17.3 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορίαΗ ιδέα της Νορμανδικότητας και η κοινότητα των κατακτητών Νορμανδών

Η ιδέα της Νορμανδικότητας και η κοινότητα των κατακτητών Νορμανδών


Του Άγγελου Μεταλλίδη,

Η νορμανδική κατάκτηση της Νότιας Ιταλίας και της Σικελίας τον 11ο αιώνα αποτελεί γόνιμο πεδίο έρευνας της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας στα μεσαιωνικά χρόνια. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου ερευνητικού πεδίου έγκειται στο ότι η άφιξη των Νορμανδών στην περιοχή έφερε σε διάδραση τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικές κοινότητες: τη νορμανδική, τη λομβαρδική, την ελληνική και τη μουσουλμανική. Τα βασικά ερωτήματα που θέτει η παρουσία των Νορμανδών του Μεσαίωνα είναι αφενός πώς όρισαν την ταυτότητά τους οι κατακτητές και με ποιους μηχανισμούς αυτή κατασκευάστηκε, αφετέρου ποια ήταν η ταυτότητα που η νέα άρχουσα τάξη επεδίωξε να δημιουργήσει, για να επιτύχει την ενσωμάτωση των διαφορετικών εθνοτήτων στα νέα πολιτικά μορφώματα που προέκυψαν από την κατάκτηση.

Τη θέση αυτή ενισχύουν οι μεσαιωνικές ιστοριογραφικές πηγές, που αναφέρονται στην ιστορία των λαών και στην ίδρυση των βασιλείων, των “regnorum”, οι οποίες στο σύνολό τους συνδέουν τις ρίζες του λαού με την καταγωγή της ηγετικής ομάδας του. Το κεντρικό σημείο αναφοράς όλων των εθνοπολιτισμικών κοινοτήτων, όπως αναδύθηκαν κατά την εξέλιξη της gentis σε regnum, ήταν η μορφή του βασιλιά. Οι ιστορικοί επισημαίνουν ότι η πολιτική αρχηγία, ο βασιλιάς ή κάποιος ανάλογος πολιτικός θεσμός, αποτέλεσε το αποφασιστικό στοιχείο κατασκευής της ταυτότητας. Ήταν, επομένως, εξαιρετικά σημαντικός ενοποιητικός παράγοντας αυτών των πολυεθνικών κοινωνιών. Γι’ αυτό και επιμένουν ότι η εθνοπολιτισμική ταυτότητα στα μεσαιωνικά χρόνια είναι μία πολιτική κατηγορία, η οποία δηλώνει την αποδοχή μιας συγκεκριμένης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Ως τέτοια κατασκευάζεται από την άρχουσα τάξη και διοχετεύεται στα κατώτερα στρώματα, για να ενισχύσει το αίσθημα προσχώρησής τους σε αυτήν. Οι έρευνες έδειξαν ότι πολύ περισσότερο, η μεσαιωνική εθνοπολιτισμική ταυτότητα είναι μία καταστασιακή και στρατηγική κατασκευή, που λαμβάνει χώρα σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων, για να ξεχωρίσει και να προσδιορίσει τις αντίπαλες gentes.

Νορμανδός ιππότης του 11ου αιώνα. Πηγή εικόνας: comic-n-play.gr

Η νορμανδική ταυτότητα πρέπει να μελετηθεί στις διαδικασίες συγκρότησής της, κατά την εξέλιξη της κατάκτησης και κατά τη σύγκρουση των κατακτητών, με τις υπάρχουσες εθνοπολιτισμικές ομάδες της περιοχής. Αυτή η προσέγγιση δεν υπαγορεύεται μόνο από μεθοδολογικές ερευνητικές αρχές, αλλά και από δύο ιστορικά δεδομένα, τα οποία είναι απολύτως σημαντικά για να καταλάβουμε τον τρόπο αυτοπροσδιορισμού αυτής της κοινότητας από την ίδια. Το πρώτο αφορά τη φύση της κατάκτησης. Αυτή η επιχείρηση δεν ήταν μία οργανωμένη εκστρατεία κατευθυνόμενη από τον δούκα της Νορμανδίας. Προήλθε από την πρωτοβουλία μίας ομάδας μισθοφόρων, στην οποία κατάφεραν να ανέλθουν σε αρχηγικές θέσεις τα μέλη μιας συγκεκριμένης νορμανδικής οικογένειας, αυτής των Hauteville. Πρέπει, επομένως, να διερευνηθεί, με ποιες στρατηγικές μία ομάδα μισθοφόρων απέκτησε τη συνεκτική ταυτότητα, που της επέτρεψε να επιβληθεί στις κατακτηθείσες περιοχές και να κατασκευάσει ίδιες πολιτικές οντότητες. Το δεύτερο ιστορικό δεδομένο αφορά την εθνολογική σύσταση των Νορμανδών κατακτητών. Ανθρωπωνυμικές μελέτες έχουν δείξει ότι το ένα τρίτο των μισθοφόρων προερχόταν από άλλες περιοχές του Γαλλικού Βασιλείου.

