Της Ελευθερίας Τσιρώνη,
Στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, η εκπαίδευση παίζει αδιαμφισβήτητα σημαντικό ρόλο, ειδικά στη ζωή των νέων, καθώς ξεκινά από την τρυφερή ηλικία των 4 ετών και μπορεί να συνεχιστεί για όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Από την αρχαία Ελλάδα είχε ξεκινήσει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην αξία της παιδείας και να αναζητούνται οι καλύτερες δυνατές διδακτικές μέθοδοι (Thomas, 1992), προσπάθεια που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Μία από τις πρακτικές που βρίσκουν εφαρμογή στον χώρο της εκπαίδευσης είναι και η εποικοδομητική κριτική, η οποία ορίζεται σύμφωνα με τον Baron (1988) ως «μία συγκεκριμένη και συνετή ανατροφοδότηση, που δεν αποδίδει τη χαμηλή επίδοση σε εσωτερικά αίτια». Δηλαδή, δεν αποδίδεται ο κακός βαθμός σε ένα τεστ στη μειωμένη ικανότητα του μαθητή, αλλά γίνεται προσπάθεια να αποδοθεί σε εξωτερικούς παράγοντες και γενικότερα, σε παράγοντες τους οποίους μπορεί να ελέγξει ο μαθητής, ώστε να βελτιωθεί. Άρα, προκρίνεται τα σχολεία να έχουν ως στόχο την πρόοδο και όχι τον εξευτελισμό. Ως αντίθετο της εποικοδομητικής κριτικής είναι η αρνητική κριτική (destructive criticism), η οποία έχει ως σκοπό να μειώσει το άτομο, να του αποδώσει ευθύνες για την όποια αποτυχία, χωρίς προοπτική για βελτίωση. Η γραμμή, όμως, για το τι αποτελεί εποικοδομητική και τι αρνητική κριτική συχνά μπορεί να μοιάζει θολή για τους εκπαιδευτικούς (Sansone et al., 1989).
Η συζήτηση περί εποικοδομητικής κριτικής περιλαμβάνει 3 βασικές παραμέτρους:
- Πρέπει να έχει ως στόχο τη βελτίωση και να γίνεται με συνετό και καλοπροαίρετο τρόπο
- Τα συναισθήματα –που συνεπάγονται της κριτικής– θα επηρεάσουν την παρακίνηση του ατόμου και το κατά πόσο θα προβεί στις κατάλληλες ενέργειες, ώστε να βελτιωθεί
- Η κριτική πρέπει να προέρχεται από ένα άτομο, κατά προτίμηση γνώστη του αντικειμένου, με υψηλό κύρος, ώστε να εμπνέει σεβασμό στο άτομο που δέχεται την κριτική (Fong et al., 2018).
Στην εξίσωση του τι εστί εποικοδομητική κριτική δεν υπάρχουν μόνο οι δάσκαλοι, αλλά σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η άποψη των μαθητών. Σε έρευνα με δείγμα φοιτητών, όταν ρωτήθηκαν τι θα όριζαν ως εποικοδομητική κριτική, μεγάλο ποσοστό αναφέρθηκε στη βελτίωση, στο ότι, δηλαδή, έχει στόχο ο αποδέκτης να γίνει καλύτερος. Τόνισαν, επίσης, ότι ο ορισμός πρέπει να περιλαμβάνει και τα δυνατά σημεία, κάτι που το άτομο έκανε καλά, κάτι που κέρδισε και όχι αποκλειστικά το τι έκανε λάθος. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί να λείπει και η αναφορά στα λάθη, η οποία, όμως, χρειάζεται να γίνεται με ευγενικό, αλλά, παράλληλα, αποφασιστικό τόνο και να είναι ειλικρινής και αμερόληπτη. Φυσικά, δεν υπήρξε απόλυτη συμφωνία για αυτά τα «συστατικά», αλλά το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος (82%) ανέφερε ότι πρέπει να έχει ως στόχο τη βελτίωση (Fong et al., 2016).
Μα γιατί δίνουμε τόση προσοχή σε ορισμούς και έννοιες; Τι μας προσφέρει αυτό; Η έρευνα των Fong et al. (2016) έδειξε ότι ανάλογα με το τι ορίζουν οι φοιτητές ως εποικοδομητική κριτική, επηρεάζεται και το πώς αισθάνονται όταν τη δέχονται. Με απλά λόγια, αυτό που παρατηρήθηκε ήταν πως τα άτομα που θεωρούσαν ότι για να είναι εποικοδομητική η κριτική πρέπει να γίνεται με σκληρό και απότομο τρόπο και να γίνεται αναφορά στα αδύνατα σημεία, στα λάθη δηλαδή, ένιωθαν λιγότερο ευχάριστα, όταν δέχονταν τέτοιου είδους κριτική. Παρά το γεγονός πως θεωρούν τα σκληρά σχόλια εποικοδομητικά, πιστεύουν ότι μπορούν να τους βοηθήσουν στην περαιτέρω βελτίωση, ακόμα και αν δεν είναι και η πιο ευχάριστη εμπειρία.
