Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Η «εποχή των άκρων», όπως την περιέγραψε o Eric Hobsbawm, κάνει κύκλους και επανεμφανίζεται με διαφορετικές μορφές ακροτήτων, οι οποίες δεν κάνουν πρώτη φορά την εμφάνισή τους στο διεθνές πολιτικό στερέωμα, αλλά ενδύονται τον χαρακτήρα της εποχής τους, μετατρέποντας πολύ γνώριμα φαινόμενα του παρελθόντος σε άγνωστα σημεία του παρόντος.
Η περιγραφική αυτή θέση εκφράζει τον εθνικολαϊκισμό, ο οποίος αποτελεί το αντικείμενο έρευνας των συγγραφέων, που επιδιώκουν να διαφωτίσουν τόσο την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και τους πολίτες για την πολιτικοκοινωνική συμπεριφορά, η οποία διεπνέεται στον δυτικό κόσμο ως επισφαλής και εύκολη εναλλακτική στα ελλείμματα της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Οι Εκδόσεις Επίκεντρο φιλοξενούν στους αρμούς τους το αποκαλυπτικό πόνημα Εθνικολαϊκισμός: Η Εξέγερση Εναντίον της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας, το οποίο αφορμάται από την ιστορικοπολιτική γεγονοτολογία των τελευταίων χρόνων, εξηγώντας το γιατί, το πώς και το πότε του εθνικολαϊκισμού.
Εμπνευστές του εγχειρήματος και διηθητικοί ερευνητές του φαινομένου είναι οι Roger Eatwell και Matthew Goodwin, εκ των οποίων ο πρώτος διατελεί ομότιμος καθηγητής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Bath, με αντικείμενο εξειδίκευσης τα πολιτικά κόμματα, τις παραδόσεις και τις ιδέες, οι οποίες σχετίζονται και με τον φασισμό, ενώ ο δεύτερος είναι καθηγητής Πολιτικής στη Σχολή Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Kent, καθώς και μέλος του Ινστιτούτου Legatum. Ως ειδήμονες, λοιπόν, των θεωρητικών εννοιών που ενδύουν τον εθνικολαϊκισμό ενσκήπτουν στις δικές του παραγωγικές δυνατότητες, όσον αφορά την επιστήμη τους, και εισάγουν το ακαδημαϊκό και απλό κοινό στην αναλυτική επεξήγηση των κρίσεων των καιρών μας στο πεδίο των ιδεών και των πρακτικών, παρουσιάζοντας το σημαντικότερο στοιχείο όλων για τα ερωτηματικά που διεγείρονται, όσον αφορά το συγκεκριμένο φαινόμενο: Δεν πρόκειται για κάτι το νεοεμφανιζόμενο, αλλά για αποτέλεσμα μακροχρόνιων διεργασιών.
Στο επίκεντρο των χρησιμοποιούμενων εμπειρικών δεδομένων της έρευνας βρίσκονται οι λαϊκιστικές κυβερνήσεις της Ευρώπης, αναφέροντας τόσο τον Ορμπάν στην Ουγγαρία όσο και τον ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο του μνημονίου στην Ελλάδα, τα γενεσιουργά αίτια και γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στο BREXIT, ενώ τη μεγαλύτερη έκταση στα αναφερόμενα παραδείγματα λαμβάνει η ρεπουμπλικανική κυβέρνηση του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ. Όλα αυτά συνθέτουν το πόνημα, καταρχάς γύρω από την κατάρριψη των μύθων που αφορούν τον εθνικολαϊκισμό, με τον κυριότερο να σχετίζεται με τη στερεοτυπική αντίληψη ότι οι υποστηρικτές του είναι φανατικοί άνεργοι ή άνθρωποι που έχουν βρεθεί κάτω από το όριο της φτώχειας στις δυτικές κοινωνίες, κατηγορώντας το οτιδήποτε ξενόφερτο για τα προβλήματά τους και ως επί το πλείστον την παγκοσμιοποίηση και την οικονομική κρίση που αυτή έφερε.
Αντιθέτως, πρόκειται για ένα ανομοιογενές υποστηρικτικό πλέγμα, όπου οικονομικά ασθενείς, μεσαία τάξη και εκπρόσωποι της ελίτ βρίσκουν μία κοινή πεπατημένη για την υπεράσπιση των συμφερόντων τους, καθιστώντας κατά αυτόν τον τρόπο ξεκάθαρο ότι δεν είναι ένα αντί-ελιτιστικό κίνημα. Για την ορθότερη, όμως, επίρρωση των γεγραμμένων τους οι συγγραφείς με περίτεχνο τρόπο θέτουν σε εννοιολογικά καλούπια το τι εστί λαϊκισμός, φασισμός, άκρα δεξιά και λαϊκή βούληση τόσο σε επίπεδο πολιτικής ανάλυσης όσο και σε ιστορικό, ώστε να κατανοήσουν οι πολίτες ότι δεν έχουν να αντιμετωπίσουν εκ νέου το ιστορικό φάντασμα του ναζισμού, αλλά μορφώματα που σε κάθε εποχή μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έβρισκαν τρόπο να εισχωρήσουν στην επικαιρότητα ως πολιτικοκοινωνικές οντότητες.
