Της Ιωάννας Μέγα,
Στις μέρες μας οι ψηφιακές συσκευές είναι παντού. Πιο συγκεκριμένα, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η ψηφιακή τεχνολογία έχει αλλάξει ριζικά την καθημερινότητά μας. Άνθρωποι κάθε ηλικίας χρησιμοποιούν διαδικτυακές πλατφόρμες πληροφόρησης και επικοινωνίας, διευκολύνοντας έτσι τη ζωή τους. Επιπλέον, μέσω της τεχνολογίας έχει βελτιωθεί σημαντικά τόσο η εκπαίδευση όσο και η μάθηση. Στην αντίπερα όχθη, η εκτεταμένη χρήση οθόνης έχει αποδειχθεί επιστημονικά πως μπορεί να έχει, μακροπρόθεσμα, δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, κυρίως των παιδιών, αποτελώντας ένα τεράστιο πρόβλημα για τη δημόσια υγεία.
Μπορεί η ψηφιακή τεχνολογία να αλλάξει τον εγκέφαλό μας και τον τρόπο που λειτουργούμε; Μελέτες υποδηλώνουν ότι η συνεχής χρήση της τεχνολογίας επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε τόσο στις αρνητικές όσο και στις θετικές επιδράσεις της ψηφιακής τεχνολογίας στη ζωή μας.
Επιπτώσεις πολύωρης ενασχόλησης με τις ψηφιακές συσκευές και αναπτυσσόμενος εγκέφαλος
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι ο αναπτυσσόμενος ανθρώπινος εγκέφαλος (κατά την πρώιμη παιδική ηλικία) «χτίζει» συνεχώς νευρικές συνδέσεις, ενώ απομακρύνει τις λιγότερο χρησιμοποιούμενες. Η χρήση ψηφιακών μέσων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Το περιεχόμενο μιας ψηφιακής συσκευής, συνήθως, παρέχει «φτωχή» διέγερση του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου. Τα παιδιά της πρώιμης παιδικής ηλικίας χρειάζονται εμπειρίες «εκτός σύνδεσης», προκειμένου να αναπτυχθεί σωστά ο εγκέφαλός τους. Πρόσφατες έρευνες, μάλιστα, υποστηρίζουν πως η παρουσία από μία έως τέσσερις ώρες οθόνης την ημέρα στην ηλικία του ενός έτους συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο αναπτυξιακών καθυστερήσεων στην επικοινωνία, την κινητικότητα, την επίλυση προβλημάτων και τις προσωπικές και κοινωνικές δεξιότητες. Αυτό μπορεί να συμβεί, καθώς η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να αφαιρέσει χρόνο από τις διαπροσωπικές σχέσεις των παιδιών, που μέσω αυτών καλλιεργούν τις κοινωνικές τους δεξιότητες.
Ο υπερβολικός χρόνος οθόνης μπορεί, επίσης, να συνδεθεί με:
- Απόσπαση Προσοχής
- Συμπεριφορικά προβλήματα (συναισθηματικά και κοινωνικά προβλήματα)
- Διαταραχές Ύπνου
- Παχυσαρκία (Καθιστική ζωή και μειωμένη κινητοποίηση του ατόμου)
- Μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση
- Υιοθέτηση Βίαιων Συμπεριφορών (Τα παιδιά μαθαίνουν να αποδέχονται τη βίαιη συμπεριφορά ως φυσιολογικό τρόπο επίλυσης των προβλημάτων)
- Περιορισμός δημιουργικότητας
- Καθυστέρηση στην ανάπτυξη γλωσσικών και κοινωνικών δεξιοτήτων
- Εθισμός στην τεχνολογία
- Μειωμένη ανάπτυξη του εγκεφάλου
Απόσπαση Προσοχής
Πολλαπλές μελέτες έχουν συνδέσει τη χρήση υπολογιστή ή τον εκτεταμένο χρόνο οθόνης με τα συμπτώματα της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.). Η σύνδεση αυτή αποδίδεται σε επαναλαμβανόμενες εναλλαγές προσοχής και πολλαπλές εργασίες, που μπορεί να βλάψουν την εκτελεστική λειτουργία.
Συμπεριφορικά προβλήματα
Η εκτεταμένη προσκόλληση σε μία οθόνη συνεπάγεται με μειωμένες κοινωνικές συναναστροφές και κατ’ επέκταση με μειωμένη συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη.
