Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η πολιτιστική κληρονομιά λειτουργεί ως γέφυρα δημιουργικότητας και ταυτότητας μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, αντιπροσωπεύοντας την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας. Ωστόσο, το παράνομο εμπόριο κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών απειλεί να διακόψει αυτόν τον δεσμό, αφαιρώντας τα έθνη από την κληρονομιά τους και στερώντας από τις μελλοντικές γενιές την πολιτιστική τους κληρονομιά. Η Σύμβαση UNIDROIT για τη διεθνή επιστροφή κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών, αποτελεί βασικό μέσο στην προσπάθεια καταπολέμησης αυτής της παγκόσμιας πρόκλησης. Αυτό το άρθρο εμβαθύνει στην ιστορία, το περιεχόμενο και τη σημασία της σύμβασης στο σήμερα.
Στις 24 Ιουνίου 1995, η Σύμβαση UNIDROIT για τα κλεμμένα ή παράνομα εξαγόμενα πολιτιστικά αντικείμενα, υιοθετήθηκε στο τέλος μιας διπλωματικής διάσκεψης στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 80 κράτη, μετά από σχεδόν δέκα χρόνια εργασίας, ενώ ακόμη και σήμερα πολλά κράτη του κόσμου κάνουν ενέργειες για να την επικυρώσουν. Οι αυξημένες απειλές για την κληρονομιά σε όλο τον κόσμο, σε συνδυασμό με μια αλλαγή στη συνειδητοποίηση, κατέστησαν δυνατή την επεξεργασία ενός ισορροπημένου, αλλά συμβιβασμένου, κειμένου σχετικά με το ακανθώδες ζήτημα της επιστροφής κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών. Η Σύμβαση UNIDROIT ενίσχυσε τις διατάξεις της Σύμβασης του 1970, αντιμετωπίζοντας τις αδυναμίες της σε θέματα ιδιωτικού δικαίου.
Στα σχεδόν 30 χρόνια από την υιοθέτηση της Σύμβασης UNIDROIT, η απειλή για την κληρονομιά έχει διαφοροποιηθεί αλλά δεν έχει σταματήσει. Οι εμπλεκόμενοι φορείς και ο αριθμός των νομικών πράξεων σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο έχουν αυξηθεί. Η πρόκληση παραμένει. Δατηρήστε μια ισορροπία μεταξύ της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και της διατήρησης ενός δίκαιου χώρου για νόμιμες εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές, για την προώθηση της κατανόησης μεταξύ των λαών και τη διάδοση του πολιτισμού. Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας δεν είναι πάντα εύκολη. Όπως αναφέρεται στο Προοίμιο της Σύμβασης του 1995, «αυτή η Σύμβαση δεν θα δώσει από μόνη της λύση στα προβλήματα που δημιουργούνται από το παράνομο εμπόριο, αλλά ότι ξεκινά μια διαδικασία που θα ενισχύσει τη διεθνή πολιτιστική συνεργασία και θα διατηρήσει τον κατάλληλο ρόλο για το νόμιμο εμπόριο και διακρατικές συμφωνίες για πολιτιστικές ανταλλαγές».
Όπως, λοιπόν, έγινε εμφανές και παραπάνω, η Σύμβαση Unidroit για τη διεθνή επιστροφή κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών, που συχνά αναφέρεται απλώς ως Σύμβαση Unidroit, εμφανίστηκε ως απάντηση στο κλιμακούμενο εμπόριο κλεμμένων πολιτιστικών αντικειμένων κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το Διεθνές Ινστιτούτο για την Ενοποίηση Ιδιωτικού Δικαίου (Unidroit), ένας ανεξάρτητος διακυβερνητικός οργανισμός, πρωτοστάτησε στις προσπάθειες για τη δημιουργία ενός νομικού πλαισίου που θα διευκόλυνε την επιστροφή κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών στις χώρες καταγωγής τους. Στην Ελλάδα, η Σύμβαση κυρώθηκε με τον Ν. 3348/2005.
Στα μόλις 21 άρθρα της, η Σύμβαση ξεκινά από τον ορισμό του τι ακριβώς αποτελεί ένα πολιτιστικό αντικείμενο και μετά καθορίζει τα επιμέρους ζητήματα, όπως ιδίως την επιστροφή των παρανόμως κατεχομένων τεχνέργων και άλλων αντικειμένων. Η σύμβαση ορίζει ευρέως την πολιτιστική ιδιοκτησία, περιλαμβάνοντας αντικείμενα, έργα τέχνης, χειρόγραφα, αρχαιολογικά αντικείμενα και άλλα αντικείμενα που έχουν πολιτιστική, ιστορική, καλλιτεχνική ή θρησκευτική σημασία. Δίνοντας έμφαση στη δέουσα επιμέλεια και την καλή πίστη, η σύμβαση υπογραμμίζει τη σημασία της εξακρίβωσης του νομικού καθεστώτος των πολιτιστικών αγαθών πριν από οποιαδήποτε συναλλαγή. Αυτό, ενθαρρύνει μια προληπτική προσέγγιση για την πρόληψη της ακούσιας συμμετοχής στο παράνομο εμπόριο.
Κεντρικό στοιχείο της σύμβασης είναι η αρχή ότι τα κλεμμένα ή παράνομα εξαγόμενα πολιτιστικά αγαθά πρέπει να επιστραφούν στις χώρες καταγωγής τους. Αυτή η υποχρέωση, υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα και υπογραμμίζει τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η σύμβαση ορίζει συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα κατά τα οποία μπορούν να υποβληθούν αξιώσεις για επιστροφή πολιτιστικών αγαθών. Αυτή η διάταξη αποσκοπεί στην εξισορρόπηση της ασφάλειας δικαίου με τη διασφάλιση της επιστροφής των παρανόμως εκτοπισμένων αντικειμένων. Η Σύμβαση αναθέτει ζωτικό ρόλο στις εθνικές αρχές τόσο του αιτούντος κράτους όσο και του κράτους προς το οποίο απευθύνεται η αίτηση. Αυτές οι αρχές διευκολύνουν την επικοινωνία, τη διαπραγμάτευση και την τελική επιστροφή πολιτιστικών αγαθών, σύμφωνα με τις αρχές της Σύμβασης.
Η Σύμβαση UNIDROIT για τη διεθνή επιστροφή κλεμμένων ή παράνομα εξαγόμενων πολιτιστικών αγαθών, στέκεται ως φάρος ελπίδας στον παγκόσμιο αγώνα για την προστασία και τη διατήρηση της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η υιοθέτηση του νομικού αυτού κειμένου σηματοδότησε ένα κομβικό βήμα προς την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει το παράνομο εμπόριο πολιτιστικών αγαθών, την προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και την αποτροπή παράνομων ενεργειών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- UNIDROIT Convention on Stolen or Illegally Exported Cultural Objects, unidroit.org, διαθέσιμο εδώ.
