Του Σπύρου Βαλαβάνη,
Οι Λύδοι περιγράφονται από τον Ηρόδοτο ως οι πρώτοι «βάρβαροι» που πολέμησαν τους Έλληνες πριν την έλευση των Περσών. Το βασίλειό τους, με πρωτεύουσα τις Σάρδεις, έδρευε κυρίως στη δυτική Μικρά Ασία από τον 13ο ως τα μέσα του 6ου αι., οπότε υποτάχθηκε στην αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Το βασίλειο αυτό κυβέρνησαν διαδοχικά τρεις δυναστείες: οι Μαίονες, οι Ηρακλείδες και οι Μερμνάδες. Για τις δύο πρώτες ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε, καθώς καλύπτονται από θρύλους και μυθικές ιστορίες. Για τη δυναστεία των Μερμνάδων έχουμε περισσότερα στοιχεία που επιβεβαιώνουν την ιστορική της ύπαρξη. Η εν λόγω δυναστεία κυβέρνησε περίπου από τον 8ο ως τον 6ο αι. π.Χ. και με αυτή κυρίως συνδέεται η ακμή και η ισχυροποίηση του λυδικού βασιλείου.
Αρχικά, η σημαντικότερη πηγή για την ανασύνθεση της ιστορίας των Μερμνάδων είναι ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασεύς (484–425 π.Χ.), ο επονομαζόμενος και «Πατέρας της Ιστορίας». Ο Ηρόδοτος περιγράφει την ιστορία του λυδικού βασιλείου στα κεφάλαια 6-94 του πρώτου βιβλίου των Ιστοριών του (το οποίο φέρει το όνομα Κλειώ από την ομώνυμη μούσα). Αφού κάνει μία σύντομη εισαγωγή στην πρώιμη ιστορία του βασιλείου (με όσα στοιχεία διαθέτει), προχωρά, ύστερα, στην καταγραφή των πέντε βασιλέων της δυναστείας των Μερμνάδων, με ιδιαίτερη αναφορά στον Κροίσο, τον τελευταίο της σειράς.
Η πρώιμη ιστορία του βασιλείου της Λυδίας είναι λίγο πολύ άγνωστη, με τη μυθική αφήγηση να κυριαρχεί. Ο Ηρόδοτος επεξηγεί συνοπτικά το γενεαλογικό δέντρο των δύο πρώτων δυναστειών. Πρώτη δυναστεία, λοιπόν, ήταν οι Μαίονες που, αν υπήρξαν, υπολογίζεται πως κυβέρνησαν κάπου στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ. Δηλαδή, θεωρείται πως το λυδικό βασίλειο σχηματίστηκε λίγο μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας των Χετταίων. Ως επιφανέστερο των πρώτων βασιλέων ο Ηρόδοτος αναφέρει τον Λύδο, από όπου πιστεύεται πως πήρε το όνομά του ο λυδικός λαός. Κάποια στιγμή σε απροσδιόριστο χρόνο και άγνωστο πώς ανήλθαν οι Ηρακλείδες, οι οποίοι προήλθαν από τον γιο του ημίθεου ήρωα Ηρακλή, Αλκαίο. Ως πρώτο βασιλιά της δυναστείας ο Ηρόδοτος σημειώνει τον Άγρωνα, δισέγγονο του Αλκαίου. Οι Ηρακλείδες κυβέρνησαν τη Λυδία για πεντακόσια χρόνια περίπου, σύμφωνα με την αφήγηση του Ηροδότου, ώσπου ανατράπηκαν βίαια από τους Μερμνάδες, τη μόνη από τις τρεις δυναστείες που η ύπαρξή της επιβεβαιώνεται ιστορικά.
Το όνομα της δυναστείας είναι αβέβαιης ετυμολογίας. Αν και υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την προέλευσή του, η πιο διαδεδομένη είναι αυτή που θέλει να έλκει το όνομά της από τα ιερά γεράκια (μερμνάδαι). Πρώτος βασιλιάς της δυναστείας ήταν ο Γύγης, γιος του Δασκύλου. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως ήταν στρατιωτικός αξιωματούχος του τελευταίου Ηρακλείδη βασιλιά Κανδαύλη και, μάλιστα, έχαιρε μεγάλης εμπιστοσύνης από αυτόν. Κάποια στιγμή, με τη βοήθεια της βασίλισσας, δολοφόνησε τον Κναδαύλη ένα βράδυ την ώρα που κοιμόταν και κατόπιν αναγορεύτηκε βασιλιάς. Ο λαός, όμως, αντέδρασε σε αυτή την εξέλιξη και προκειμένου να αποφευχθεί η αιματοχυσία, ο Γύγης πρότεινε το θέμα να τεθεί στη διαιτησία του μαντείου των Δελφών, ώστε να αποφασιστεί εάν θα παρέμενε αυτός βασιλιάς ή θα επέστρεφε τον θρόνο πίσω στους Ηρακλείδες. Εν τέλει, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του Ηροδότου, το μαντείο υποστήριξε τον Γύγη, ο οποίος για να το ευχαριστήσει απέστειλε πλήθος προσφορών και αφιερωμάτων και εκ τότε οι Μερμνάδες συνδέθηκαν στενά με το συγκεκριμένο ιερό. Ο Γύγης υπολογίζεται πως βασίλευσε την περίοδο 717-680 π.Χ. Από τα χρόνια της βασιλείας του, ο Ηρόδοτος αναφέρει μόνο δύο στρατιωτικά γεγονότα: την πολιορκία της Μιλήτου και την κατάκτηση της Κολοφώνος.
Τον Γύγη διαδέχθηκε ο γιος του, Άρδης, που βασίλευσε περίπου την περίοδο 680-630 π.Χ. Αυτόν διαδέχθηκε, αργότερα, ο γιος του Σαδυάττης, ο οποίος κυβέρνησε από το 630-618 π.Χ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει πολύ λίγα για την περίοδο της διακυβέρνησης των δύο αυτών βασιλέων. Ωστόσο, γνωρίζουμε πως εκείνη την περίοδο η Λυδία υπέφερε από τις επιδρομές των Κιμμερίων, ενός νομαδικού λαού, που οι μελετητές υποθέτουν πως έφθασαν στη Μικρά Ασία από την Κριμαία και τον Καύκασο διωκόμενοι από τους Σκύθες. Οι Κιμμέριοι προκαλούσαν εκτεταμένες καταστροφές στη λυδική επικράτεια και μάλλον καταφέραν να λεηλατήσουν και τις ίδιες τις Σάρδεις το 652 π.Χ., αλλά δεν κατέλαβαν την ακρόπολη, που την υπερασπίστηκε ο Άρδυς. Οι Κιμμέριοι θα ηττηθούν οριστικά από τον Αλυάττη, τον πατέρα του Κροίσου. Επομένως, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η περίοδος των Άρδυ και Σαδυάττη ήταν αρκετά ταραγμένη, γεμάτη πολεμικές συρράξεις.
Η βασιλεία του Σαδυάττη, δυστυχώς, στο μεγαλύτερο μέρος της μας είναι άγνωστη. Ωστόσο, αναφέρεται από τον Ηρόδοτο πως τα τελευταία έξι χρόνια της βασιλείας του τα ανάλωσε στη μακρόχρονη πολιορκία της Μιλήτου. Η Μίλητος ήταν μία από τις ισχυρότερες και πλουσιότερες ελληνικές αποικίες της Ιωνίας και σημαντικός ανταγωνιστής των Λυδών στο διεθνές εμπόριο. Ο οικονομικός αυτός ανταγωνισμός οδήγησε, τελικά, σε πόλεμο το 624 π.Χ. Ο Ηρόδοτος αναφέρει τον Θρασύβουλο, τύραννο της Μιλήτου, ο οποίος χάρη στη γενναιότητα, αλλά και την πανουργία του, κατάφερε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της πόλης και να υπογράψει, τελικά, μια ευνοϊκή συνθήκη ειρήνης με τον διάδοχο του Σαδυάττη, τον Αλυάττη.