Σε αυτού του είδους τις οντότητες παρεισφρέουν τέσσερις θεμελιώδεις έννοιες – ευρήματων των συγγραφέων, οι οποίες εξηγούν τον κύκλο ζωής του εθνικολαϊκισμού. Πρώτη είναι η δυσπιστία προς τη θεσμική έκφανση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με την ιδέα ότι περιορίζει σημαντικά τις ευκαιρίες στους πολίτες για συμμετοχή στην προώθηση των εθνικών συμφερόντων, θεωρώντας ότι οι πολιτικοί – πρεσβευτές τους τα παραγκωνίζουν. Δεύτερη έρχεται η καταστροφή που προκαλούν οι μεγάλες μεταναστευτικές ροές στον δυτικό πολιτισμό – δεν το πράττουν όντως, αλλά ενθαρρύνουν τον μεγάλο φόβο για εθνοτική αλλοίωση, η οποία θα επιφέρει βίαιη απαγκίστρωση της πολιτισμικής ταυτότητας των δυτικών λαών και τον τρόπο, με τον οποίο ο καθένας από αυτούς δρα ως έθνος σε μία προσπάθεια αποδοχής της διαφορετικότητας κάθε κουλτούρας. Ωστόσο, δεν πρόκειται για ρατσιστές, αλλά για άτομα που απλά φοβούνται μην χάσουν την εθνική τους ταυτότητα.
Τρίτη εντοπίζεται η στέρηση από τα κάθε είδους αγαθά που πλαισιώνουν την ατομική ευτυχία και ευημερία εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, η οποία, ενδυναμώνοντας τους ιστούς αλληλεξάρτησης, επέφερε μέσω διαδοχικών οικονομικών κρίσεων και φαινομένων πληθωρισμού την αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων και κατανομής του πλούτου στη Δύση, πλήττοντας ακόμη και εύπορους εκπροσώπους της πολιτικής και επιχειρηματικής ζωής κάθε χώρας, ώστε να δημιουργείται η πεποίθηση ότι ο δυτικός πολίτης θα βρίσκεται σε μία διαρκή πίεση ανταπόκρισης στις οικονομικές του υποχρεώσεις, χωρίς καμία ελπίδα επίτευξης του ατομικού του ονείρου. Τέταρτη και τελευταία παρουσιάζεται η αποευθυγράμμιση, η οποία μεταφράζεται εν τοις πράγμασι ως η επίπτωση στην κομματική ζωή των δυτικών πολιτειών, καθώς τα κόμματα παύουν πλέον να αποτελούν κυρίαρχες μορφές έκφρασης των συμφερόντων του λαού, με αποτέλεσμα να διασαλεύεται η ισχύς τους στο πεδίο της επιρροής, καθότι οι πολίτες ψάχνουν εναλλακτικούς τρόπους να εκφράσουν και να προωθήσουν τα συμφέροντά τους.
Η προαναφερθείσα ανάλυση κάνει σαφές ότι πρόκειται για ένα σταχυολογημένο έργο, στο οποίο έχουν επιλεγεί προσεκτικά τα αναλυθέντα γεγονότα, εξάγοντας ποιοτικά συμπεράσματα με την παρουσίαση της αλήθειας, χωρίς βεβιασμένες γενικεύσεις. Τα τέσσερα βήματα του εθνικολαϊκισμού βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για τη μετά-λαϊκιστική εποχή, ώστε ο αναγνώστης όχι μόνο να κατανοήσει σε ποιον κόσμο ζει και να ερμηνεύσει τις ακρότητες και τα ανεξήγητα, που ταλανίζουν την πολιτική επικαιρότητα και τη δική του πραγματικότητα, αλλά και να προετοιμαστεί κατάλληλα για το μέλλον, αποκτώντας πλέον τα απαραίτητα ερμηνευτικά εργαλεία συμπεριφορών. Εν τέλει, ο «Εθνικολαϊκισμός» των Roger Eatwell και Matthew Goodwin δεν είναι κάτι άλλο παρά το δώρο και η κύρια γραμμή υπεράσπισης της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
