Της Αννίτας Ελισσαίου,
Το νέο έτος δε θα μπορούσε να ξεκινήσει χειρότερα στο Μεξικό. Μέσα σε δύο μόλις εβδομάδες, τρεις δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη ζωή τους, σε μια χώρα γνωστή για τα υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας. Τόσο οι δημοσιογράφοι, όμως, όσο και οι πολιτικοί ακτιβιστές, διατρέχουν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω της δουλειάς τους, η οποία συχνά τους οδηγεί στα «πλοκάμια» του οργανωμένου εγκλήματος και της διαφθοράς. Για αυτόν τον λόγο, ο οργανισμός Reporters Without Borders χαρακτηρίζει τη χώρα ως το χειρότερο μέρος του Δυτικού Ημισφαιρίου για τους δημοσιογράφους.
Ο José Luis Gamboa Arenas ήταν το πρώτο θύμα της χρονιάς. Ήταν διευθυντής ανεξάρτητης ιστοσελίδας ειδήσεων, και επικεντρωνόταν στις ερευνητικές αναφορές γύρω από την κατάσταση της ασφάλειας και της εγκληματικότητας στην περιφέρεια του Veracruz. Ήταν ιδιαίτερα ενεργός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέσω των οποίων ασκούσε συχνά κριτική στην τοπική, αλλά και την κεντρική κυβέρνηση για τις διασυνδέσεις της με κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος. Βρέθηκε μαχαιρωμένος στις 10 Ιανουαρίου, με την αστυνομία να αποδίδει αρχικά το έγκλημα σε αποτυχημένη ληστεία, χωρίς να το συνδέει με το ερευνητικό έργο του Gamboa.
Λίγες ημέρες αργότερα, στις 17 Ιανουαρίου, ο φωτορεπόρτερ Alfonso Margarito Martínez Esquivel δέχεται θανατηφόρα επίθεση από πυροβολισμούς μπροστά στο σπίτι του. Με βάση του την πόλη Tijuana κοντά στα σύνορα με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ο Martínez δούλευε για τοπικά μέσα ειδήσεων, αλλά και με διεθνή δίκτυα, όπως το BBC. Με πολλά χρόνια πείρας, ο Martínez ειδικεύονταν στην κάλυψη εγκλημάτων, και γνώριζε πολύ καλά τα θέματα ασφάλειας και τον επικίνδυνο κόσμο των καρτέλ του Μεξικού. Η δουλειά του προκαλούσε συχνά συγκρούσεις με την αστυνομία, η οποία ενοχλούνταν από την παρουσία του στις έρευνες. Τον τελευταίο καιρό, ο Martínez δεχόταν απειλητικά μηνύματα, έπειτα από μια εκστρατεία δυσφήμισης εναντίον του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που τον παρουσίαζε ως μέλος συμμορίας. Ο Martínez είχε στραφεί στην πολιτεία για την παροχή ασφαλείας, αλλά δεν έλαβε την προστασία αυτή εγκαίρως.
Η βετεράνος του χώρου Lourdes Maldonado Lopez ήταν το τρίτο θύμα μέσα σε έναν μήνα, στις 24 Ιανουαρίου. Γνωστή για το δημοσιογραφικό της έργο και ιδιαίτερα αγαπητή από τους συναδέλφους και την κοινότητά της, η Lopez είχε μόλις ολοκληρώσει μια δικαστική διαμάχη με τον πρώην εργοδότη της, την οργάνωση ειδήσεων Primer Sistema de Noticias, μετά την παράνομη απόλυσή της. Η δικαστική απόφαση τη δικαίωσε, ωστόσο η έμπειρη δημοσιογράφος είχε εκμυστηρευθεί σε κοντινά της πρόσωπα ότι δεν αισθάνεται ασφαλής μετά την αγωγή. Στη διάρκεια της πολυετούς καριέρας της, η Lopez είχε «κοντραριστεί» με σημαντικά πρόσωπα, και είχε λάβει αρκετά απειλητικά μηνύματα. Αυτό ήταν που την ώθησε να ζητήσει βοήθεια από έναν κρατικό μηχανισμό προστασίας, ο οποίος όμως, εν τέλει, αποδείχθηκε ανεπαρκής για την ασφάλειά της. Αξίζει να σημειωθεί ότι, δύο χρόνια πριν, στη διάρκεια μιας ημερίδας, η Lopez είχε ζητήσει δημόσια «βοήθεια, υποστήριξη και δικαιοσύνη» από τον Πρόεδρο της χώρας, Andres Manuel Lopez Obrador, εξαιτίας του κινδύνου που διέτρεχαν οι δημοσιογράφοι και ακτιβιστές του Μεξικού.
