20.5 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΚοινωνίαΧρονογράφημαΧωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται

Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται


Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,

«Ίσως Θεός για τον καθένα μας, να ’ναι μονάχα τα όνειρά του.» –Κοσμάς Πολίτης

Είπα στη μυγδαλιά: «Αδερφή, μίλησέ μου για το Θεό». Κι η μυγδαλιά άνθισε. –Νίκος Καζαντζάκης

«Χωρίς Θεό, όλα επιτρέπονται», έγραψε ο Ντοστογιέφσκι, τονίζοντας το ρόλο του θείου ως κοινωνικού μηχανισμού, που διαμορφώνοντας ηθικές αναστολές και φραγμούς, εξασφαλίζει την κοινωνική ισορροπία και ευταξία και αποτρέπει την ασυδοσία. Είναι, άραγε, η θρησκεία ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα, στο οποίο οφείλεται η υποταγή του ανθρώπου σε ηθικούς νόμους, όταν η εσωτερίκευση των ανθρώπινων νόμων και ο αυτοέλεγχος δεν επαρκούν; Είναι, μήπως, μία ανάγκη του ανθρώπου για να εξασφαλίσει τη ψυχική του γαλήνη, βρίσκοντας ένα «φάρο ελπίδας» σε όλες τις «δυστοκίες» της ζωής και, κυρίως, στο θάνατο;

Η έλλειψη Θεού είναι η πιο απάνθρωπη, αμείλικτη και απηνής θεωρία για το ανθρώπινο ον: μετά από τον περασμένο αριθμό ημερών που βιώνει επί γης, εξαφανίζεται. Είναι ο απόλυτος εκμηδενισμός, η αδήριτη ταπείνωση του ανθρώπινου είδους. Σχετικά με το αν ο άνθρωπος, χρειάζεται το Θεό, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, ο Όμηρος σημείωσε «Πάντες δε θεών χατέους’ άνθρωποι» («Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη τους θεούς»), ενώ ο Βολταίρος: «Κι αν ακόμα δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».

Θεός, William Blake, Πηγή Εικόνας: Wikimedia

Εδώ τίθεται, επιπλέον, το ζήτημα της Μοίρας. Αν θεωρήσουμε ότι υπάρχει Θεός, μας αναλογεί, άραγε, ένας συγκεκριμένος αριθμός από χειμώνες και καλοκαίρια στον καθένα μας; Ή οι αποφάσεις και οι πράξεις μας επηρεάζουν τη διάρκεια, αλλά και την ποιότητα της ζωής μας; Με άλλα λόγια, Ο Θεός παρεμβαίνει στα ανθρώπινα και στο ρου της ζωής μας, ή επιτρέπει στον άνθρωπο να τα καθορίζει εξ ολοκλήρου, αφού τον έχει εφοδιάσει με το δώρο του Λόγου; «Η ελεύθερη βούληση είναι το άλλοθι του Θεού», σύμφωνα με τον Ζαν Κοκτώ.

Χαρακτηριστική, περίπτωση που μας γεννά ερωτήματα σχετικά με την αυτοβουλία του ανθρώπου και την επίδραση της Μοίρας και των Θεών, είναι ο Οιδίπους Τύραννος από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία. Ο Οιδίπους προβαίνει σε φρικώδη εγκλήματα εν αγνοία του, και οι Θεοί προστάζουν την τιμωρία του για αυτά, αλλά ο ίδιος ο βασιλιάς είναι εκείνος που αποφασίζει να συνεχίσει την έρευνα, ενώ όλα φαίνονται να οδηγούν στην ενοχοποίησή του, και που αυτοβούλως αυτοτυφλώνεται προς εξιλέωσή του. Αυτές οι δύο πράξεις του, εκτελούνται χωρίς κανέναν θρησκευτικό καταναγκασμό. Είναι, λοιπόν, ο Οιδίπους ένα ον με ελεύθερη βούληση, που καθορίζει τη ζωή του, ή είναι ένα άθυρμα των Θεών και όλη η ζωή του είναι προκαθορισμένη από τη Μοίρα;

Η εν λόγω αρχαία τραγωδία μάς δίνει τη δυνατότητα να εξετάσουμε και το θέμα της «απουσίας του Θεού», για το οποίο έκανε λόγο ο Hölderlin. Η «έλλειψη/απουσία Θεού», η οποία, ως ιδέα, βρήκε απήχηση μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα, παρουσιάζεται και στο έργο του Πρίμο Λέβι «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος». Ο συγγραφέας, ευρισκόμενος στο Άουσβιτς, στέκεται στη σειρά, περιμένοντας το Γερμανό να αποφασίσει αν θα τον στείλει στο θάνατο ή στην καταναγκαστική εργασία, δίνοντάς του, έστω θεωρητικά, μια παράταση ζωής.

