Ηραία: Οι γυναικείοι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας

Της Μαριάνθης Κοκοράκη,

Αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο, ότι μέχρι και των καθ’ ημάς ημερών, οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν μία «αμύθητη κληρονομιά», την οποία οι αρχαίοι Έλληνες κληροδότησαν στους απογόνους τους. Σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή, οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας ήταν υπόθεση ανδρική, όμως, παρ’ όλα αυτά, υπήρχε και μια μικρή εξαίρεση στον κανόνα, όπως επί παραδείγματι τα λεγόμενα Ηραία.

Σύμφωνα με πηγές, στις γυναίκες απαγορευόταν η παρακολούθηση των αγώνων της Ολυμπίας. Η μία και μοναδική γυναίκα που παραβίασε την απαγορευτική διάταξη, μεταμφιέστηκε και παρακολούθησε τους αγώνες, ήταν η Ροδίτισσα Καλλιπάτειρα, κόρη του Ολυμπιονίκη Διαγόρα κατά την 96^η Ολυμπιάδα (396 π.Χ.). Μόνο στην ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης, παλαιάς θεότητας της περιοχής, επιτρεπόταν η είσοδος, η οποία καθόταν πάνω στο βωμό της θεάς, στη βόρεια πλευρά του σταδίου. Παρ’ όλο που φαίνεται ότι η γυναίκα αποκλειόταν από τα Ολυμπιακά λόγω φύλου της, στην πραγματικότητα αυτό δεν ίσχυε εξ ολοκλήρου. Οι αγώνες στους οποίους έπαιρναν μέρος μόνο ανύπαντρες γυναίκες ήταν τα Ηραία, που είχαν θεσπιστεί, επίσης, στην Ολυμπία και, όπως δηλώνει το όνομά τους, ήταν προς τιμήν της Ήρας. Επίσης, τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια αλλά σε διαφορετική χρονική περίοδο από εκείνη των ανδρών και το μοναδικό αγώνισμα ήταν ο δρόμος σταδίου, μειωμένος βέβαια, σε 500 πόδια αντί των 600, όπως ήταν στους άνδρες. Οι αγώνες ήταν χωρισμένοι σε δύο κατηγορίες: των Κορασίδων από 13 μέχρι 16 ετών και των Νεανίδων από 16 ετών και άνω. Το ένδυμα των αθλητριών αποτελείτο από κοντή αρχαϊκή εσθήτα, χρώματος καφετί ανοιχτό, με γυμνό τον δεξιό ώμο.

Πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι τα Ηραία που πραγματοποιούνταν στην Ολυμπία είχαν μηδενική ομοιότητα με τα Αργείτικα Ηραία, καθώς οι γιορτές της Ήρας ήταν αμέτρητες στον ελλαδικό χώρο, με πολλές ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα τους. Πάντως, ο κοινός συντελεστής όλων των Ηραίων ήταν η αφιέρωσή τους στην Ήρα. Στα Αργείτικα Ηραία, συμμετείχαν μόνο άνδρες και μάλιστα καθόλου ξένοι. Δεν είναι, όμως, λίγες οι αναφορές σε νικητές που κατάγονταν από τη Ρόδο και την Αθήνα στους αγώνες που γίνονταν εκεί.

Εκτός από τα Ηραία, πάμπολλες είναι και οι πηγές που αναφέρουν τη συμμετοχή γυναικών αθλητριών και σε άλλους αγώνες. Επιγραφή του 47 μ.Χ. που βρέθηκε στους Δελφούς, αναφέρει νίκες γυναικών στα Ίσθμια στο στάδιο, στα Νέμεα στο στάδιο, στη Σικυώνα στο στάδιο, στον αγώνα κιθαρωδών στην Αθήνα και στο στάδιο στην Επίδαυρο, πράγμα που φανερώνει ότι διεξάγονταν αγώνες γυναικών, τουλάχιστον ως εκείνη την εποχή.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Άννα Ρηζ-Ειρήνη Βαλλερά Ρίκερσον (2000), Αρχαίες Ελληνίδες Αθλήτριες, Αθήνα: εκδ. Ιδεοθέατρον
• Θωμάς Γιαννάκης-Γιάννης Σακελλάρης (1997), Τα Αρχαία Ολυμπιακά Αγωνίσματα, Αθήνα: Ελληνική Ομοσπονδία Αρχαίων Ολυμπιακών Αθλημάτων
• Νικόλαος Γ. Λάσκαρης (2004), Στέφανος: Το Ολυμπιακό Πνεύμα στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: εκδ. Γεωργιάδης
• Παναγιώτης Ι. Κυριακόπουλος-Σοφιάννα Κυριακοπούλου (2003), Των Ελλήνων τα άθλα και τα έπαθλα, αι παιδείαι και τα ορχήματα-ο Ολυμπιακός νόμος, οι Εναγώνιοι νόμοι, ο Ολυμπιακός όρκος, Αθήνα: Σύγχρονη εκδοτική
• Επιμέλεια: Πόλυ Γκέκα, Αγγελική Τσέλιου (2001), Ολυμπιακοί Αγώνες: Αναφορές-Προσεγγίσεις, Αθήνα: Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004
• Matthew Dillon (2001), Προσκυνητές και ιερά προσκυνήματα στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα: εκδ. Ενάλιο