Του Αινεία Βαφειαδάκη,
Σχεδόν 5 αιώνες πριν, το 1492, οι Ισπανοί, στην προσπάθειά τους να βρουν περισσότερους πόρους και νέους εμπορικούς δρόμους, έκαναν τη γη μεγαλύτερη, ανακαλύπτοντας την Αμερική, 27 χρόνια μετά ο Μαγγελάνος την έκανε «μικρότερη», κάνοντας τον περίπλου της Γης, ουσιαστικά, οριοθετώντας την. Απόρροια των παραπάνω είναι η αρχή μια μακράς περιόδου εκμετάλλευσης και αποικισμού από τα δυτικά κράτη, η οποία έληξε τον προηγούμενο αιώνα, κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας των –μετά τον Β’ Π.Π.– ευρωπαϊκών κρατών να συγκρατήσουν τις αποικίες τους. Ο οικονομικός αποικισμός, όμως, δεν έπαψε ποτέ, μόνο άλλαξε μερικώς χέρια (από την Ευρώπη στην Αμερική).
Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε την ανάγκη οικονομικής αποαποικιοποίησης πολλών αναπτυσσόμενων οικονομιών, οι οποίες, λόγω εκμετάλλευσης και κακής διαχείρισης, αποκλίνουν, συνεχώς, από τις υπόλοιπες οικονομίες. Το αντίθετο δηλαδή, από ό,τι προέβλεπε η οικονομική επιστήμη και η προσπάθεια της Δύσης που άρχισε το 1944 στο Bretton Woods.
Εισαγόμενη Οικονομική Αστάθεια
Το τρέχον οικονομικό σύστημα καθιστά τις αναπτυσσόμενες οικονομίες ευάλωτες σε εξωγενείς παράγοντες, όπως τις διακυμάνσεις των τιμών στα εμπορεύματα, τις διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες του δολαρίου και τις αυξήσεις των επιτοκίων στις μεγάλες οικονομίες. Οι πρόσφατες νομισματικές πολιτικές συμβάλουν και εντείνουν τις διακυμάνσεις της αξίας του δολαρίου, το οποίο το 2022 έφτασε την υψηλότερη του αξία για δύο δεκαετίες (διάγραμμα), θυμίζοντας τα λόγια του John Connally, Υπουργού Οικονομικών της Κυβέρνησης Nixon, “The Dollar is our currency, but it is your problem”.
Μία από τις επιπτώσεις του ρωσό-ουκρανικού πολέμου είναι η αύξηση των τιμών των προϊόντων. Ο επίμονος πληθωρισμός οδήγησε στην έναρξη της πολιτικής ποσοτικής «σύσφιξης» (QT – Quantitative Tightening) –περίπου πριν ένα χρόνο– από τη FED (15-16 Μαρτίου, 2022), μετά από μια δεκαετία χαμηλών επιτοκίων. Στην περίπτωση των –συνεχώς– αυξανόμενων επιτοκίων, το κόστος δανεισμού αυξάνεται ανάλογα και για τις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες εξαρτώνται από το παγκόσμια κυρίαρχο δολάριο. Όλα τα παραπάνω αποτελούν προβλήματα, τα οποία δεν έχουν τη δυνατότητα οι αναπτυσσόμενες οικονομίες να τα διαχειριστούν.
Το προνόμιο που παρέχεται στις προηγμένες οικονομίες με την έκδοση παγκόσμιων αποθεματικών νομισμάτων έχει στρεβλώσει την κατανομή της διεθνούς ρευστότητας. Καθώς ένας μικρός αριθμός χωρών έγινε ο κύριος προμηθευτής των διεθνών αποθεματικών, ο κίνδυνος κρίσεων ρευστότητας έγινε πρόβλημα, σχεδόν, αποκλειστικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες του παγκόσμιου Νότου. Αυτό έχει ως συνέπεια, όσα κράτη δε διαθέτουν μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα να μην είναι σε θέση να διατηρήσουν την αξία του νομίσματός τους, να ανταποκριθούν στις διεθνείς υποχρεώσεις ή να εμφυσήσουν εμπιστοσύνη στους επενδυτές. Αυτό το είδαμε πρόσφατα στη Σρι Λάνκα, η οποία εξάντλησε τα αποθέματά της και, εν τέλει, χρεοκόπησε. Τον Σεπτέμβριο του 2022, η Κυβέρνησή της Σρι Λάνκα κατέληξε σε συμφωνία με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για ένα δάνειο ύψους $ 2,9 δις.