Εθισμός στην τεχνολογία
Η υπερβολική και παθολογική χρήση του διαδικτύου έχει αναγνωριστεί ως εθισμός στο διαδίκτυο, ο οποίος έχει κοινά χαρακτηριστικά με διαταραχές χρήσης ουσιών ή ακόμα και με τον παθολογικό τζόγο. Τα κοινά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν ανησυχίες, αλλαγές διάθεσης, απόσυρση και λειτουργική ανεπάρκεια κ.λπ.
Διαταραχές Ύπνου
Η πολύωρη έκθεση στην οθόνη διαταράσσει τον ύπνο, γεγονός που μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη γνωστική λειτουργία και τη συμπεριφορά. Η κακή ποιότητα ύπνου σχετίζεται με εγκεφαλικές αλλαγές, όπως η μειωμένη λειτουργική συνδεσιμότητα. Επιπλέον, ελλοχεύει αυξημένος κίνδυνος για γνωστική εξασθένηση σε μεγαλύτερη ηλικία (π.χ. Νόσος Alzheimer).
Τι συμβαίνει, όμως, και δεν μπορούμε να κοιμηθούμε μετά την πολύωρη έκθεση μπροστά σε μία οθόνη;
Είναι γνωστό ότι το μήκος κύματος της έκθεσης στο φως επηρεάζει τους κιρκάδιους ρυθμούς που διέπουν τον ύπνο. Πιο συγκεκριμένα, οι οθόνες διόδων εκπομπής φωτός (LED) υπολογιστών και τηλεφώνου εκπέμπουν μπλε φως αργών κυμάτων που παρεμβαίνει στους κιρκάδιους ρυθμούς. Η έκθεση σε οθόνες LED έναντι οθονών χωρίς LED έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί αλλαγές στα επίπεδα μελατονίνης και στην ποιότητα του ύπνου και αυτή η έκθεση μειώνει τη γνωστική απόδοση.
Θετικές Επιδράσεις ψηφιακής τεχνολογίας στον εγκέφαλο
Παρά τις πιθανές επιβλαβείς επιπτώσεις της ψηφιακής τεχνολογίας στην υγεία του εγκεφάλου, έρευνες αποδεικνύουν, επίσης, πολλά οφέλη για τον εγκέφαλο, συμπεριλαμβανομένων των ευκαιριών για νευρική άσκηση που ενισχύει τον εγκέφαλο, καθώς και γνωστική εκπαίδευση. Διάφορες εφαρμογές, βιντεοπαιχνίδια και άλλα διαδικτυακά εργαλεία μπορεί να ωφελήσουν την υγεία του εγκεφάλου, ΑΝ χρησιμοποιούνται με μέτρο. Ορισμένα προγράμματα στον υπολογιστή, καθώς και ποικίλα βιντεοπαιχνίδια, μπορούν να βελτιώσουν δεξιότητες όπως η μνήμη, δεξιότητες πολλαπλών εργασιών, καθώς και άλλες γνωστικές ικανότητες.
Συμπερασματικά, η τεχνολογία στις μέρες μας αδιαμφισβήτητα αποτελεί πανάκεια σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς της ζωής μας. Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να μάθουμε να τη χρησιμοποιούμε σωστά και με μέτρο, έτσι ώστε να μην καταλήξει βλαπτική για εμάς. Περαιτέρω μελλοντικές έρευνες απαιτούνται με σκοπό την αποσαφήνιση των υποκείμενων μηχανισμών και των αιτιωδών σχέσεων μεταξύ της χρήσης τεχνολογίας και της υγείας του εγκεφάλου, με έμφαση τόσο στον θετικό όσο και στον αρνητικό αντίκτυπο της χρήσης ψηφιακής τεχνολογίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Brain health consequences of digital technology use, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Effects of Excessive Screen Time on Child Development: An Updated Review and Strategies for Management, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Screen time linked with developmental delays in toddlerhood, study finds, CNN health. Διαθέσιμο εδώ
- Children and screen time: How much is too much?, MayoClinic. Διαθέσιμο εδώ
- Screen time and children: How to guide your child, MayoClinic. Διαθέσιμο εδώ
- Screen Time and the Brain, Harvard Medical School. Διαθέσιμο εδώ
