Του Λάμπρου Καρασμάνη,
Εντός κλίματος πολιτικού χάους στη δημόσια ζωή του Ιράν, όπως το περιγράψαμε στο προηγούμενο άρθρο, τόσο για την ισλαμική κυβέρνηση όσο και για τον λαό του Ιράν, ο εχθρός αντικατοπτριζόταν στη φιγούρα του Σάχη, στο πρόσωπο των Βρετανών (που για χρόνια εκμεταλλεύονταν τους πετρελαϊκούς πόρους του Ιράν), καθώς και στο πρόσωπο των Αμερικανών, ως κύριων υπεύθυνων για την ανατροπή της κυβέρνησης Mosaddegh το 1953.
Εντός κλίματος πολιτικής πόλωσης, στις 14 Φεβρουαρίου του 1979 λαμβάνει χώρα μια πρώτη επίθεση ενάντια της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών στην Τεχεράνη. Οι διαδηλωτές θέτουν σε καθεστώς ομηρίας περί τα 70 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του πρέσβη, ενώ, συγχρόνως, υπάρχουν και δυο απώλειες ανθρωπίνων ζωών του προσωπικού της πρεσβείας και όχι διπλωματών ή πολιτών των Η.Π.Α. Με τη συμβολή του υπηρεσιακού Πρωθυπουργού του Ιράν, η ομηρία λαμβάνει σύντομα τέλος και ακολουθούν διαβεβαιώσεις από πλευράς του Ιράν για την ασφάλεια των ξένων διπλωματών και του προσωπικού.
Όμως, το Ιράν είναι ένα πολιτικό καζάνι που βράζει. Έτσι, την 1η Νοέμβρη του 1979 συμβαίνει νέα πολιορκία της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη, που καταστέλλεται επιτυχώς με τη συμβολή της ιρανικής αστυνομίας, μόνο για να επαναληφθεί ξανά τρεις μέρες αργότερα. Στις 4 του Νοέμβρη και στα πλαίσια των λαϊκών κινητοποιήσεων, με αίτημα την επιστροφή του Σάχη στο Ιράν για να δικαστεί, στο κέντρο της ιρανικής πρωτεύουσας, ομάδες φοιτητών/ενόπλων (με το μεν Ιράν να χαρακτηρίζει τους καταληψίες της πρεσβείας «φοιτητές», οι δε Η.Π.Α. «ενόπλους») καταφέρνουν να εισβάλουν στην πρεσβεία και να θέσουν υπό καθεστώς ομηρίας 90 άτομα που βρίσκονταν εντός αυτής, 66 εκ των οποίων ήταν Αμερικανοί πολίτες. Λίγες ώρες αργότερα, στις 5 του Νοέμβρη, οι επιχειρήσεις εναντίον των Η.Π.Α. ολοκληρώνονται με την κατάληψη των προξενείων τους στην Ταυρίδα και τη Σιράζ, τα όποια, όμως, είχαν εκκενωθεί μετά τα γεγονότα της 14ης Φλεβάρη.
Η αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν άμεση, όμως, οι προσπάθειες συνεννόησης με τις ιρανικές αρχές κρίθηκαν άκαρπες. Στις 6 Νοέμβρη, o Mehdi Bazargan παραιτείται από την πρωθυπουργία του Ιράν και κάθε επικοινωνία πλέον έπρεπε να συμβαίνει με το Συμβούλιο της Ισλαμικής Επανάστασης και τον Ayatollah Khomeini, ο οποίος, με δηλώσεις του, προτείνει την ανταλλαγή των ομήρων με τον Σάχη. Παράλληλα, ειδικός απεσταλμένος των Η.Π.Α. έφτασε στην Τεχεράνη, για να διαπραγματευτεί τα της ομηρίας, όμως, βρήκε κάθε δίαυλο επικοινωνίας κλειστό, καθώς υπήρχε άρνηση ακόμα και της ακρόασής του.
Η αντίδραση των Η.Π.Α.
