Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να χαρακτηριστεί, μεταξύ άλλων, ως ένας πόλεμος ιδεολογιών. Όπως είναι γνωστό, αφορμή του πολέμου υπήρξε η εισβολή της Ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία. Κοινή γνώση μπορεί, επίσης, να θεωρηθεί η ένταξη του Ναζιστικού κυβερνώντος κόμματος της Γερμανίας στο στρατόπεδο των φασιστικών πολιτικών παρατάξεων. Με την άνοδό του στην εξουσία, το 1933, κεντρική θέση στο πολιτικό πρόγραμμα της κυβέρνησης απέκτησε το “Lebensraum”, δηλαδή η θεωρία του «Ζωτικού Χώρου» της Γερμανίας. Η άνωθεν θεωρία δεν εμφανίστηκε μαζί με το ναζιστικό κόμμα. Αντιθέτως, προϋπήρχε ήδη από τη δεκαετία του 1860. Τι προέβλεπε, όμως, αυτή η θεωρία; Με ποιον τρόπο εργαλειοποιήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς και σε ποιες ενέργειες προέβη το τελευταίο, προκειμένου να εφαρμόσει την εξεταζόμενη θεωρία; Τα ερωτήματα αυτά θα απαντηθούν παρακάτω.
Όπως προαναφέρθηκε, το “Lebensraum” εμφανίστηκε για πρώτη φορά κατά τη δεκαετία του 1860. Ακολούθησε η ενοποίηση των γερμανικών κρατιδίων και η δημιουργία ενός ισχυρού κράτους, της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Η τάχιστη ανάπτυξη της τελευταίας, καθώς και οι στρατιωτικές επιτυχίες που σημείωνε, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ολοένα και μεγαλύτερων επεκτατικών βλέψεων.
Ωστόσο, ως μεγαλύτερος εχθρός της Γερμανικής Αυτοκρατορίας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο χρόνος. Η σύσταση και η ισχυροποίηση της τελευταίας έλαβαν χώρα σε μία χρονική συγκυρία, κατά την οποία ο Κόσμος είχε ήδη «μοιραστεί» μεταξύ των ισχυρών της Ευρώπης. Το γερμανικό κράτος, όπως και στη σύγχρονη εποχή, ήταν μία πολυπληθής χώρα. Επομένως, ήταν λογικό, δρώντας στο ζενίθ της αποικιοκρατίας, να θεωρεί τα όρια της γερμανικής επικράτειας ιδιαίτερα περιορισμένα για τον διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό της και να επιθυμεί να διοχετεύσει τον τελευταίο σε μεγαλύτερες εκτάσεις γης.
Την περίοδο αυτή, λοιπόν, αρχίζει η θεωρία του «Ζωτικού Χώρου» να κερδίζει συνεχώς έδαφος. Η τελευταία πρόσταζε την επέκταση της γερμανικής επικράτειας στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη με την ταυτόχρονη διοχέτευση γερμανικού πληθυσμού προς τις περιοχές αυτές. Οι νέες κτήσεις θα είχαν αποικιακό χαρακτήρα. Ο στόχος ήταν, πέρα από την «πληθυσμιακή αποσυμφόρηση» της μητροπολιτικής Γερμανίας, η άμεση πρόσβαση σε πρώτες ύλες που θα κάλυπταν τις, συνεχώς αυξανόμενες, ανάγκες της αναπτυσσόμενης Γερμανικής Αυτοκρατορίας.
Η ήττα της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στη σημαντική αποδυνάμωσή της και το όνειρο του “Lebensraum” έδειχνε να απομακρύνεται. Οι όποιες εθνικιστικές φωνές έφερναν τη θεωρία στο προσκήνιο, ήταν πολύ αδύναμες για να ακουστούν στον ευρύ πληθυσμό. Όμως, μία από αυτές τις φωνές έμελλε να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο τα επόμενα χρόνια στα παγκόσμια δρώμενα. Φυσικά, μιλάμε για τον Αδόλφο Χίτλερ. Ο πρώην δεκανέας του γερμανικού στρατού συγγράφει, το 1925, το βιβλίο Mein Kampf, μέσα στο οποίο γίνεται αναφορά στον γερμανικό ζωτικό χώρο. Ο μετέπειτα Γερμανός Καγκελάριος δεν αρκούνταν απλώς στην επιστροφή των εδαφών που απώλεσε η Γερμανία με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιθέτως, επιθυμούσε μία πολύ μεγαλύτερη έκταση, η οποία, κατά τον ίδιο, θα κάλυπτε τις ανάγκες του γερμανικού κράτους και του γερμανικού λαού.