Όπως προαναφέρθηκε, στην κριτική δεν μετράει μόνο το πώς παρέχεται, αλλά και το ποιος την παρέχει. Το άτομο που θα μπει στη διαδικασία να δώσει τα σχόλιά του, ακόμα και με εποικοδομητικό τρόπο, δεν είναι απαραίτητο ότι θα ακουστεί. Η θέση του ή ακόμα και ο σεβασμός που αποπνέει το πρόσωπό του μπορεί να παίξουν καθοριστικό ρόλο στο κατά πόσο θα γίνουν δεκτά και στο τι συνέπειες θα έχουν στη ζωή του ατόμου. Για παράδειγμα, αν ένας φίλος ασκήσει κριτική σε μια σχολική εργασία ενός συμμαθητή του, είναι πολύ εύκολο ο συμμαθητής να υποτιμηθεί. Ωστόσο, αν ένας καθηγητής πει τα ίδια πράγματα, ειδικά άμα είναι κάποιος από τους αγαπημένους καθηγητές που αποπνέουν σεβασμό μέσω του διδακτικού τους έργου και της ακεραιότητας του χαρακτήρα τους, είναι πολύ πιο πιθανόν να γίνουν αντικείμενο σκέψης και πιθανής αλλαγής, ώστε να επέλθει η επιθυμητή βελτίωση.
Ένα σημείο που θα ήθελα να σταθώ είναι πως δεν παρατηρήθηκαν διαφορές ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες ως προς τον ορισμό της εποικοδομητικής κριτικής. Όμως, όταν δέχονταν θετική ανατροφοδότηση οι άνδρες, είχαν την τάση να αισθάνονται πιο ευχάριστα και όταν τα σχόλια ήταν αρνητικά, λιγότερο δυσάρεστα, σε σχέση με τις γυναίκες (Fong et al., 2016).
Καταληκτικά, η εποικοδομητική κριτική είναι ένα πολύπλοκο ζήτημα που εμπίπτει στα «χωράφια» τόσο της Παιδαγωγικής όσο και της Ψυχολογίας. Ένα θέμα που ακούγεται καθαρά παιδαγωγικό έχει να κάνει πολύ συχνά με ψυχο-συναισθηματικές διαδικασίες, όπως είναι τα συναισθήματα που προκαλεί, αλλά και τη θέση που πρέπει να έχει κάποιος, για να «ακουστεί» η κριτική του. Η θέση αυτή δεν περιορίζεται μόνο σε έναν τίτλο σπουδών, αλλά και στη θέση που καταλαμβάνει το άτομο με βάση το σύστημα αξιών του μαθητή (π.χ. η γνώμη του πατέρα μπορεί να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, ακόμα και αν δεν είναι γνώστης του αντικειμένου για το οποίο συμβουλεύει).
Σε γενικές γραμμές, αυτό το άρθρο δεν μπορεί να προσφέρει παρά μόνο μια εισαγωγή και κάποιες ενδεικτικές παραμέτρους της εποικοδομητικής κριτικής, ώστε να δώσει μια γεύση σε εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους και γονείς πως δεν φτάνει απλά να πεις κάτι, αλλά πρέπει να βρεις και τον κατάλληλο τρόπο, τον χρόνο και τις συνθήκες, για να το εκφράσεις. Τέλος, χρειάζεται να έχεις στο μυαλό σου πως ίσως μπορεί να μην είσαι το κατάλληλο άτομο και να χρειαστεί να απευθυνθείς κάπου αλλού, προκειμένου να υπάρξει κάποια αξιοσημείωτη αλλαγή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Baron, R. A. (1988). Negative effects of destructive criticism: Impact on conflict, self-efficacy, and task performance. Journal of Applied Psychology, 73(2), 199–207. Διαθέσιμο εδώ
- Fong, C. J., Warner, J. R., Williams, K. M., Schallert, D. L., Chen, L.-H., Williamson, Z. H., & Lin, S. (2016). Deconstructing constructive criticism: The nature of academic emotions associated with constructive, positive, and negative feedback. Learning and Individual Differences, 49, 393–399. Διαθέσιμο εδώ
- Fong, C. J., Schallert, D. L., Williams, K. M., Williamson, Z. H., Warner, J. R., Lin, S., & Kim, Y. W. (2018). When feedback signals failure but offers hope for improvement: A process model of constructive criticism. Thinking Skills and Creativity, 30, 42–53. Διαθέσιμο εδώ
- Sansone, C., Sachau, D. A., & Weir, C. (1989). Effects of instruction on intrinsic interest: The importance of context. Journal of Personality and Social Psychology, 57(5), 819–829. Διαθέσιμο εδώ
- Thomas, R. (1992). Literacy and orality in ancient Greece. Cambridge University Press.