Προγράμματα Ανάπτυξης και Χρέος
Οι στόχοι για μια σταθερή και ευημερούσα παγκόσμια οικονομία των δύο παράγωγων της συνθήκης του Bretton Woods (1944), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (I.M.F.) και η Παγκόσμια Τράπεζα (W.B.), δεν έχουν ακόμη επιτευχθεί. Στην Αφρική, για παράδειγμα, μόνο τα μισά αναπτυξιακά προγράμματα ήταν επιτυχημένα (NBC, 2007). Τα περισσότερα άφησαν μεγάλα ποσά χρέους στις οικονομίες τις Αφρικής, οι οποίες εξαρτήθηκαν ακόμα περισσότερο από τις αναπτυγμένες οικονομίες και τους διεθνείς οργανισμούς, περιμένοντας μια διαγραφή χρεών, όπως το 2005 με το Multilateral Debt Relief Initiative (M.D.R.I.) από την W.B. και το I.M.F. με διαγραφή $ 100 δις χρέους σε 35 χώρες. Χαρακτηριστικά, από το 1950 μέχρι το 2017, έχουν γίνει 78 αναδιαρθρώσεις χρέους και 149 συμφωνίες με τη Λέσχη των Παρισίων (Paris Club) στην Αφρική, μαρτυρώντας από μόνο του την «αποικιακή» σχέση εξάρτησης μεταξύ Βορρά και Νότου.
Εν κατακλείδι
Η εντεινόμενη γεωπολιτική αντιπαλότητα μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, η εισβολή της Ρωσίας, η αυξανόμενη χρήση του εμπορίου ως όπλου, η ανοδική τάση οικονομικής και πολιτικής εσωστρέφειας και η εμφάνιση των ψηφιακών νομισμάτων των Κεντρικών Τραπεζών (C.B.D.Cs) είναι οιωνοί της αποδυνάμωσης της παγκόσμιας κυριαρχίας του δολαρίου. Τα παραπάνω έχουν πυροδοτήσει συζητήσεις για ένα δυνητικά πολυπολικό ή διπολικό νομισματικό καθεστώς βασισμένο στο δολάριο και το yuan (Nouriel Roubini, 2023) – η πρόσφατη ανέλιξη του petroyuan με τη συναλλαγή πετρελαίου ανάμεσα σε Κίνα και Σαουδική Αραβία σε yuan, τον Δεκέμβριο του 2022, είναι μόνο ένα από τα παραδείγματα.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες, εκμεταλλευόμενες τις γεωπολιτικές και τεχνολογικές εμπειρίες, μαζί με τη συσσωρευμένη εμπειρία του παρελθόντος, έχουν την ευκαιρία να ξεπεράσουν σε ένα ποσοστό τις σχέσεις εξάρτησης και να χτίσουν πάνω στην περιφερειακή συνεργασία και συντονισμό.
Ο κίνδυνος στη μετάβαση αυτή έγκειται στη διαφορά μεταξύ της οικονομικής ανεξαρτησίας και της αλλαγής της εξάρτησης από τις Η.Π.Α. στην Κίνα, όπως είχε παρατηρηθεί και τα χρόνια της αποικιοκρατίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Celestin Monga (2023). Rethinking Debt Sustainability in Africa. Project Syndicate, διαθέσιμο εδώ
- Kawai M., & Takagi S. (2021). US Dollar Funding in Asian Financial Markets: Trends and Prospects. Asian Development Bank, διαθέσιμο εδώ
- Nouriel Roubini (2023). A bipolar currency regime will replace the dollar’s exorbitant privilege. Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- Richard A. Webster. Decolonization from 1945. Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Sokpoh Α., Chirikure Ν. & Braganza J.R. (2022). Africa’s Debt Landscape: Scope for Sustainability. Africa Policy Research Institute, διαθέσιμο εδώ
- Why International Development Projects Fail in Africa and What We Can Do Differently (2007). NBC News, διαθέσιμο εδώ