Ο Regino, ηγούμενος του Prum. Εγχάρακτο πορτρέτο του Nicolas de Larmessin. Isaac Bullart, “Académie Des Sciences Et Des Arts”, Amsterdam: Elzevier (1682). Πηγή εικόνας: commons.wikimedia.org

Ο Regino, ηγούμενος του Prum, που έδρασε στα τέλη του 9ου ως τις αρχές του 10ου αιώνα και πέθανε το 915, έδωσε σε μία αποστροφή του λόγου του, τον πιο γνωστό ορισμό ένταξης σε μία εθνοπολιτισμική κοινότητα που διαθέτουμε από τη μεσαιωνική γραμματεία. Σύμφωνα με τη σκέψη του, οι λαοί διακρίνονται μεταξύ τους από την καταγωγή, τα έθιμα, τη γλώσσα και τους νόμους. To genus, η καταγωγή, που αναφέρει ο ηγούμενος, αποτελεί ιστορική, πολιτική και όχι βιολογική κατηγορία. Δεν αφορούσε την εθνολογική κοινότητα στο σύνολό της, αλλά την πολιτική ηγεσία της, η οποία, για να πετύχει την απαραίτητη νομιμοποίηση, επινοούσε ένα ένδοξο παρελθόν, εντοπισμένο συνηθέστερα στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι βέβαια ο μύθος της τρωικής καταγωγής των Νορμανδών.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να πούμε ότι, στη συγκρότηση της κοινότητας των κατακτητών Νορμανδών, σημαντικές ήταν οι αφηγήσεις που γράφονταν εκείνη την εποχή. Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος γίνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο ο «πρόγονος» της άρχουσας τάξης στη Νότια Ιταλία. Η περιγραφή των μαχών, εναντίον των άλλων λαών κατασκευάζει την κοινή ιστορία και η προσκόλληση σε αξίες όπως η γενναιότητα, το πολυμήχανο, η σωματική ρώμη, η ευγλωττία, τις οποίες προσωποποιεί ο Ροβέρτος Γυισκάρδος, διαμορφώνουν τον κώδικα αξιών της κοινότητας. Ακολούθως δημιουργείται μία αίσθηση αλληλεγγύης. Αυτές οι αξίες αποδίδονται στην πραγματικότητα στην οικογένεια των Hauteville, που τις προσωποποιεί, με αποτέλεσμα η οικογένεια και οι αξίες της να γίνονται το κεντρικό σημείο αναφοράς των λαών που εξουσιάζει. Αποδεχόμενοι αυτήν την εξουσία, Νορμανδοί και μη Νορμανδοί υιοθετούν το συγκεκριμένο κώδικα αξιών, που θα αποτελέσει στο εξής διαμορφωτικό στοιχείο της κοινότητάς τους. Εξάλλου, το γεγονός ότι αυτές οι αξίες ήταν κοινές σε πολλές μεσαιωνικές κοινωνίες διευκόλυνε τη διαμόρφωση ενός αισθήματος κοινότητας βασισμένου σε αυτόν τον κώδικα αξιών, που προσωποποιούσε ένας ηγεμόνας.

Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος. Mary Evans Picture Library. Πηγή εικόνας: fineartamerica.com

Επομένως, η normannitas, η Νορμανδικότητα δηλαδή, στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία είναι η ταυτότητα που διαμορφώθηκε, για να ενισχύσει το αίσθημα κοινότητας στους κόλπους των κατακτητών και νέων εξουσιαστών νορμανδικής και μη καταγωγής. H «νορμανδικότητα» οφείλεται όχι τόσο στην αριθμητική υπεροχή των προερχόμενων από το Δουκάτο της Νορμανδίας μισθοφόρων, αλλά στην καταγωγή της ηγετικής οικογένειας των Hauteville. Οι ιστορικοί της κατάκτησης ονόμασαν από τον εθνοτικό προσδιοριστικό αυτής της οικογένειας, την ομάδα των κατακτητών, τους Νορμανδούς, της έδωσαν μύθους «απαρχών», που συγκροτούνταν από τα κατορθώματα της οικογένειας των Hauteville στη Νότια Ιταλία και τη Σικελία, ιστορικές μνήμες μετανάστευσης και μαχών και κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά, που συνοψίζονται στο πρότυπο του «ιδανικού» χριστιανού ιππότη.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Καραπιδάκης, Ν. (1996), Ιστορία της μεσαιωνικής Δύσης, 5ος-11ος αι. 2η εκ. Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια.
  • Μακρής, Θ. Ι.(2017), Αναπαραστάσεις της Normannitas στα ιστορικά αφηγήματα του δουκάτου της Νορμανδίας (10ος-12ος αι.). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
  • Μπενβενίστε, Ρ. (2007) Από τους βαρβάρους στους μοντέρνους: κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της Μεσαιωνικής Δύσης. Αθήνα: Εκδ. Πόλις.
  • Τούντα, Ε. (2012), Μεσαιωνικά κάτοπτρα εξουσίας: ιστορικοί και αφηγήματα στο Νορμανδικό Ιταλικό Νότο (Medieval Mirrors of Power : Historians and Narratives in Norman Italian South). 1η εκ. Αθήνα:  Εκδ. Ευρασία.
  • Τσιρπανλής, Ζ. Ν. (1985), Η Δυτική Ευρώπη στους Μέσους Χρόνους (5ος-15ος αι.). 3η εκ. Θεσσαλονίκη: Εκδ. Πουρνάρα.

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Άγγελος Μεταλλίδης
Άγγελος Μεταλλίδης
Είναι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1998 και μεγάλωσε στην Καλαμαριά του νομού Θεσσαλονίκης. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εντάσσονται στο χώρο της πολιτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους και στην διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών και ιδεολογιών της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.