Οι Η.Π.Α. προχώρησαν σε μια σειρά μονομερών κινήσεων, όπως η άρση των εισαγωγών ιρανικού πετρελαίου, η δέσμευση των ιρανικών καταθέσεων στις τράπεζές τους για τη δημιουργία ταμείου αποζημιώσεων των θυμάτων της ομηρίας, οι απελάσεις Ιρανών πολιτών που διέμεναν στην επικράτειά τους και άλλα. Στις 29 Νοέμβρη του 1979, οι Η.Π.Α. συμπλήρωσαν την αίτησή τους για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Βασικά σημεία αυτής της αίτησης ήταν οι παραβιάσεις από πλευράς του Ιράν πολλών, σε ισχύ μεταξύ των δυο μερών, διεθνών και διμερών συμφωνιών.
Σύμφωνα με το Άρθρο 36 του καταστατικού του δικαστηρίου, αυτό το ίδιο αποφασίζει για το εάν έχει δικαιοδοσία επί μιας υπόθεσης ή όχι και σύμφωνα πάλι με το ίδιο άρθρο, το δικαστήριο έχει δικαιοδοσία επί υποθέσεων, που προκύπτουν δεδομένης της ισχύος συνθηκών μεταξύ των μερών. Το Ιράν αρνήθηκε τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου, ανάγοντας το θέμα σε ζήτημα μακροχρόνιας εκμετάλλευσης του λαού του από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μόνη του επικοινωνία με το δικαστήριο συνοψίζεται σε δυο γράμματα, στις 9 Δεκεμβρίου 1979 και στις 16 Μαρτίου 1980 αντίστοιχα. Οι θέσεις του είναι εμφανείς στα ακόλουθα αποκόμματα «…. η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν κρίνει πως το Δικαστήριο δεν πρέπει να λάβει υπόψιν του την αίτηση των Η.Π.Α.», «..το σημερινό ζήτημα κρίνεται δευτερεύον… σε σύγκριση με την 25ετή παρέμβαση των Η.Π.Α. στις εσωτερικές υποθέσεις του Ιράν, την ξεδιάντροπη εκμετάλλευση της χώρας μας, τα αναρίθμητα εγκλήματα ενάντια στον ιρανικό λαό, αντίθετα με όλες τις διεθνείς ανθρωπιστικές νόρμες».
Παρά την απουσία του ενός διαδίκου, το δικαστήριο προχώρησε στην εκδίκαση της υπόθεσης, σύμφωνα με το Άρθρο 53 που του προσφέρει τέτοιο δικαίωμα, καθώς οι κατηγορίες των Ηνωμένων Πολιτειών προς το Ιράν ουδέποτε σχολιάστηκαν ως αληθείς ή μη από αυτό.
Έχοντας φέρει εις πέρας τον κύριο όγκο της διαδικασίας, το Δικαστήριο προχώρησε στην τελευταία του συνεδρίαση στις 24 Μαρτίου του 1980. Αφού πρώτα εξέτασε και επανεπιβεβαίωσε τη δικαιοδοσία του επί της υπόθεσης, εξέδωσε την απόφασή του, η οποία κινείται στα ακόλουθα 6 βασικά σημεία:
- Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, σύμφωνα με την προοπτική του δικαστηρίου επί της υπόθεσης, παραβίασε, αλλά και συνεχίζει να παραβιάζει, πληθώρα υποχρεώσεών της έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, βασισμένες σε διεθνείς συνθήκες που βρίσκονται σε ισχύ μεταξύ των δύο χωρών, καθώς και τους μακροχρόνιους κανόνες γενικού διεθνούς δικαίου.
- Οι παραπάνω παραβιάσεις των υποχρεώσεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν εγείρουν την ευθύνη αυτής έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου.
- Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν πρέπει άμεσα να προβεί σε όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διόρθωση και την αποκλιμάκωση της κατάστασης, ως αυτή προέκυψε από τα γεγονότα της 4ης Νοέμβρη του 1979, καθώς και εξ όσων ακολούθησαν, και συγκεκριμένα :
α) Πρέπει να τερματιστεί άμεσα η παράνομη κράτηση του διπλωματικού και προξενικού προσωπικού, καθώς και των πολιτών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στο Ιράν και να παραδοθούν όλοι οι παραπάνω στην Προστάτιδά τους Δύναμη, σύμφωνα με το Άρθρο 45 της Συνδιάσκεψης της Βιέννης για τις Διπλωματικές Σχέσεις του 1961.
β) Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν πρέπει να διασφαλίσει ότι όλα τα παραπάνω άτομα διαθέτουν όλα τα απαραίτητα μέσα διαφυγής από την ιρανική επικράτεια, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορικών μέσων.
γ) Οι εγκαταστάσεις, ο εξοπλισμός, τα αρχεία, τα έγγραφα και, γενικότερα, κάθε στοιχείο ιδιοκτησίας που έχει παρανόμως κατασχεθεί από την πρεσβεία ή τα προξενεία των Ηνωμένων Πολιτειών, πρέπει να επιστραφούν άμεσα στην προστάτιδα δύναμη.
- Κανένα μέλος του διπλωματικού και προξενικού προσωπικού των Η.Π.Α. δε μπορεί να κρατηθεί στο Ιράν, για να συμμετέχει με οποιονδήποτε τρόπο σε δικαστικές διαδικασίες ως μάρτυρας.
- Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν υποχρεούται να επανορθώσει, ως προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για τις ζημίες που προκλήθηκαν στη δεύτερη από τα γεγονότα της 4ης Νοεμβρίου, καθώς και για αυτά που επακολούθησαν.
- Σε περίπτωση που η μορφή και το ποσό των επανορθώσεων δεν καθοριστούν σε διμερές επίπεδο μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, τότε θα αναλάβει κάτι τέτοιο το παρόν δικαστήριο στο μέλλον.
Λήξη της ομηρίας και απόηχος
Κατά τη διάρκεια της δικαστικής διαδικασίας υπήρξε απελευθέρωση ομήρων, με πιο αξιοσημείωτη ημερομηνία τη 17η Νοέμβρη του 1980, που ο Khomeini ο ίδιος διέταξε την απελευθέρωση «εγχρώμων και γυναικών», ρίχνοντας τον αριθμό των κρατούντων στους 53. Συγχρόνως, πρέπει να αναφερθεί ότι 6 άτομα είχαν διαφύγει της πρεσβείας στις 4 του Νοέμβρη, βρίσκοντας καταφύγιο στο σπίτι του Καναδού πρέσβη. Η επιχείρηση για τη διάσωσή τους έγινε γνωστή αρκετά χρόνια αργότερα, όταν δημοσιοποιήθηκαν συγκεκριμένα αρχεία της C.I.A. επί προεδρίας Clinton.
Στις 19 Ιανουαρίου του 1981 και μετά από 444 μέρες ομηρίας, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να αφεθούν ελεύθεροι οι τελευταίοι 52 όμηροι. Οι Η.Π.Α. κατέβαλαν στο Ιράν 50 τόνους χρυσού, που θεωρούνται το ακριβές ανάλογο των ιρανικών καταθέσεων που είχε δεσμεύσει η κυβέρνησή τους. Έτσι, ένα εικοσιτετράωρο αργότερα, τα μέλη της διπλωματικής αποστολής βρίσκονταν ασφαλή σε στρατιωτική βάση στη Γερμανία. Tέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το 2015, επί προεδρίας Barack Obama, πέρασε από το Κογκρέσο ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο τα θύματα αποζημιώνονται με 10.000 δολάρια για κάθε μέρα ομηρίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- James Risen “SECRETS OF HISTORY: The C.I.A. in Iran — A special report.; How a Plot Convulsed Iran in ’53 (and in ’79)”, The New York Times 2000, διαθέσιμο εδώ
- Iran Hostage Crisis Fast Facts, edition.cnn.com, διαθέσιμο εδώ
- United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran (United States of America v. Iran), International Court of Justice, διαθέσιμο εδώ