Εκείνη την ώρα, μέσα στην απόγνωσή του, επιστρέφει στην αυθόρμητη και αρχέγονη συνήθεια του ανθρώπου να αποστρέφεται στο Θεό στις κρίσιμες στιγμές της ζωής του: προσεύχεται. Αμέσως, όμως, σκέφτεται: ποιος Θεός είναι αυτός που θα σώσει εμένα και όχι αυτόν που προηγείται από εμένα; Ποιος Θεός είναι αυτός που θα επιλέξει εμένα, αντί για εκείνον, και εγώ πώς θα τον ευχαριστήσω; Παρόμοιες σκέψεις περνούν από το μυαλό μας κάθε φορά που βλέπουμε την αδικία και τον όλεθρο να θριαμβεύουν στις μέρες μας, κάθε φορά που υποφέρουν οι αθώοι, ενώ οι υπαίτιοι ζουν μακάριοι, κάθε φορά που σωζόμαστε εμείς, αλλά ο άτυχος συνάνθρωπός μας όχι, και δεν ξέρουμε αν πρέπει να θεωρήσουμε θαύμα τη σωτηρία μας ή απλή τύχη. Όπως έγραψε και η Γαλλίδα συγγραφέας Σιμόν ντε Μπωβουάρ, «Κάποιες μέρες ο Θεός μοιάζει τόσο μακρινός που φαίνεται να είναι απών».

Η Γέννεση του Αδάμ, Michelangelo, Πηγή Εικόνας: Wikimedia

Μπορούμε, λοιπόν, να αποδεχτούμε την ύπαρξη του Θεού ως δημιουργού, αλλά όχι ως διαμορφωτή της ανθρώπινης ζωής; Ή πρέπει να θεωρήσουμε το θείο ως ανθρώπινο δημιούργημα, που εξυπηρετεί συγκεκριμένες ατομικές και συλλογικές ανάγκες και σχετίζεται άμεσα με την πολιτική και την οργάνωση των ανθρωπίνων κοινωνιών; Ας μη ξεχνάμε τη ρήση του Πλούταρχου «Μπορείς να βρεις πόλεις χωρίς άλλα πράγματα, αλλά όχι χωρίς θρησκεία και θεό», αλλά και του Γκάντι «Αυτοί που λένε πως η θρησκεία δεν έχει σχέση με την πολιτική, δεν ξέρουν τι είναι η θρησκεία».

Ωστόσο, όποια στάση κι αν διατηρούμε απέναντι στη θρησκεία, αυτή δεν παύει να αποτελεί την έσχατη ελπίδα του ανθρώπου, που όλοι μας βαθιά μέσα μας ευχόμαστε να υπάρχει. Δεν είναι τυχαίο, που πολλές φορές άνθρωποι που δηλώνουν άθεοι ή αγνωστικιστές, σε στιγμές μεγάλης αδυναμίας προστρέχουν στο Θεό, ή φοβούνται ενδόμυχα τη θεία τιμωρία ή τη μεταθανάτια κρίση. Αυτή η αβεβαιότητα, όμως, σχετικά με την ύπαρξη του θείου, επιτελεί κι αυτή τη λειτουργία της. Διατηρεί ίσες αποστάσεις ανάμεσα στο μηδενισμό και τη ματαιότητα των πάντων, που προκύπτουν από την ιδέα της ανυπαρξίας του Θεού, και στον εφησυχασμό της αθανασίας, που απορρέει από την ύπαρξη του Θεού και τον συνεπαγόμενο κίνδυνο να θεωρήσουμε τη ζωή δεδομένη και λιγότερο πολύτιμη. Εφόσον δεν γνωρίζουμε, αν η επίγεια ζωή είναι το μόνο που έχουμε σε αυτόν τον κόσμο, έχουμε το χρέος απέναντι στον εαυτό μας, να την εκμεταλλευτούμε και να την εκτιμήσουμε στο έπακρο.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
  • Βερτουδάκης Β. Π., Παπαθωμάς Α. (2020), Βασιλιάς και Φαρμακός, Εκδόσεις Σίλλυβος


 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Κατερίνα Κωνσταντοπούλου, Υπεύθυνη Διόρθωσης
Κατερίνα Κωνσταντοπούλου, Υπεύθυνη Διόρθωσης
Γεννήθηκε το 2003 στο Μαρούσι. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μιλάει Αγγλικά. Επιθυμεί να ασχοληθεί με τη διδασκαλία. Στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων και τη συγγραφή δοκιμίων, άρθρων και ποιημάτων.