Του Στυλιανού-Λάμπρου Καραγεώργη,
Η Συνδιάσκεψη των Παρισίων θα εκκινήσει τις εργασίες της τον Ιανουάριο του 1919. Σκοπός της ήταν να καταρτιστούν οι συνθήκες ειρήνης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μεταξύ των νικητριών δυνάμεων της Αντάντ και των ηττημένων Κεντρικών Αυτοκρατοριών, καθώς και των συμμάχων τους, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Βουλγαρίας. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων οι ηττημένοι θα αποκλειστούν από τη διαδικασία, με τις τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης να καθιερώνουν ένα συμβούλιο, που απαρτιζόταν από τον Αμερικανό πρόεδρο Woodrow Wilson και τους πρωθυπουργούς της Βρετανίας Lloyd George, της Γαλλίας Georges Clemenceau και της Ιταλίας Vittorio Orlando. Αυτό θα λάμβανε όλες τις τελικές αποφάσεις.
Η Ελλάδα θα συμμετάσχει για πρώτη φορά σε συνέδριο πανευρωπαϊκής διακρατικής κλίμακας, με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να αναλαμβάνει αρχηγός της ελληνική αποστολής, πλαισιωμένος από ικανούς συνεργάτες, όπως ο Άθως Ρωμανός και ο Λάμπρος Κορομηλάς. Ήδη από τα τέλη του 1918, η Ελλάδα με απόφαση της κυβέρνησης Βενιζέλου είχε σπεύσει να συμμετάσχει στη συμμαχική εκστρατεία εναντίον των Μπολσεβίκων στην Ουκρανία, ώστε να εξασφαλίσει ένα πρόσθετο διαπραγματευτικό βέλος στην φαρέτρα της.
Οι ελληνικές εδαφικές διεκδικήσεις στο Παρίσι θα διατυπωθούν σε υπόμνημα του Βενιζέλου στις 30 Δεκεμβρίου του 1918 και θα παρουσιαστούν από τον ίδιο ενώπιον του Συμβουλίου των Τεσσάρων, στις 3 Φεβρουαρίου του 1919. Η Ελλάδα επιθυμούσε να της αποδοθούν η Βόρεια Ήπειρος, η Δυτική Θράκη από τη Βουλγαρία, η Ανατολική Θράκη έως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παράλληλα, διεκδικούσε τα Δωδεκάνησα, τα οποία τελούσαν υπό ιταλική κατοχή, καθώς και την επικύρωση της ελληνικής κυριαρχίας επί των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου μαζί με την Ίμβρο και την Τένεδο.
Ο Βενιζέλος θα αποφύγει σκόπιμα να διεκδικήσει τον διακαή πόθο του ελληνισμού των τελευταίων περίπου πέντε αιώνων, την Κωνσταντινούπολη. Ο Κρητικός πολιτικός αντιλαμβανόταν το ενδιαφέρον των Μεγάλων Δυνάμεων για έλεγχο της Πόλης και των Στενών, οπότε ήταν πρόθυμος να αποδεχτεί ένα διεθνές καθεστώς στην περιοχή υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών. Υπό το ίδιο σκεπτικό θα αφήσει και την Κύπρο έξω από τη λίστα των ελληνικών διεκδικήσεων παρά τις διαβεβαιώσεις του προς την κυπριακή αντιπροσωπεία. Πεπεισμένος ότι οι Βρετανοί θα αποδώσουν κάποια στιγμή τη νήσο στην Ελλάδα, όπως έκαναν με τα νησιά του Ιονίου, δεν ήθελε να διαταράξει τις καλές σχέσεις με τη Γηραιά Αλβιώνα και ιδιαίτερα με τον πρωθυπουργό της Lloyd George, με τον οποίο συνδεόταν με στενή προσωπική φιλία και ο οποίος ήταν ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής των ελληνικών αιτημάτων.
Από την ελληνική ατζέντα διεκδικήσεων θα εξαιρεθεί και η περιοχή του Πόντου, παρά τον συμπαγή ελληνικό πληθυσμό που κατοικούσε εκεί. Ο Βενιζέλος θα προβεί σε αυτή την ενέργεια, λόγω της μεγάλης γεωγραφικής απόστασης της περιοχής από τον υπόλοιπο κορμό του βασιλείου, προτείνοντας την ενσωμάτωση του Πόντου στο νεοσύστατο αρμενικό κράτος, όπου οι Έλληνες υπό καθεστώς ισοπολιτείας θα μπορούσαν να ευημερήσουν.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν θα βασίσει τις διεκδικήσεις του σε ιστορικά δικαιώματα της Ελλάδος στις επίδικες περιοχές, αλλά σε στατιστικά στοιχεία. Ταυτιζόμενος με το κλίμα της εποχής υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών και των Δεκατεσσάρων Σημείων του Wilson, θα επικαλεστεί στατιστικές που αποδείκνυαν την ελληνική πληθυσμιακή υπεροχή στις εν λόγω περιοχές. Συνοπτικά, η ελληνική αποστολή υποστήριζε ότι στη Βόρεια Ήπειρο ο ελληνισμός αριθμούσε 151.000 κατοίκους, στη Μικρά Ασία 1.694.000, στα Δωδεκάνησα 102.000, και τέλος 400.000 στη Θράκη, χωρίς να υπολογίζονται οι 304.000 Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης.
