Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Το προηγούμενο έτος, η χώρα μας βρισκόταν σε ένα κλίμα εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Η φετινή χρονιά με τη σειρά της είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι συμπληρώνονται 100 χρονιά από ένα άλλο μεγάλο γεγονός, όχι τόσο ευχάριστο για την Ελλάδα αυτήν τη φορά. Ο λόγος, φυσικά, για τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, μια χρονιά με μεγάλη ιστορική σημασία, καθώς επηρέασε βαθιά τη μετέπειτα πορεία της Ελλάδας.
Το 2022, λοιπόν, αποτελεί την κατάλληλη αφορμή για την ενθύμηση αυτών των γεγονότων, με μια καθαρή και όσο γίνεται αντικειμενική ματιά. Στον δρόμο αυτόν κινείται και το βιβλίο Μικρασιατική Καταστροφή: 50 Ερωτήματα και Απαντήσεις, που υπογράφουν οι Άγγελος Συρίγος και Ευάνθης Χατζηβασιλείου και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Πριν, όμως, προχωρήσουμε στην παρουσίαση του βιβλίου αυτού, ας δούμε ορισμένα βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων, για να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα. Ο Άγγελος Συρίγος είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής Αθηνών, με μεγάλη διδακτική εμπειρία, ως καθηγητής Διεθνούς Δικαίου, σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, με εξειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό. Κατέχει, επίσης, το χαρτοφυλάκιο του Υφυπουργού Παιδείας, με αρμοδιότητα την Ανώτατη Εκπαίδευση. Με τη σειρά του, ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, ενώ ακολούθησε τον τομέα της Σύγχρονης Ιστορίας, με μια εξίσου σπουδαία διδακτική παρουσία σε Ελλάδα και εξωτερικό. Κατέχει τη θέση του καθηγητή Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Αθηνών και, παράλληλα, μεταξύ άλλων, είναι γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία. Διαθέτει ένα πλούσιο συγγραφικό έργο, με βιβλία που αφορούν την Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων, την ελληνική πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα κ.ά.
Περνώντας πάλι πίσω στο βιβλίο, βλέπουμε, μέσα από τις σελίδες του, να αναβιώνουν καταστάσεις που στιγμάτισαν τη σύγχρονη ιστορία της χώρας, κατά τη δεκαετία του 1910 και 1920, με επίκεντρο πάντα την περιοχή της Ιωνίας και του εκεί ελληνικού στοιχείου, που όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς ύστερα από την καταστροφή του ‘22 «για πρώτη φορά μετά από 3.000 χρόνια έπαυσε να αναπτύσσεται ο ελληνικός πολιτισμός στη μία από τις δύο ακτές που τον γέννησαν». Το παρόν πόνημα επιχειρεί να αναδείξει με νηφάλιο τρόπο όσα συνέβησαν τότε, με γνώμονα την ιστορική αλήθεια, δίχως συναισθηματισμούς και ωραιοποιήσεις, αλλά και με στόχο την παρουσίαση της οπτικής του «άλλου —δηλαδή της τουρκικής πλευράς— έτσι ώστε να εξαχθούν αρτιότερα συμπεράσματα.
Βασικό χαρακτηριστικό του έργου, όπως φαίνεται και από τον τίτλο, είναι η διατύπωση ερωτημάτων, με τα οποία οι συγγραφείς έχουν βρεθεί αντιμέτωποι από το κοινό τους. Τα ερωτήματα αυτά καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα γεγονότων, ξεκινώντας από την κατάσταση που επικρατούσε στη Μικρά Ασία από τις αρχές του αιώνα, ενώ ιδιαίτερη θέση έχουν και οι εξελίξεις του Α` Παγκοσμίου Πολέμου και του Εθνικού Διχασμού, που κατέτρωγε τη χώρα για πολλά χρόνια, ακόμη και μετά από το τέλος του πολέμου, δημιουργώντας κάθε φορά νέα προβλήματα. Αυτή η αντιπαλότητα που υπήρχε εκφράστηκε μέσα από δύο κύριους πόλους, τους Βενιζελικούς και τους Αντιβενιζελικούς, οι οποίοι έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στην εξέλιξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής.
Επίσης, παρουσιάζονται οι χειρισμοί, τα διλήμματα και οι διπλωματικές διεργασίες που ακολούθησαν οι πρωταγωνιστές της εποχής από όλες τις πλευρές, του Βενιζέλου, του Μουσταφά Κεμάλ, του Άγγλου πρωθυπουργού Λόυδ Τζωρτζ και άλλων παραγόντων. Έτσι, βλέπουμε πέραν από τις κινήσεις της ελληνικής πλευράς και τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων, που μετά από το τέλος του πολέμου στήριξαν τις θέσεις της χώρας μας, συμβάλλοντας στην εκπλήρωση του οράματος της Μεγάλης Ιδέας. Όταν, όμως, τα συμφέροντά μας έπαψαν να έχουν κοινή βάση, η στάση τους άλλαξε, όπως είναι φυσικό, δημιουργώντας νέες συνθήκες. Αυτές οι συνθήκες καθορίζονταν κάθε φορά από ένα νέο νομικό πλαίσιο με την υπογραφή συνθηκών, όπως αυτή των Σεβρών και της Λωζάννης, αλλά και την υπογραφή ανακωχών, όπως του Μούδρου και των Μουδανιών, οι οποίες αναλύονται με έναν εξαιρετικά κατανοητό και ενδιαφέροντα τρόπο.
Μέσα σε όλα αυτά δε θα μπορούσαν να λείπουν και τα όσα συνέβησαν ύστερα από την παρουσία του ελληνικού στρατού στα Μικρασιατικά παράλια. Η χαρά που συνόδευσε την έλευση των Ελλήνων δεν ήταν δεδομένη για όλους, καθώς οι τουρκικής καταγωγής κάτοικοι της Σμύρνης δεν τη συμμερίζονταν, αφού έβλεπαν πως κινδύνευε η κρατική τους υπόσταση, κάτι που θορύβησε και τους Νεότουρκους. Η καταγραφή των όσων συνέβησαν στον πόλεμο που ακολούθησε, γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να φωτιστούν όλα όσα έλαβαν χώρα στα εδάφη της Ιωνίας.
Η πορεία της Εκστρατείας δεν ήταν ευνοϊκή για την πλευρά του ελληνικού στρατού, που δεν κατόρθωσε να αντέξει την επιθετικότητα των Τούρκων, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει το μεγάλο μέτωπο που είχε δημιουργηθεί, οδηγώντας έτσι στα τραγικά αποτελέσματα της καταστροφής. Η υποχώρηση των ελληνικών δυνάμεων συνοδεύτηκε και από την εγκατάλειψη των πατρογονικών εστιών των Μικρασιατών και την αιχμαλώτιση πολλών εξ αυτών. Οι ανθρώπινες απώλειες δεν μπορούν να υπολογιστούν με ακρίβεια, αλλά σίγουρα ήταν χιλιάδες ανθρώπινες ψυχές.
Η Καταστροφή του ‘22 ξερίζωσε το ελληνικό στοιχείο από την απέναντι πλευρά του Αιγαίου, δημιουργώντας ένα τεράστιο κύμα προσφύγων, ενώ καθόρισε και τις μετέπειτα πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα, αλλάζοντας την φυσιογνωμία του κράτους.
Εκτός, όμως, από την παρουσίαση αυτών και άλλων πολλών γεγονότων, οι συγγραφείς φωτίζουν σημεία που έχουν περάσει στη σφαίρα του μύθου, δίνοντας σαφείς και ξεκάθαρες απαντήσεις.
Συνεπώς, διαβάζοντας κανείς αυτό το έργο, έρχεται αντιμέτωπος με ερωτήματα που πιθανόν να τον έχουν απασχολήσει ή και με άλλα που ούτε καν φανταζόταν. Το σημαντικό, όμως, είναι πως λαμβάνει και τις ακριβείς απαντήσεις πάνω στα ζητήματα αυτά, με έναν κατανοητό, νηφάλιο και ξεκάθαρο τρόπο, που στόχο έχει να αναδείξει την ιστορική αλήθεια όσο δυσάρεστη και να είναι. Το βιβλίο αυτό ανοίγει τον δρόμο, για να γνωρίσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το παρελθόν μας 100 χρόνια από το ‘22 και αποτελεί την αρχή για ένα νέο ξεκίνημα, δίχως την επανάληψη των σφαλμάτων του παρελθόντος.
