Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη,
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία σηματοδοτεί μία νέα σελίδα για την ανθρωπότητα σε όλους τους τομείς. Καθημερινά πεθαίνουν άνθρωποι, είτε από τη μία μεριά είτε από την άλλη. Στρατιώτες, άμαχοι, τραυματίες, ζώα, όλα είναι έρμαια των εγκλημάτων που προξενεί ο πόλεμος. Πάμε να δούμε, όμως, τι θεωρούμε, βάσει της νομικής οδού, «έγκλημα πολέμου», τι ισχύει έως σήμερα στο ουκρανικό μέτωπο και κυρίως ποια είναι η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέναντι σε αυτές τις φρικαλεότητες.
Εν αρχή, ως εγκλήματα πολέμου, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, θεωρούμε σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου που διαπράττονται κατά αμάχων, αλλά και των «εχθρών μαχητών», κατά τη διάρκεια μιας διεθνούς ή εγχώριας ένοπλης σύγκρουσης. Συμβαίνει, όταν προκαλείται περιττός τραυματισμός ή περιττή ταλαιπωρία σε έναν εχθρό. Στην ευρύτερη έννοια των εγκλημάτων συμπεριλαμβάνονται και η γενοκτονία και τα λεγόμενα «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», που δεν είναι τίποτε άλλο από όλα τα γνωστά σε όλους εγκλήματα (δολοφονίες, βιασμοί, σωματεμπορία, διακίνηση ανθρώπινων οργάνων κ.λπ.). Σε αντίθεση, όμως, με τη γενοκτονία και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα εγκλήματα πολέμου πρέπει να συμβαίνουν στο πλαίσιο των ένοπλων συγκρούσεων.
Αν όλα τα παραπάνω, δηλαδή, συμβούν υπό καθεστώς πολεμικής σύγκρουσης, τότε γίνεται λόγος για εγκλήματα πολέμου; Κι εδώ έγκειται το εξής οξύμωρο. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, έναν βομβαρδισμό, μία πολεμική τακτική που χρησιμοποιείται συχνά. Παρά την οργή που προκαλεί ο βομβαρδισμός, δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με έγκλημα πολέμου. Οι διάφοροι βομβαρδισμοί θα θεωρηθούν εγκλήματα πολέμου μόνο εάν η έκταση των απωλειών των αμάχων που προκύπτουν από την επίθεση είναι υπερβολική, σε σύγκριση με το στρατιωτικό πλεονέκτημα που αποκτάται από την επίθεση.
Βάσει των παραπάνω, καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι ο προσδιορισμός ενός τέτοιου όρου είναι απίστευτα ρευστός, οι καταστάσεις μπορούν από τη μια στιγμή στην άλλη να επηρεάσουν την εικόνα ενός κράτους. Γι’ αυτό και πάντα ο απολογισμός γίνεται με το πέρας του πολέμου και οι διάφοροι αναλυτές πολλές φορές διχογνωμούν για το μέγεθος της απώλειας (ανθρώπινων ψυχών, εξοπλισμού, υποδομών χρημάτων). Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο πόλεμος σαν πράξη αποτελεί φύσει έγκλημα και τα κράτη έχουν προβλέψει ποινές, ούτως ώστε να τιμωρούν, αλλά και ενδεχομένως να αποτρέπουν, ένα ενδεχόμενο θερμό επεισόδιο.
Ποια είναι, λοιπόν, η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς αυτό το ζήτημα;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από το 2014, έχει προχωρήσει στη σύσταση μίας συγκεκριμένης επιχειρησιακής αποστολής, προκειμένου να στηρίξει τη συλλογή στοιχείων για τη δίωξη διεθνών εγκλημάτων. Αποτελεί μία μη στρατιωτική αποστολή μη εκτελεστικού χαρακτήρα, που συστάθηκε στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και σκοπεύει στην ευρύτερη συνεργασία και προστασία των αμάχων και στην απονομή δικαιοσύνης. Πρόκειται για την EUAM Ukraine, η οποία καλείται να στηρίξει τις ουκρανικές αρχές σε ό,τι αφορά κονδύλια, στρατιωτικό εξοπλισμό και στενή συνεργασία με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και την Eurojust, αναφορικά με τα εγκλήματα πολέμου που διαπράττει από μεριάς της η Ρωσία.
Από την άλλη, ο οργανισμός της Eurojust, από τις 25 Μαΐου, μπορεί να συλλέγει αδιάκοπα αποδεικτικά στοιχεία που σχετίζονται με εγκλήματα πολέμου και να συνεργάζεται με τις Εθνικές και τις Διεθνείς δικαστικές αρχές, όπως η Europol. Με τον όρο αποδεικτικά στοιχεία εννοούμε φωτογραφίες, αποτυπώματα, προφίλ DNA, δορυφορικές εικόνες, βίντεο, ηχογραφήσεις και, γενικότερα, στοιχεία που μαρτυρούν υπέρμετρη εγκληματική συμπεριφορά. Επίσης, τα κράτη-μέλη οφείλουν να συνεργάζονται μεταξύ τους και να παρέχουν ό,τι τυχόν πληροφορία χρειαστεί, προκειμένου να έρχονται στην επιφάνεια τα κακώς κείμενα που έχουν διαπραχθεί.
Το αξιοσημείωτο, βέβαια, είναι ότι η Ουκρανία, ενώ επιζητά τη διεθνή απονομή της δικαιοσύνης, η ίδια δεν αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος στο καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στη Χάγη. Αυτό σημαίνει, με απλά λόγια, ότι η ίδια δεν μπορεί να παραπέμψει τη Ρωσία στο δικαστήριο. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρευρεθεί σε δίκη, της οποίας τα νήματα θα κινήσει ο Πρόεδρος και η Επιτροπή. Και αυτό δεν είναι καθόλου βοηθητικό για την υπάρχουσα κατάσταση, δεδομένου του ότι ο βασικός παίκτης του διεθνούς συστήματος που έχει πληγεί από τον ιμπεριαλισμό των Ρώσων είναι η ίδια η Ουκρανία.
Συμπερασματικά, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να πούμε πως η απονομή δικαιοσύνης για εγκληματικές πράξεις είναι κάτι εύκολο, πόσο μάλλον όταν το παιχνίδι παίζεται στη διεθνή πολιτική σκηνή. Το μόνο σίγουρο είναι πως οι αθώες ψυχές που έχουν χαθεί θα αργήσουν να δουν το φως της δικαιοσύνης, καθώς οι ποινικές διαδικασίες είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες. Και πρέπει να μην ξεχνάμε πως η ιστορία πάντα έχει δύο όψεις και πως υπάρχει και η περίπτωση μέσω της διαστρέβλωσης να μην «αναπαυθούν εν δικαιοσύνη».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Explainer: What is a war crime?”. Αljazeera.com. Διαθέσιμο εδώ
- «Eurojust: Το Συμβούλιο ενέκρινε νέους κανόνες που επιτρέπουν στον Οργανισμό να διατηρεί αποδεικτικά στοιχεία για εγκλήματα πολέμου», consilium.europa.eu. Διαθέσιμο εδώ
- «Τι είναι τα εγκλήματα πολέμου; Τι γνωρίζουμε ενώ οι ΗΠΑ κατηγορούν τη Ρωσία». Ot.gr. Διαθέσιμο εδώ
