Της Παρασκευής Θεοδωρίδου,
Είναι απαραίτητο να δοθεί μια θεωρητική εξήγηση και να αποσαφηνίσουμε τι συνιστά έγκλημα πολέμου και ποια είναι τα επιμέρους χαρακτηριστικά, προκειμένου να γίνει κατανοητό το παρόν άρθρο. Ως εγκλήματα πολέμου νοούνται όλες οι παραβιάσεις του Δικαίου των Ενόπλων Συγκρούσεων (ΔΕΣ), οι οποίες τελούνται κατά τη διάρκεια ένοπλης σύγκρουσης. Το φάσμα των εγκλημάτων αυτών χωρίζεται σε τρία επιμέρους επίπεδα: στα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα κατά της ειρήνης και τέλος τα εγκλήματα πολέμου, υπό τη στενή έννοια του όρου. Η πρώτη κατηγορία εμπίπτει στα εγκλήματα τα οποία τελούνται εις βάρος του άμαχου πληθυσμού τόσο σε περίοδο πολέμου, όσο και σε περίοδο ειρήνης. Η δεύτερη κατηγορία κάνει λόγο για την παράνομη χρήση βίας, τον σχεδιασμό και έναρξη πολέμου εναντίον άλλου κράτους. Τέλος, η τρίτη κατηγορία αναφέρεται σε παραβιάσεις, οι οποίες τελούνται από τους μαχητές των αντιμαχόμενων μερών και συμπεριλαμβάνουν παραβιάσεις των κανόνων και διατάξεων του Δικαίου των Ενόπλων Συγκρούσεων.
Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στην απόδοση μια ευρείας εικόνας αναφορικά με τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξαν οι Ναζί στο πολωνικό έθνος. Για τον σκοπό αυτό, θα αποδοθούν ενδεικτικά ορισμένες από τις αποτρόπαιες πράξεις των Γερμανών. Ως επί το πλείστον, στις τελικές δίκες της Νυρεμβέργης καταδικάστηκαν μέλη του Ναζιστικού κόμματος και στρατιωτικοί αξιωματούχοι για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου (όπως αυτά εξηγήθηκαν παραπάνω ως τρίτη κατηγορία). Το έτος 1938 ξεκίνησε επίσημα η εφαρμογή του σχεδίου του Χίτλερ για απόκτηση «ζωτικού χώρου» (Lebensraum) στην Ανατολική Ευρώπη. Πρώτος στόχος ήταν η Πολωνία, από την κυβέρνηση της οποίας ζήτησε την ελεύθερη διέλευση των γερμανικών στρατευμάτων, ούτως ώστε αυτά να κατευθυνθούν στον διάδρομο του Danzig (σημερινό Gdansk), όπου εκεί κατοικούσαν Πολωνοί Εβραίοι. Η πολωνική κυβέρνηση αρνήθηκε και ο Χίτλερ αποφάσισε να διαλύσει την όποια φιλική σχέση είχε διατηρήσει έως τότε με την Πολωνία, διατάζοντας την προέλαση των στρατευμάτων τον Σεπτέμβριο του 1938. Η απέλαση των Πολωνών είχε ως αφετηρία τη Νύχτα των Κρυστάλλων και την μετέπειτα αποστολή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ταυτόχρονα, είχαν δημιουργηθεί και οι πρώτες παραστρατιωτικές οργανώσεις (Einsatzgruppen) για την εξόντωση όσων θεωρούνταν απειλή κατά της Γερμανίας. Μέχρι και τις αρχές του 1940, οι Γερμανοί είχαν ήδη τελέσει εγκλήματα και είχαν προβεί σε παραβιάσεις του δικαίου του πολέμου, προκαλώντας τρόμο ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό μέσω αδιάκριτων επιθέσεων και βομβαρδισμών. Δεν έλειπαν βέβαια και οι στοχοποιήσεις-δολοφονίες Πολωνών κυβερνητικών και στρατιωτικών αξιωματούχων, καθώς και μελών της ιντελιγκέντσια. Η εισβολή στην Πολωνία είχε δικαίως χαρακτηριστεί από το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης ως ένας επιθετικός πόλεμος με κύριο στόχο τον άμαχο πληθυσμό. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η δολοφονία κατοίκων αγροτικών περιοχών και πόλεων από μέλη της Wehrmacht, ενώ πολλούς άνδρες ηλικίας 18-45 ετών τους οδήγησαν σε εγκαταστάσεις κρατήσεως αιχμαλώτων. Μια ακόμη τακτική των Γερμανών ήταν η εθνοκάθαρση, με ενδεικτικές περιοχές από τις οποίες οι κάτοικοι εκτοπίστηκαν ήταν η Πομερανία, Βαρσοβία και Τσεχάνουφ. Επρόκειτο για πράξη παραβίασης των αρχών του ανθρωπισμού και του διεθνούς δικαίου, όπως αναφέρθηκε αργότερα στις δίκες.