Ο Μηχανισμός Προστασίας για τους Υπερασπιστές Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τους Δημοσιογράφους είναι το κρατικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχε η Lopez, και στο οποίο στράφηκε μάταια ο Martínez. Ο μηχανισμός τέθηκε σε ισχύ το 2012 για την προστασία της ελευθερίας του λόγου και όπως υποδεικνύει το όνομά του, αφορά την προστασία δημοσιογράφων, φωτορεπόρτερ και ακτιβιστών σε όλη τη χώρα που αισθάνονται ότι απειλούνται. Μέσα από το πρόγραμμα παρέχονται σωματοφύλακες, αλεξίσφαιρος εξοπλισμός, συναγερμοί, κάμερες ασφαλείας στις κατοικίες των συμμετεχόντων και επιπλέον ασφάλεια από την τοπική αστυνομία, ενώ δίνεται επίσης και η δυνατότητα μετακίνησης σε πιο ασφαλές σημείο της χώρας. Αυτήν τη στιγμή, ο μηχανισμός προσμετρά περίπου 470 δημοσιογράφους και ακτιβιστές, όμως δεν είναι όλοι ευχαριστημένοι με το επίπεδο προστασίας που τους παρέχεται. Παρότι στην αρχή επιδοκιμάστηκε από το κοινό, πολύ γρήγορα φάνηκε ότι ο μηχανισμός είχε ελλείψεις που κόστισαν τη ζωή σε μερικούς από αυτούς που το εμπιστεύτηκαν. Το ιδιωτικό προσωπικό ασφαλείας και ο τεχνολογικός εξοπλισμός φάνηκαν ανεπαρκείς τόσο στην πρόληψη των δολοφονιών όσο και στην απόδοση δικαιοσύνης. Για μερικούς, όπως ο Martínez, η διαδικασία αίτησης στο πρόγραμμα είναι πολύπλοκη και χρονοβόρα, και οι καθυστερήσεις αυτές μπορεί τελικά να αποβούν καταστροφικές.
Όπως είναι αναμενόμενο, πίσω από ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των δολοφονιών κρύβονται τα κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος και διακίνησης ναρκωτικών που δραστηριοποιούνται σε όλη τη χώρα. Οι έρευνες των δημοσιογράφων -ειδικά σε εγκληματικές υποθέσεις- τους φέρνουν ουκ ολίγες φορές «πρόσωπο με πρόσωπο» με τις παράνομες δραστηριότητες των καρτέλ, τα οποία δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο για να τους αποσιωπήσουν. Ωστόσο, η διαφθορά των κρατικών μηχανισμών και αξιωματούχων αποτελεί μια εξίσου μεγάλη απειλή για ακτιβιστές και ρεπόρτερ που προσπαθούν να αποκαλύψουν τις ατασθαλίες τους, όπως τις διασυνδέσεις τους με συμμορίες και εγκληματικές οργανώσεις. Δεν είναι λίγοι αυτοί που καταγγέλλουν τη συνενοχή τοπικών κυβερνητών και οργάνων της τάξης, με κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητά τους.
Η αδράνεια της αστυνομίας προκαλεί ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα στο θέμα της ασφάλειας και προστασίας των δημοσιογράφων. Συμμετέχοντες στον μηχανισμό προστασίας αναφέρουν ότι η αστυνομία σπάνια θα πραγματοποιήσει τις προσυμφωνημένες περιπολίες, και ακόμα πιο σπάνια θα απαντήσει εγκαίρως στις εκκλήσεις των απειλούμενων δημοσιογράφων. Οι έρευνες μετά τις δολοφονίες συχνά πραγματοποιούνται με τρόπο λανθασμένο, σύμφωνα με τοπικές οργανώσεις, ενώ σχεδόν ποτέ δεν καταλήγουν σε κάποιον ένοχο. Ένα τεράστιο ποσοστό των εγκλημάτων στο Μεξικό δεν διαλευκαίνονται ποτέ, με αποτέλεσμα οι δράστες να τη γλυτώνουν ατιμώρητοι.
Οι πρόσφατες δολοφονίες των δημοσιογράφων προκάλεσαν για μια ακόμα φορά τον θυμό και την αγανάκτηση των πολιτών και των οργανισμών για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα προς διαμαρτυρία της απραξίας της αστυνομίας και της αναποτελεσματικότητας των κυβερνητικών μέτρων, με την κοινωνία των πολιτών να ζητά δικαιοσύνη και απαντήσεις. Είναι όμως αδύνατο η κατάσταση αυτή να αλλάξει σύντομα. Οι ρίζες του προβλήματος είναι βαθιές, και όλα δείχνουν ότι το καθήκον της ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών θα παραμείνει άκρως επικίνδυνο στο Μεξικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Two Mexican journalists killed in just two weeks, DW, διαθέσιμο εδώ
- Two journalists exposing Mexico’s corruption and drug violence murdered within one week, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Reporting on your colleague’s murder changes how you work, NPR, διαθέσιμο εδώ
- Second Mexican journalist killed in Tijuana in less than a week, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Another journalist attacked in Mexico; 3 killed this month, Aljazeera, διαθέσιμο εδώ
- Mexico offers bodyguards and bulletproof vests to vulnerable journalists. It hasn’t been enough, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- 2022 begins with bloodbath for journalists in Mexico, Reporters Without Borders, διαθέσιμο εδώ