Ο Βενιζέλος βασιζόταν στην υποστήριξη της Μεγάλης Βρετανίας, για να τελεσφορήσουν οι ελληνικές διεκδικήσεις. Το Λονδίνο έβλεπε την Ελλάδα ως ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη, που θα υποστήριζε τα βρετανικά συμφέροντα και θα διασφάλιζε τον δρόμο προς τη σημαντικότερη βρετανική αποικία, τις Ινδίες. Παράλληλα, τις διεκδικήσεις της Ελλάδος ευνοούσε το πνεύμα της εποχής, που ευαγγελιζόταν την αυτοδιάθεση των λαών και το δωδέκατο σημείο του Αμερικανού προέδρου, που έκανε λόγο για απομάκρυνση των Οθωμανών από την Ευρώπη ως ξένων προς τον δυτικό πολιτισμό.
Τις ελληνικές θέσεις αντιμετώπιζε θετικά και η διεθνής κοινή γνώμη, η οποία ήταν εχθρική εναντίον των Βουλγάρων και των Οθωμανών λόγω της σύμπραξής τους με τη Γερμανία στον Μεγάλο Πόλεμο και των διώξεων που είχαν ασκήσει ιδιαίτερα οι δεύτεροι ενάντια στους ελληνικούς και άλλους χριστιανικούς πληθυσμούς της επικράτειάς τους. Αυτός ήταν ίσως και ο σημαντικότερος λόγος, για τον οποίο ο Βενιζέλος διεκδίκησε μετά επιτάσεως τη συμπερίληψη της Ιωνίας στο ελληνικό βασίλειο, καθώς η παραμονή του ελληνισμού της περιοχής υπό τουρκική διοίκηση θα οδηγούσε στον πλήρη αφανισμό του, όπως είχε αποδείξει το πρόσφατο παρελθόν.
Το έργο της ελληνικής διπλωματικής αποστολής στη Συνδιάσκεψη των Παρισίων δυσχέραινε η Ιταλία, η οποία έβλεπε ως τοπική ανταγωνίστρια την Ελλάδα και δεν επιθυμούσε να της δοθεί διέξοδος στην Αδριατική Θάλασσα μέσω της Βορείου Ηπείρου. Ταυτόχρονα, η συμπερίληψη στο ελληνικό βασίλειο των Δωδεκανήσων και της δυτικής Μικράς Ασίας, την οποία οι σύμμαχοι είχαν τάξει στους Ιταλούς, για να εισέλθουν στον πόλεμο, θα καθιστούσε το Αιγαίο ελληνική λίμνη, υποβαθμίζοντας τη γεωστρατηγική σημασία της Ιταλίας.
Παράλληλα, ο πρόεδρος Wilson ήταν επιφυλακτικός απέναντι στις ελληνικές θέσεις, αντιμετωπίζοντας με συμπάθεια τους Βουλγάρους, ενώ η αμερικανική επιτροπή αμφισβητούσε, σε αρκετές περιπτώσεις ορθά, τα εθνολογικά δεδομένα που παρουσίαζε ο Βενιζέλος για τις επίδικες περιοχές. Την ίδια στιγμή η χρονικά μικρή συμβολή της Ελλάδος στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπέσκαπτε την αποδοχή των ελληνικών διεκδικήσεων εκ μέρους των συμμάχων της Αντάντ, γεγονός που ο Έλληνας πρωθυπουργός προσπάθησε να εξισορροπήσει με την αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία, όπως προαναφέρθηκε.
Εν κατακλείδι, στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων η πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας και η ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, έστω και χωρίς την Κωνσταντινούπολη, φάνταζαν πιο κοντά από ποτέ. Ωστόσο, τα εν δυνάμει διευρυμένα σύνορα της Ελλάδος έκρυβαν αρκετούς κινδύνους, καθώς το βασίλειο δεν θα αποτελούνταν από μια στεριά περιτριγυρισμένη από θάλασσα, αλλά από μια θάλασσα (Αιγαίο Πέλαγος) περιβαλλόμενη από στενές λωρίδες ξηράς, δύσκολα υπερασπίσιμες απέναντι στους επίδοξους γείτονες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κλάψης, Αντώνης (2019), Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, 1821-1923, Αθήνα: Εκδ. Πεδίο
- Ρίχτερ, Χάιντς Α. (2020), Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1919-1922, Από το όνειρο της «Μεγάλης Ιδέας» στην Μικρασιατική Καταστροφή, Αθήνα: Εκδ. Γκοβόστη
- Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος (2001), Η ελληνική εξωτερική πολιτική, 1945-1981, Αθήνα: Εκδ. Εστία
- Συρίγος, Άγγελος – Χατζηβασιλείου, Ευάνθης (2022), Μικρασιατική καταστροφή: 50 ερωτήματα και απαντήσεις, Αθήνα: Εκδ. Πατάκη