Η άνοδος του ναζιστικού κόμματος στην εξουσία επανέφερε στο προσκήνιο το “Lebensraum”, το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μέρος του κυβερνητικού προγράμματος. Η υλοποίησή του ξεκίνησε με την προσάρτηση εδαφών, στα οποία ήταν κυρίαρχοι οι γερμανόφωνοι πληθυσμοί. Οι προσαρτήσεις της Αυστρίας και της Σουδητίας μπορούν να θεωρηθούν ως η πρώτη προσπάθεια εφαρμογής του “Lebensraum” από τον Χίτλερ.
Ωστόσο, η εισβολή στην Πολωνία, τον Σεπτέμβριο του 1939, και οι πρώτες ενέργειες των εισβολέων έφεραν στο φως τις πραγματικές προθέσεις του ναζιστικού καθεστώτος. Το τελευταίο δεν επιθυμούσε την εφαρμογή της θεωρίας του «Ζωτικού Χώρου», όπως αυτή είχε αποτυπωθεί τις προηγούμενες δεκαετίες. Συγκεκριμένα, είχαν σημειωθεί κάποιες αλλαγές φυλετικού χαρακτήρα. Έτσι, λοιπόν, η γερμανική κυβέρνηση δεν αρκούνταν στην κατάκτηση περιοχών της Ανατολικής Ευρώπης και την εγκατάσταση γερμανόφωνων πληθυσμών σε αυτές. Αντιθέτως, επιθυμούσε την απομάκρυνση των σλαβικών και εβραϊκών πληθυσμών, ώστε αυτοί να μην έρχονται σε επαφή με την Άρια Φυλή.
Η Πολωνία αποτελούσε το πρώτο πεδίο εφαρμογής αυτών των ιδεών. Χιλιάδες Εβραίοι και Πολωνοί εκδιώχθηκαν και δολοφονήθηκαν, προκειμένου να «αναπληρωθούν» από γερμανόφωνους πληθυσμούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Γερμανοί άποικοι συχνά δυσφορούσαν με την κατάσταση αυτή, καθώς, λόγω σημαντικών αστοχιών στον ναζιστικό σχεδιασμό, προέκυπταν και για τους ίδιους σοβαρά προβλήματα.
Η εισβολή στη Σοβιετική Ένωση λίγα χρόνια αργότερα, τον Ιούνιο του 1941, αποτελεί ένα ακόμη βήμα προς την εκπλήρωση του “Lebensraum”. Η εξεταζόμενη θεωρία έθετε τα όρια της γερμανικής επικράτειας πέρα από τη Μόσχα, περιοχή που ταυτιζόταν με τον αρχικό στόχο της Επιχείρησης Barbarossa. Η τάχιστη προέλαση του γερμανικού στρατού κατά τις πρώτες εβδομάδες της επιχείρησης οδήγησε το γερμανικό επιτελείο να θεωρεί την κατάληψη της παραπάνω έκτασης επιτεύξιμη. Καθ’ όλη τη διάρκεια των συγκρούσεων, η βιαιότητα που επικρατούσε στις καταληφθείσες περιοχές ανταγωνιζόταν αυτή της πρώτης γραμμής του πολέμου. Εκτελέσεις, βιασμοί, εκδιώξεις και κατασχέσεις περιουσιών αποτελούσαν καθημερινό φαινόμενο. Χιλιάδες υπήρξαν οι άνθρωποι που έπεσαν θύματα της ακραίας εφαρμογής του “Lebensraum”.
Οι κακές στρατηγικές επιλογές του γερμανικού στρατού, ο ρωσικός χειμώνας και η επιτυχής αντίσταση των σοβιετικών στρατευμάτων οδήγησαν στη διακοπή της γερμανικής προέλασης, στην κατάρρευση του Ανατολικού Μετώπου και, με την πολύτιμη συνδρομή των υπολοίπων συμμαχικών δυνάμεων, στην ήττα της Ναζιστικής Γερμανίας, το 1945. Τον Μάιο του 1945, η θεωρία του «Ζωτικού Χώρου» θάφτηκε στα συντρίμμια του βομβαρδισμένου Βερολίνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Gellately, Robert (2018), The Oxford Illustrated History of the Third Reich, United Kingdom: Oxford University Press
- Kamenetsky Ihor (1961), Secret Nazi Plans for Eastern Europe: A study for Lebensraum Policies, New York: Bookman Associates
- Kennedy, D. Frank, The Third Reich, Adolf Hitler, Nazi Germany and the last German Empire
- Mazower, Mark (2009), Η Αυτοκρατορία του Χίτλερ, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
- Mazower, Mark (2020), Σκοτεινή Ήπειρος: Ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας, 6η έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
