Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Το καλοκαίρι του 323 π.Χ. συντελείται ένα από τα πιο αναπάντεχα γεγονότα στην Ιστορία του αρχαίου κόσμου, ο θάνατος του Αλεξάνδρου Γ` Μακεδόνα ή, όπως είναι ευρύτερα γνωστός, του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η εξέλιξη αυτή ήταν καταλυτικής σημασίας για τους ελληνιστικούς χρόνους, καθώς δεν είχε χρίσει κάποιον άμεσο διάδοχο και, έτσι, ο διαμοιρασμός της αχανούς αυτοκρατορίας του ήταν ένα ακανθώδες ζήτημα.
Από την πλευρά της οικογένειάς του δεν υπήρχε κάποιος που θα μπορούσε να αναλάβει τη θέση του, αφού ο μεν γιος του, με τη Ρωξάνη, δεν είχε γεννηθεί, αλλά ακόμα κι αν είχε έρθει στη ζωή, δεν θα μπορούσε, λόγω ηλικίας, να αναλάβει τα ηνία, διότι θα ήταν ανήλικος και για αυτό θα είχε κάποιον επίτροπο ή αντιβασιλέα στο πλάι του. Έπειτα, ο δε ετεροθαλής αδελφός του, Φίλιππος Αριδαίος, δεν ήταν, επίσης, ικανός για αυτά τα καθήκοντα, διότι υστερούσε νοητικά. Έτσι, ο διάδοχός του θα ήταν κάποιος ανάμεσα στους στρατηγούς και ανώτερους αξιωματικούς του.
Οι υποψήφιοι για τη θέση ήταν πολλοί και για αυτό, τις δύο επόμενες δεκαετίες θα ακολουθήσουν σκληρές μάχες –που έμειναν στην Ιστορία ως Πόλεμος των Διαδόχων–, μέχρι ν’ αναδειχθεί ο νέος αυτοκράτορας. Ωστόσο, η επικράτηση ενός μόνο ατόμου δεν ήταν εφικτή και, έτσι, τα εδάφη χωρίστηκαν τελικά, μετά την μάχη της Ιψού το 301 π.Χ., σε πέντε μέρη. Ένα από αυτά ήταν και το βασίλειο των Σελευκιδών, που εκτεινόταν από τη Συροπαλαιστήνη και την Περσία, μέχρι και το Χιντά Κουστ, καθιστώντας το, έτσι, μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα και πολυπληθέστερο.
Ιδρυτής της δυναστείας αυτής υπήρξε ο Σέλευκος Α’, ο επονομαζόμενος Νικάτωρ. Ήταν γιος του Αντίοχου, ενός εκ των στρατηγών του Φιλίππου Β`, και της Λαοδίκης, ενώ γεννήθηκε περίπου το 358 π.Χ. στην Ευρωπό (μια περιοχή λίγο βορειότερα από την Πέλλα). Η υψηλή θέση του πατέρα του μας κάνει να πιστεύουμε πως ο νεαρός Σέλευκος ανήκε στους βασιλικούς παίδες, δηλαδή στα παιδιά των υψηλών αξιωματούχων της μακεδονικής αυλής, που βρίσκονταν κοντά στον διάδοχο του θρόνου και λάμβαναν κοινή μόρφωση και στρατιωτική εκπαίδευση. Το γεγονός αυτό τον έφερε κοντά στον διάδοχο του θρόνου, Αλέξανδρο, τον οποίο, μετέπειτα, θα ακολουθήσει στη μεγάλη εκστρατεία του στην Ανατολή.
Η περίοδος της βασιλείας του ήταν καθοριστικής σημασίας, με την ανέγερση νέων πόλεων (όπως η Σελεύκεια με 600.000 κατοίκους, η Λαοδίκεια, η Δούρα Ευρωπός κ.α.) να αποτελεί μείζον γεγονός για την εξάπλωσή του ελληνισμού, εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο. Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη βαρύτητα ήταν αυτές που βρίσκονταν στα παράλια της Μεσογείου, κάτι που ευνοούσε το εμπόριο, και αυτές που βρέχονταν από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη, καθώς ήταν τα πιο εύφορα εδάφη και εξασφάλιζαν πλούσιες σοδιές, έναντι των δύσβατων ορεινών περιοχών.
Ο τρόπος που οι Σελευκίδες χειρίζονταν τη γη δεν ήταν ομοιογενής. Έτσι, βλέπουμε πως τα εδάφη προς καλλιέργεια παραχωρούνταν στους ναούς, τους εκλεκτούς του βασιλιά και τους βετεράνους, με τους κατοίκους των περιοχών αυτών να φροντίζουν τη γη για λογαριασμό τους. Η οικονομία, όμως, του βασιλείου δεν στηριζόταν στην καλλιέργεια της γης, αλλά στο εμπόριο και τους φόρους.