Επιπλέον, τον Οκτώβριο του 1940, οι Γερμανοί δημιούργησαν γκέτο στην πόλη της Βαρσοβίας, χτίζοντάς το με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι απομονωμένο από την υπόλοιπη πόλη, διακόπτοντας κάθε πιθανή επικοινωνία. Το γκέτο αποτελούνταν από χιλιάδες Εβραίους, ενώ παράλληλα εντός του στεγάζονταν εβραϊκές οργανώσεις, οι οποίες κατέβαλλαν υπέρογκες προσπάθειες να βοηθούν τους ομοεθνείς τους. Οι Γερμανοί γρήγορα προχώρησαν στην πρόκληση λιμού, μια πρακτική που όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος ήταν πετυχημένη για αυτούς, καθώς πολλοί Εβραίοι –ενήλικες και παιδιά– άφησαν την τελευταία τους πνοή στους δρόμους εξαιτίας υποσιτισμού. Παράλληλα, ιδρύθηκε το στρατόπεδο του Auschwitz, καθώς όπως πίστευαν οι Γερμανοί, οι φυλακές κινδύνευαν με υπερπληθυσμό, σε συνδυασμό με την πεποίθηση ότι η πρόκληση του λιμού και η φυλάκιση αποτελούσαν μέσα βραδείας επίτευξης του τελικού τους αποτελέσματος, την εξόντωση. Το 1941, ξεκίνησε επίσημα η αποστολή Πολωνών Εβραίων και μη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για μαζική εξόντωση στο πλαίσιο του «Προγράμματος 14». Αυτό προέβλεπε μεταξύ άλλων τη θανάτωση των κρατουμένων σε θαλάμους αερίων.
Το 1942-1943 εξακολουθούσε να υφίσταται η απέλαση των Εβραίων ή και η αποστολή τους σε στρατόπεδα εξαναγκαστικής εργασίας. Πολλοί μεταφέρθηκαν από μέλη των SS από το γκέτο στο κέντρο εξόντωσης ονόματι “Treblinka”. Για να ολοκληρωθεί η παράθεση γεγονότων, αξίζει να σημειωθεί η επιχείρηση απελευθέρωσης της Πολωνίας. Συγκεκριμένα, τον Αύγουστο του 1944, ο διοικητής του Εθνικού Στρατού (AK), στρατηγός Tadeusz Bór-Komorowski, ξεκίνησε τη λεγόμενη «Μάχη της Βαρσοβίας». Ωστόσο, η μάχη ήταν ανεπιτυχής, με αποτέλεσμα η πόλη να ερημωθεί. Όσοι βρίσκονταν στα περίχωρα συνελήφθησαν από τους Γερμανούς, με πολλούς να στέλνονται στη Γερμανία για αναγκαστική εργασία, ενώ άλλοι διαμοιράστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και έπειτα από τη Διακήρυξη της Μόσχας, η οποία έκρινε τις πράξεις της Γερμανίας καταδικαστέες, αποφασίστηκε πως είχε φτάσει το πλήρωμα του χρόνου για μια ορθή δίκη των υπαιτίων. Τον Αύγουστο του 1945, η Σοβιετική Ένωση, η Μεγάλη, Βρετανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βόρεια Ιρλανδία υπέγραψαν το Σύμφωνο του Λονδίνου και το Καταστατικό, το οποίο δημιούργησε το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης (ΙΜΤ). Παρακάτω θα αναφερθούν ενδεικτικά εγκλήματα πολέμου, τα οποία διαπράχθηκαν σε όλες τις κατεχόμενες από τους Γερμανούς χώρες (άρα και στη Πολωνία), καθώς και μια σύντομη αναφορά ως προς τη νομική τους διάσταση.