Της Γιάννας Φουρνάρη,
Πολύ πιθανό στην αρχική μας σελίδα στο Facebook ή στο Instagram να έχουμε συναντήσει μια φωτογραφία ενός ΑμεΑ, για παράδειγμα, έναν ζωγράφο που χρησιμοποιεί τα πόδια του για να χειριστεί το πινέλο ή ενός αθλητή σε αμαξίδιο, συνοδευόμενη από «βαρύγδουπες» φράσεις όπως «αφού μπορεί αυτός δεν έχεις δικαιολογία» ή «η μόνη πραγματική αναπηρία είναι στη ψυχή». Με άλλα λόγια, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα αντιπροσωπευτικότατο παράδειγμα inspiration porn.
Τον όρο για να περιγράψει το φαινόμενο, επινόησε το 2012 η ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ΑμεΑ, Stella Young. Επέλεξε συνειδητά τον όρο «πορνό» προκειμένου να τονίσει ότι ακριβώς όπως στο σεξουαλικό πορνό, έτσι και εδώ, παρατηρείται η αντικειμενοποίηση σωμάτων και ανθρώπων προς όφελος άλλων. Συγκεκριμένα, σκοπός της ήταν να δηλώσει πως οι καθημερινές δραστηριότητες των ΑμεΑ, δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι θαυμαστό και αξιοπερίεργο μόνο και μόνο επειδή πραγματώνονται από άτομα με αναπηρία. Το κύριο, λοιπόν, πρόβλημα του inspiration porn, είναι η εκμετάλλευση της αναπηρίας ως κίνητρο ευγνωμοσύνης ή δραστηριοποίησης των μη εχόντων αναπηρία.
Μια σκέψη που ενδεχομένως περνάει από το μυαλό είναι: τόσο κακό είναι να νιώθουμε θαυμασμό, λοιπόν; Η απάντηση των ανθρώπων με αναπηρία, είναι πως πρέπει να αντιληφθούμε πως για αυτούς, το να χρησιμοποιούν τα πόδια τους για να ζωγραφίσουν ή να κυκλοφορούν με το λευκό μπαστούνι, είναι ο τρόπος τους να καλύψουν τις ανάγκες τους, ανάγκες που έχουμε και εμείς. Επομένως, το ότι έχουν αναπτύξει έναν διαφορετικό τρόπο για αυτό τον σκοπό με βάσει τις δυνατότητες του σώματός τους, είναι για αυτούς κάτι φυσικό, ένα κομμάτι της καθημερινότητάς τους και δεν χρήζει θαυμασμού.
Ας αναλύσουμε, λοιπόν, περαιτέρω τις δυσλειτουργικές πτυχές και προεκτάσεις του φαινομένου αυτού. Αρχικά, τα ΑμεΑ δηλώνουν πως με αυτόν τον τρόπο επιφορτίζονται με έναν ρόλο που ποτέ δεν ζήτησαν, αυτόν του ηρώα ή της πηγής έμπνευσης. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα ψυχοπιεστικό, ενώ αποτελεί και αφετηρία εξοργιστικών σχολίων που δέχονται στην καθημερινότητά τους από μη ανάπηρα άτομα όπως «εμείς να τα βλέπουμε αυτά, που τα έχουμε όλα και γκρινιάζουμε». Φράσεις σαν αυτές υπονοούν ή δηλώνουν κατάφορα πως ο αρτιμελής παρηγορείται από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ή φαντάζεται ότι αντιμετωπίζει ο ανάπηρος.
Στην άλλη άκρη του φάσματος, αλλά εξίσου άστοχες είναι και φράσεις όπως «εσείς είστε ήρωες», καθώς τα άτομα με ειδικές ανάγκες νιώθουν πως οι άλλοι δεν τους βλέπουν και τους εκτιμούν για το σύνολο των χαρακτηριστικών που διαθέτουν αλλά μόνο για την αναπηρία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελούν και οι συνεντεύξεις σε Παραολυμπιονίκες όπου οι δημοσιογράφοι βομβαρδίζουν τους αθλητές με σχόλια όπως «έχεις μεγαλείο ψυχής» ή «δίνεις μαθήματα ζωής», ενώ οι ίδιοι στην πραγματικότητα θα ήθελαν να αντιμετωπιστούν ακριβώς όπως ένας μη έχοντας αναπηρία, να ρωτηθούν δηλαδή για το πώς αισθάνονται για τη νίκη τους ή για την πορεία τους στους αγώνες.
Ένας άλλος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η διάκριση των ΑμεΑ σε δυνατούς μαχητές και σε παραιτημένους. Οι άνθρωποι προβαίνουν σε ακόμα μία σύγκριση, αυτή ανάμεσα στον ανάπηρο που προβάλλεται, και σε κάποιον άλλο που κατά τη κρίση τους δεν αντιμετωπίζει την αναπηρία του τόσο «γενναία». Η πρακτική αυτή, εκτός του στοιχείου της αυθαίρετης και άδικης κρίσης που ενέχει, είναι επιζήμια καθώς μετατοπίζει εν μέρει την κοινωνική ευθύνη για συμπερίληψη στους ίδιους τους ΑμεΑ. Τείνουμε, δηλαδή, να παραβλέπουμε τις τεράστιες ελλείψεις που υπάρχουν στη προσβασιμότητα έχοντας ως άλλοθι την θεωρία πως όσοι δεν παραιτούνται και προσπαθούν τα καταφέρνουν, ενώ οι υπόλοιποι από προσωπική επιλογή δεν έχουν πιο ενεργή κατά την γνώμη μας παρουσία. Τέλος, το inspiration porn προβάλλοντας έναν άνθρωπο με αναπηρία που αθλείται ή ζωγραφίζει ως κάτι υπεράνθρωπο και σπάνιο, εντείνει την άκρως στερεοτυπική άποψη πως τα ΑμεΑ ζουν θλιβερές ζωές, απογυμνωμένες από ενδιαφέροντα ή χαρούμενες στιγμές.
Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα συναντήσουμε μια τυπική inspiration porn εικόνα, μπορούμε να αντικαταστήσουμε νοητά το πομπώδες μήνυμά της, με τη φράση της Stella Young: «Σε ευχαριστώ πάρα πολύ, αλλά δεν είμαι η έμπνευσή σου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τι είναι το Inspiration Porn και γιατί μπορεί να λειτουργεί προσβλητικά για τα ΑμεΑ, oneman.gr, διαθέσιμο εδώ
- Inspiration porn, en.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