Η φορολογία δεν ήταν ξεχωριστή για κάθε άτομο, αλλά συλλογική, με την κάθε κοινότητα να είναι αρμόδια να συλλέξει ένα συγκεκριμένο ποσό. Το φορολογικό τους σύστημα είχε μια ποικιλομορφία, με φόρους να υπάρχουν για το κάθε τι. Ακόμα, έσοδα είχαν και μέσα από τα πρόστιμα, τις δημεύσεις περιουσιών και από τα πολεμικά λάφυρα, με τα ποσά αυτά να κατευθύνονται στο βασιλικό ταμείο (ή αλλιώς γαζοφυλάκιο). Η οικονομική αυτή ευμάρεια συνέβαλε τα μέγιστα στην εδραίωση του βασιλείου και της δυναστείας.
Το ανοιχτό και ευπροσάρμοστο νομισματικό σύστημα που ακολουθούσαν αποτέλεσε έναν ακόμη παράγοντα επιτυχίας τους. Μπορεί να ακολουθούσαν το αττικό νομισματικό σύστημα, ωστόσο, δεν απαγόρευαν την κυκλοφορία και άλλων νομισμάτων από τα υπόλοιπα βασίλεια. Για μακρό διάστημα το μέταλλο που χρησιμοποιούνταν κατά κόρον ήταν ο άργυρος, αλλά συναντάμε νομίσματα από χρυσό και από χαλκό.
Το διοικητικό σχήμα που ακολούθησαν οι Σελευκίδες βασιζόταν σε Έλληνες αξιωματικούς ή σε αυτούς που κατείχαν ελληνική παιδεία, ενώ οι ιθαγενείς μπορούσαν να ενταχθούν στον στρατό, δίχως να έχουν τη δυνατότητα για κάποιο υψηλό αξίωμα. Έτσι, λοιπόν, συναντάμε έντονο ελληνικό πληθυσμό στις μεγάλες πόλεις. Επίσης, αξίζει να αναφέρουμε πως επηρεάστηκαν και από τους Πέρσες, υιοθετώντας διάφορους δικούς τους θεσμούς, όπως αυτόν του βεζίρη, κάτι σαν αντιβασιλέας θα λέγαμε, που διαχειριζόταν τις βασιλικές υποθέσεις.
Η μεγάλη έκταση του βασιλείου επέβαλε την ύπαρξη πολλών διοικητικών κέντρων, για την εξυπηρέτηση των αυξημένων αναγκών. Αυτό, όμως, που δεν έχει βρεθεί ακόμα, από αρχαιολογικής άποψης, είναι τα ανάκτορα. Οι πηγές της εποχής κάνουν λόγο για την ύπαρξη ανακτόρων σε Αντιόχεια και Σελεύκεια, με τα χαρακτηριστικά τους να συνδυάζουν μακεδονικά και ανατολίτικα στοιχεία, ενώ γνωρίζουμε πως χρησιμοποιούσαν και τα ανάκτορα των Περσών.
Οι Σελευκίδες είχαν καταφέρει, λόγω των ανωτέρω χαρακτηριστικών, να κυριαρχήσουν στην περιοχή αυτή, με μόνο ισχυρό αντίπαλο να είναι οι Πτολεμαίοι της Αιγύπτου, με τους οποίους ήρθαν πολλές φορές σε σύγκρουση.
Η αρχή του τέλος για αυτή τη σημαντική δυναστεία θα έρθει το 126 π.Χ., όταν θα κάνουν την εμφάνισή τους οι Ρωμαίοι, η νέα ισχυρή δύναμη της περιοχής. Το οριστικό τέλος του πάλαι ποτέ κραταιού βασιλείου συντελείται το 64-63 π.Χ., όταν ο Ρωμαίος στρατηγός Gnaeus Pompeius Magnus θα καθυποτάξει τον τελευταίο Σελευκίδη Φίλιππο Β`, σφραγίζοντας, έτσι, την ιστορία της δυναστείας αυτής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1973), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Δ΄ «Μέγας Αλέξανδρος Ελληνιστικοί Χρόνοι», Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Gehrke, Hans-Joachim (2009), Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, μετάφραση Άγγελος Χανιώτης, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Mosse, Claude, Schnapp-Gourbeillon, Annie (2015), Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000-31 π.Χ.), μετάφραση Λύντια Στεφάνου, Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα