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, είναι πασιφανές πως η Γερμανία παραβίασε διμερείς/πολυμερείς συμφωνίες στις οποίες ήταν μέλος, συμβάσεις και συνθήκες διεθνούς δικαίου και του δικαίου του πολέμου. Ειδικότερα, η πρώτη παραβίαση είναι αυτή του Συμφώνου των Παρισίων ή αλλιώς της Γενικής Συμφωνίας για την Αποκήρυξη του Πολέμου του 1928, μαζί με τη Διακήρυξη για Διατήρηση της Ειρήνης που υπέγραψε με την Πολωνία το 1934. Το Καταστατικό του Δικαστηρίου όρισε πως ο σχεδιασμός ή η διεξαγωγή επιθετικού πολέμου ή κάθε παραβίαση του διεθνούς δικαίου θεωρείται αξιόποινη πράξη. Επομένως, οι μονομερείς παραβιάσεις των προαναφερθέντων συνθηκών συνέστησαν επαρκές υλικό για το κατηγορητήριο.
Σε συνέχεια των παραπάνω, για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και πιο συγκεκριμένα, η δολοφονία ή η κακομεταχείριση αιχμαλώτων πολέμων και –στην υπό εξέταση περίπτωση της Πολωνίας– άμαχων πολιτών θεωρείται έγκλημα πολέμου. Σε αυτά ανήκουν, όπως είδαμε και πρωτύτερα, η εξαναγκαστική εργασία, είτε εντός της κατεχόμενης χώρας με μορφή εργασιών σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις και οχυρώσεις, είτε με απέλαση στη Γερμανία. Επίσης, στην κακομεταχείριση πολιτών ανήκει και η αδιάκριτη καταστροφή κτηρίων, πόλεων και χωριών, χωρίς αυτά να εκπληρώνουν μια στρατιωτική αναγκαιότητα. Τέτοια παραδείγματα και πολλά ακόμη αναγράφονται στο άρθρο 6 (2) του Καταστατικού, το οποίο λειτουργεί κατά μία έννοια ως επέκταση του αντίστοιχου άρθρου 46 της Σύμβασης της Χάγης περί προστασίας και σεβασμού των οικογενειακών-ατομικών δικαιωμάτων, της ιδιοκτησίας και της ανθρώπινης ζωής.
Στις δίκες της Νυρεμβέργης καταδικάστηκαν τόσο πολιτικοί αξιωματούχοι του ναζιστικού κόμματος, όσο και στρατιωτικοί αξιωματούχοι και μέλη/πρωτεργάτες εγκληματικών οργανώσεων, οι οποίες βρίσκονταν υπό τη δικαιοδοσία των Ναζί. Καταδικάστηκαν τόσο για τις αποτρόπαιες πράξεις στην Πολωνία όσο και για τις υπόλοιπες κατεχόμενες χώρες, καθώς και όσα τελέστηκαν στο έδαφος της Σοβιετικής Ένωσης. Η μεταπολεμική περίοδος και δη οι δίκες της Νυρεμβέργης αποτέλεσαν καίριο κομμάτι για το κλείσιμο ενός σκοτεινού κεφαλαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Potel, Jean, Yves, (2010), Chronology of Mass Violence in Poland 1918-1948, Διαθέσιμο εδώ
- Sudol, Tomaz, (2021), War crimes committed by the German Wehrmacht during the invasion of Poland in 1939, Διαθέσιμο εδώ
- Holocaust Encyclopedia, International Military Tribunal: The defendants, Διαθέσιμο εδώ
- Holocaust Encyclopedia, Warsaw, Διαθέσιμο εδώ
- ICC, Legal Tools Database, International Military Tribunal (Nuremberg), Διαθέσιμο εδώ