Ο Αλυάττης διαδέχθηκε τον Σαδυάττη και κυβερνά την περίοδο 618-561 π.Χ. Με τον Αλυάττη ξεκινά ουσιαστικά η περίοδος ακμής του λυδικού βασιλείου, το οποίο σταδιακά αποκτά αυτοκρατορικές βλέψεις. Καταφέρνει να εκδιώξει τους Κιμμερίους από τη Μ. Ασία, ενώ τερμάτισε τον πόλεμο με τη Μίλητο. Ωστόσο, κατέλαβε και κατέστρεψε τη Σμύρνη, ενώ, αργότερα, κατέλαβε μεγάλο μέρος της Καρίας. Το 590 π.Χ. ήρθε σε πόλεμο με τον Μήδο, βασιλιά Κυαξάρη. Το 585 π.Χ. έλαβε χώρα μία αποφασιστική μάχη κοντά στον ποταμό Άλυ. Αναφέρεται πως μία έκλειψη Ηλίου σταμάτησε τη μάχη και οι δύο μονάρχες οδηγήθηκαν, τελικά, σε συμφωνία. Ο ποταμός ορίστηκε το φυσικό σύνορο των δύο βασιλείων, ενώ για να επισφραγιστεί η συνθήκη ειρήνης, ο Αλυάττης δέχθηκε να παντρέψει την κόρη του Αρυήνη με τον Αστυάγη, γιο του Κυαξάρη και κατοπινό βασιλιά των Μηδών.
Τον Αλυάττη διαδέχθηκε, τελικά, ο Κροίσος, ο τελευταίος εκπρόσωπος της δυναστείας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, η Λυδία έφθασε στο απόγειο της δύναμής της, ενώ τα πλούτη που ο ίδιος συγκέντρωσε τον έκανε τόσο ξακουστό, που ακόμη και σήμερα το όνομά του είναι συνώνυμο του πολύ πλούσιου ανθρώπου. Ο Κροίσος προέβη σε μία σειρά εκστρατειών εναντίον των ελληνικών αποικιών στα μικρασιατικά παράλια, τις οποίες κατάφερε να θέσει φόρου υποτελή με εξαίρεση μόνο τη Μίλητο. Ο Ηρόδοτος τονίζει ιδιαίτερα την αλαζονεία του Κροίσου στο επεισόδιο της επίσκεψης του Αθηναίου Σόλωνα. Όταν, επιδεικνύοντας τους θησαυρούς, ρώτησε τον σοφό νομοθέτη, αν τον θεωρεί ως τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο εκείνος είπε τη περίφημη φράση του «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» εξοργίζοντας τον Κροίσο, ο οποίος τον έδιωξε από το παλάτι του. Πολλοί θεωρούν ότι το συμβάν έλαβε χώρα, όχι όταν ο Κροίσος ήταν βασιλιάς, αλλά όταν ήταν ακόμα νεαρός πρίγκιπας. Από εκεί και πέρα ο Ηρόδοτος περιγράφει τις δυστυχίες του Κροίσου, ο οποίος έχασε τον γιο του σε κυνήγι αγριόχοιρου και είδε το βασίλειό του να πέφτει στα χέρια του Κύρου του Μέγα. Το 550 π.Χ. ο Κύρος κατέλαβε τη Μηδία και εκθρόνισε τον παππού του Αστυάγη. Ο Κροίσος κήρυξε πόλεμο, επιτέθηκε στην Καππαδοκία και κατέλαβε την πόλη Πτερία που είχε εξεγερθεί εναντίον του. Ο Κύρος, όμως, αντεπιτέθηκε και νίκησε τον στρατό του Κροίσου, ο οποίος υποχώρησε, αλλά ηττήθηκε ξανά στη μάχη της Θύμβρας το 546 π.Χ. Ο Κύρος, ύστερα, πολιόρκησε τις Σάρδεις, τις οποίες και κατέλαβε, καταλύοντας, έτσι, το λυδικό βασίλειο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Θώδης, Κωνσταντίνος (2019), Λυδών και Ελλήνων «ευλάβεια» – υπό το πρίσμα της «ἱστορίης» του Ηροδότου, Διαθέσιμο εδώ
- Παπαθωμάς, Αμφιλόχιος (2015), Το πρώτο βιβλίο των ιστορικών του Ηροδότου: Μνήμες, θρύλοι και γεγονότα από την Ασία και την Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής, Αθήνα: Εκδόσεις Σίλλυβος.
- Κλαδογένης, Χαραλάμπος (2017), Ερμηνευτική ανάλυση και σχολιασμός των «Ιστοριών βιβλίο Α (Κλειώ)» του Ηροδότου, Καλαμάτα: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου: Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών: Τμήμα Φιλολογίας. Διαθέσιμο εδώ
- Payne, Annik (2016), Lydian Empire (c. 685 B.C.E.-547 B.C.E.), Διαθέσιμο εδώ
