Του Στέλιου Καραγεώργη,
Κατά τη διάρκεια των ετών 1913-1918, περίπου 85.000 Έλληνες του Πόντου διέφυγαν στην περιοχή του Καυκάσου, για να γλιτώσουν από τις διώξεις των Νεότουρκων. Ακόμη και μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η επιστροφή τους στις πατρογονικές τους εστίες ήταν ανέφικτη, καθώς τουρκικές συμμορίες λυμαίνονταν τις περιοχές, εξοντώνοντας το ελληνικό στοιχείο. Την ίδια περίοδο στον Καύκασο είχε συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός Ελλήνων της Γεωργίας και της νότιας Ρωσίας, καθώς στην πρώην τσαρική αυτοκρατορία εμαίνετο εμφύλιος πόλεμος. Όλες αυτές οι δεκάδες χιλιάδες Έλληνες αναζητούσαν τρόπο διαφυγής, με προορισμό το ελληνικό κράτος.
Μέχρι την άνοιξη του 1921, η κυβέρνηση των Αθηνών οργάνωσε κλιμακωτά την έλευση στη χώρα 70.000 Ελλήνων από τον Καύκασο. Ωστόσο, τα στρατιωτικά κονδύλια που απαιτούνταν για συνέχιση της μικρασιατικής εκστρατείας είχαν ως αποτέλεσμα να διακοπεί η οργανωμένη μεταφορά. Οι Έλληνες που είχαν αποκλειστεί στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ξεκίνησαν να ναυλώνουν πλοία με δικά τους χρήματα, ώστε να καταφέρουν να έρθουν στο τότε ελληνικό βασίλειο. Οι συνθήκες μεταφοράς τους δια θαλάσσης ήταν τραγικές, με αρκετούς επιβάτες να πεθαίνουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από μεταδοτικές ασθένειες. Ακόμα και όσοι έφταναν ζωντανοί στην Ελλάδα, έπρεπε να περάσουν από λοιμοκαθαρτήρια, ο αριθμός των οποίων δεν επαρκούσε λόγω των πολλών αφίξεων, με αποτέλεσμα οι θάνατοι να συνεχίζονται.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες η αντιβενιζελική κυβέρνηση του Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη ψήφισε τον Ιούνιο του 1922, τον νόμο 2870/1922 «Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχόμενων εις Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής». Στο πρώτο άρθρο του νόμου οριζόταν ότι: «Απαγορεύεται η εν Ελλάδι αποβίβασις προσώπων ομαδόν αφικνουμένων εξ αλλοδαπής, εφ’ όσον ούτοι δεν είναι εφωδιασμένοι διά τακτικών διαβατηρίων νομίμως τεθεωρημένων […]». Κατά τη διαδικασία ψήφισης του εν λόγω νόμου, δεν υπήρξε ούτε ένας βουλευτής, συμπεριλαμβανομένων και των Φιλελευθέρων, που να υποστήριξε ότι το νομοθέτημα αποσκοπούσε στην απαγόρευση έλευσης των Ελλήνων της Ιωνίας στο ελληνικό κράτος.
Ωστόσο, η ψήφιση του νόμου, δυο μήνες πριν την κατάρρευση του μετώπου, και ο ξεριζωμός περίπου 800.000 Ελλήνων που ακολούθησε, ερμηνεύτηκε ως προμελετημένη ενέργεια της αντιβενιζελικής κυβέρνησης, με σκοπό να εμποδίσει την έλευση των φιλοβενιζελικών προσφύγων από την ιωνική γη και την αλλοίωση του εκλογικού σώματος στη χώρα. Η έντονη αντιπάθεια μεταξύ των παλαιοελλαδιτών, που ήταν παραδοσιακά αντιβενιζελικοί, και των κατοίκων των Νέων Χωρών, περιλαμβανομένων και των Μικρασιατών, που ήταν φιλικά διακείμενοι προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ισχυροποίησε την παραπάνω πεποίθηση.
Αυτή η αντιπάθεια σε συνδυασμό με τα δυο άρθρα του Γεωργίου Βλάχου στην εφημερίδα Καθημερινή, με τίτλο «Οίκαδε» και «Οι Πομεράνοι», τα οποία δημοσιεύθηκαν στις 14 και 17 Αυγούστου του 1922, που με μια επιδερμική-μεταγενέστερη ανάγνωση καλούσαν σε αποχώρηση τα ελληνικά στρατεύματα από την Ιωνία, ενίσχυσαν την άποψη των αντιμοναρχικών, οι οποίοι υποστήριζαν πως η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη προετοιμαζόταν ήδη για τη Μικρασιατική Καταστροφή και προνοούσε με τον επίμαχο νόμο για την παρεμπόδιση των Ελλήνων της Ιωνίας να διασωθούν από την εκδικητική μανία των Τούρκων. Ειδικότερα τη δεκαετία του 1960, την περίοδο έντονης διαμάχης των Ανακτόρων με την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, αναπτύχθηκε η παραπάνω θεωρία με σκοπό να πληγεί η εικόνα του Στέμματος, το οποίο ιστορικά είχε ταυτιστεί με τον αντιβενιζελισμό.
Εντούτοις, για να επαληθευτεί η παραπάνω θέση περί «αντιπροσφυγικού» νόμου των αντιβενιζελικών, θα έπρεπε η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη να γνώριζε από τον Ιούνιο του 1922 ότι ο Κεμάλ θα εξαπέλυε γενική επίθεση κατά των ελληνικών δυνάμεων δυο μήνες μετά. Παράλληλα, οι αντιβενιζελικοί κυβερνόντες θα έπρεπε να είχαν προβλέψει πως το ελληνικό μέτωπο θα κατέρρεε μέσα σε ελάχιστες ημέρες. Παρ’ όλα αυτά, από τα έως σήμερα αποκαλυφθέντα δεν προκύπτει πως η Αθήνα είχε τέτοια πληροφόρηση και ενορατική ικανότητα. Άρα, το συμπέρασμα που συνάγεται είναι πως η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης το καλοκαίρι του 1922 δεν αποσκοπούσε στην απαγόρευση έλευσης των προσφύγων στην Ελλάδα, γεγονός που αποδεικνύεται από την άφιξη περίπου 800.000 Μικρασιατών στο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου, αλλά στόχο είχε την προστασία των Ελλήνων του Καυκάσου που έπεφταν θύματα εκμετάλλευσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βλάσσης Κωνσταντίνος Δ. (2020), Πρόσφυγες, Οικονομία και νομοθεσία κατά την μικρασιατική εκστρατεία: Ο επίμαχος νόμος 2870/1922 «Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομάδων ερχόμενων εις ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής», Αθήνα: Δούρειος Ίππος.
- Καθημερινή, Ο νόμος του 1922 για τη μετανάστευση, Διαθέσιμο εδώ
- Συρίγος Άγγελος – Χατζηβασιλείου Ευάνθης (2022), Μικρασιατική καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
