεραπευτική ή μη δράση τους, αλλά η δυσκολία πραγματοποίησής τους δεν το επιτρέπει. Επομένως, είναι ευρέως αντιληπτό πως η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη.
Προκειμένου ο καθένας από εμάς να παρακολουθήσει με ασφάλεια την έκλειψη Ηλίου, οφείλει να χρησιμοποιήσει εγκεκριμένα προστατευτικά γυαλιά και ταυτόχρονα να αποφύγει να κοιτάξει απευθείας τον Ήλιο καθ’ όλη, σχεδόν, τη διάρκεια του φαινομένου. Η μοναδική δυνητικά «ασφαλής» περίοδος για να κοιτάξει απευθείας τον Ήλιο είναι το σύντομο χρονικό διάστημα της πλήρης κάλυψης του Ηλίου από τη Σελήνη, δηλαδή όταν η μέρα γίνει νύχτα. Το χρονικό διάστημα είναι πολύ σύντομο και γι’ αυτό οι ειδικοί δεν συστήνουν την πρακτική αυτή. Οποιοδήποτε άλλο μέσο παρακολούθησης που δεν έχει εγκριθεί για μια τέτοια κατάσταση, πρέπει να αποφεύγεται, είτε το άτομο φοράει προστατευτικά γυαλιά είτε όχι. Τέτοια μέσα είναι κάμερες, κινητά τηλέφωνα, τηλεσκόπια και κιάλια, τα οποία δεν διαθέτουν τα ειδικά αυτά φίλτρα παρακολούθησης έκλειψης Ηλίου. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως ο άνθρωπος μπορεί και να τυφλωθεί κοιτάζοντας τον Ήλιο, να χάσει, δηλαδή, και τα 20/20 της κεντρικής του όρασης. Αντίθετα, η περιφερική του όραση θα παραμείνει ως έχει, καθώς η ηλιακή αμφιβληστροειδοπάθεια δεν την επηρεάζει.
Συμπερασματικά, η έκλειψη του Ηλίου είναι ένα δυνητικά επικίνδυνο φυσικό φαινόμενο που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υποτιμάται. Η ενέργεια της ηλιακής ακτινοβολίας είναι πολύ μεγάλη και, ειδικά στην περίπτωση της ηλιακής αμφιβληστροειδοπάθειας, που ένας τόσο φωτοευαίσθητος χιτώνας έρχεται σε άμεση επαφή με αυτή, οι συνέπειες είναι καταστροφικές. Οι ειδικοί του τομέα αυτού, οι οφθαλμίατροι, τονίζουν τη σημασία της ηλιακής προστασίας στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν τέτοιες μη-αναστρέψιμες βλάβες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Eclipse retinopathy, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
