Του Πάνου Μαχαίρα,
Ως πληθωριστική κρίση ορίζεται η ραγδαία αύξηση των τιμών αγαθών και υπηρεσιών σε μια οικονομία, σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Τα τελευταία χρόνια, το σύγχρονο οικονομικό σύστημα δοκιμάζεται συνεχώς από μια σειρά γεγονότων που πλήττουν την ομαλή λειτουργία της αγοράς και προκαλούν αναταραχές. Αρχικά, η περίοδος της πανδημίας με τα απανωτά lockdowns προκάλεσε αντιξοότητες σε πολλούς τομείς της οικονομίας, όπως η βιομηχανία και η εφοδιαστική αλυσίδα, διαταράσσοντας το δίπολο προσφορά – ζήτηση και δημιουργώντας, μετέπειτα, τα πρώτα δείγματα υψηλού πληθωρισμού. Το πρόβλημα επιδεινώθηκε ραγδαία μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον, βασισμένο στις εμπορικές συναλλαγές, δέχτηκε σοβαρό πλήγμα με τις κυρώσεις που επέβαλλαν ο ένας στον άλλον Δύση και Ρωσία. Με βασικό πρόβλημα την αγορά ενέργειας, αλλά και ορισμένων πρώτων υλών και αγροτικών προϊόντων, προκλήθηκαν αλυσιδωτές επιδράσεις στην αγορά, με αποτέλεσμα τις ακραίες πληθωριστικές τιμές που επηρεάζουν την καθημερινότητα του σημερινού καταναλωτή. Ιδίως οι τιμές σε τρόφιμα και καύσιμα έγιναν ανυπόφορες για το πορτοφόλι του μέσου καταναλωτή, αναγκάζοντάς τον, με αυτόν τον τρόπο, να πραγματοποιήσει αλλαγές στη συμπεριφορά του.
Στην πραγματικότητα, ο πληθωρισμός είναι υπαρκτός καθ’ όλη τη διάρκεια της οικονομικής ιστορίας, όμως διαφοροποιεί την καταναλωτική συμπεριφορά μόνο όταν είναι αρκετά υψηλός, ώστε να γίνει αντιληπτός από τους καταναλωτές. Όταν μειώνεται αισθητά η αγοραστική τους δύναμη, οι αγοραστές γεμίζουν με αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος και θυμό, και όταν δεν υπάρχει επαρκής πληροφόρηση, τα συναισθήματα αυτά εκτοξεύονται προς πάσα κατεύθυνση. Στην τωρινή κατάσταση, οι περισσότερες Κυβερνήσεις δεν έχουν βρει ένα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό αντίδοτο στην αύξηση των τιμών παρά τους συνεχείς παρεμβατισμούς και το ίδιο ισχύει και για τις επιχειρήσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η αγανάκτηση των καταναλωτών να στρέφεται προς αυτούς.
Πέρα, όμως, από τη συναισθηματική φόρτιση, οι καταναλωτές προβαίνουν σε δράσεις διαφοροποίησης της συμπεριφοράς τους, προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα τιμολογιακά δεδομένα. Η βασικότερη και γενικότερη αλλαγή στη συμπεριφορά αφορά την όσο δυνατόν μεγαλύτερη μείωση του κόστους αγορών, παράλληλα με την όσο δυνατόν μικρότερη μείωση της κατανάλωσης. Αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς είναι οι καταναλωτές να γίνονται περισσότερο επιλεκτικοί στις αγορές τους. Προσπαθούν να εντοπίσουν τις καλύτερες προσφορές, κάνοντας έρευνα αγοράς ακόμα και για προϊόντα καθημερινής χρήσης. Επιλέγουν προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, χρησιμοποιούν κουπόνια και, γενικότερα, είναι πιο ευάλωτοι σε προωθητικές ενέργειες.
Είναι πιθανόν, επίσης, να επισπεύσουν ή να αναβάλλουν αγορές, να κάνουν λιγότερες ή περισσότερες φορές ψώνια, να αγοράσουν μικρότερες ή μεγαλύτερες ποσότητες. Η συμπεριφορά τους γίνεται πολύπλοκη και δύσκολο να προβλεφθεί. Για παράδειγμα, ένας καταναλωτής μπορεί να αγοράζει μεγάλες ποσότητες από ένα μη αναλώσιμο προϊόν όταν βρίσκεται σε προσφορά, ώστε να εκμεταλλευθεί τη στιγμιαία πιο οικονομική τιμή. Ένας άλλος μπορεί να αναβάλλει την αγορά ενός μη αναγκαίου προϊόντος, περιμένοντας να μπει σε προσφορά. Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι οι καταναλωτές δεν αποφασίζουν 100% ορθολογικά, καθώς δεν διαθέτουν όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες. Οι αποφάσεις τους βασίζονται στην ατομική τους αντίληψη.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον φαινόμενο σε συνθήκες πληθωριστικής κρίσης είναι η τάση των καταναλωτών να επιλέγουν ανάμεσα σε προϊόντα και υπηρεσίες που δεν είναι υποκατάστατα μεταξύ τους. Καλούνται, για παράδειγμα, να αναβάλλουν την αγορά μιας ηλεκτρονικής συσκευής, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να πάνε διακοπές ή μειώνουν τις φορές που θα παραγγείλουν απ’ έξω, προκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν σε μια κοινωνική έξοδο.
Επίσης, είναι σημαντικό να τονιστεί η μείωση της κατανάλωσης πολυτελών αγαθών από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Αυτό έγινε εμφανές στην πρόσφατη τουριστική περίοδο, καθώς πολυτελείς προορισμοί, όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη, είχαν μειωμένη επισκεψιμότητα, ενώ σε οικονομικότερους προορισμούς, όπως νησιά του βορειανατολικού Αιγαίου, παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση. Γενικότερα, οι καταναλωτές προσπαθούν να βρουν value for money επιλογές, για να μην χρειαστεί να αφήσουν ακάλυπτες κάποιες από τις ανάγκες τους.
Στον αντίποδα, οι επιχειρήσεις, με σκοπό να μην αυξήσουν δραστικά τις τιμές των προϊόντων τους, χρησιμοποιούν μια τακτική που ονομάζεται shrinkflation. Ουσιαστικά, εκμεταλλευόμενες την απουσία πλήρους πληροφόρησης από τους καταναλωτές, μειώνουν σε έναν βαθμό το μέγεθος του προϊόντος, διατηρώντας σταθερή την τιμή. Για παράδειγμα, ο αέρας στο σακουλάκι με τα πατατάκια γίνεται περισσότερος, η μερίδα φαγητού σε ένα εστιατόριο γίνεται μικρότερη κ.ο.κ.
Η σημερινή πληθωριστική κρίση είναι μια ζημιογόνα κατάσταση τόσο για τον καταναλωτή όσο και για την παγκόσμια οικονομία. Είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις για την αποκλιμάκωση της κατάστασης και αυτό καθιστά τις συνθήκες ακόμα δυσκολότερες. Ο καταναλωτής διστάζει να επενδύσει σε περιουσιακά στοιχεία, να πάρει δάνεια και δυσκολεύεται να αποταμιεύσει. Η ρύθμιση του πληθωρισμού, λοιπόν, θεωρείται απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία της οικονομίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Does Inflation Change Consumer Behavior?, insights.som.yale.edu, διαθέσιμο εδώ
- ‘Path of least resistance’: How consumer spending behaviour is adapting to inflation, marketingweek.com, διαθέσιμο εδώ
