20.5 C
Athens
Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΜικρά ΚαθημερινάΣκάκι: Η ιστορία ενός κόσμου με 64 τετράγωνα

Σκάκι: Η ιστορία ενός κόσμου με 64 τετράγωνα


Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή, 

Με το αναβληθέν το 2020 Παγκόσμιο Πρωτάθλημα της Ομοσπονδίας Σκακιού FIDE να έρχεται στο τέλος της χρονιάς, οι λάτρεις του σκακιού θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν αναμετρήσεις μεγάλου ενδιαφέροντος, από τον «μετρ» του είδους Magnus Carlsen, ο οποίος καλείται να υπερασπιστεί τον τίτλο του απέναντι στον Ian Nepomniachtchi, ο οποίος επικράτησε έναντι των υπόλοιπων υποψηφίων. Σίγουρα, δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για μια συζήτηση το ίδιο συχνή με το ποια ομάδα θα σηκώσει το φετινό Champions League, αλλά για τα άτομα που παρακολουθούν αυτό το πνευματικό αγώνισμα, έχει έναν παρόμοιο βαθμό ενδιαφέροντος. 

Αυτό το άρθρο, όμως, δεν έχει ως στόχο να μιλήσει για ειδικούς στο σκάκι. Μπορεί ο Carlsen να είναι κορυφή στον τομέα του, αλλά το αγώνισμα αυτό είναι όμορφο και στην καθημερινή μορφή του. Χρειάζεστε μόνο μια σκακιέρα, ένα σετ κομμάτια, έναν αντίπαλο και αυτός ο μαγικός κόσμος μόλις άνοιξε για σας. Μια από τις πρώτες ερωτήσεις ενός παίκτη, που έχει μάθει τις κινήσεις σε ευθείες και διαγωνίους και ξαφνικά πρέπει να θυμάται ότι ο Ίππος πρέπει να κάνει ένα Γ πριν προσγειωθεί στον νέο προορισμό του, είναι: «Γιατί ο Ίππος κινείται έτσι;». Αργά ή γρήγορα, το ερώτημα του παραπονούμενου νέου παίκτη γίνεται προβληματισμός ακόμη και των παικτών που ασχολούνται για χρόνια – γιατί, άραγε, είναι έτσι οι κανόνες αυτού του περίπλοκου και γοητευτικού παιχνιδιού; 

Ξεκινώντας από την ιστορία του παιχνιδιού, αρχίζουν να λύνονται αρκετές απορίες. Το σκάκι ξεκίνησε από την Ινδία, ως “chaturanga”, που σημαίνει «τέσσερις μονάδες». Πράγματι, ο προάγγελος αυτός του σύγχρονου σκακιού είχε τέσσερα μόνο κομμάτια πέραν του βασιλιά (Πιόνι (πεζικό), Ελέφαντας, Ίππος, Άρμα), τα οποία αντικατόπτριζαν τις βασικές μονάδες του ινδικού στρατού της περιόδου. Τα κομμάτια αυτά επιβιώνουν όλα μέχρι σήμερα: Ο Ίππος έλαβε τη μορφή του ιππότη στο ευρωπαϊκό σκάκι (εξ’ ου και οι ξενόγλωσσες ονομασίες Knight και Chevalier). O σχετικά ασυνήθιστος στην Ευρώπη ελέφαντας μετατράπηκε σε έναν επίσκοπο με τριγωνική μίτρα – όπως μαρτυρεί η αγγλική του ονομασία, Bishop, ενώ στην Ελλάδα (που μάλλον δε θέλαμε καθόλου έναν δυτικό Επίσκοπο) επικράτησε να λέγεται Αξιωματικός, και στη Γαλλία ονομάζεται και «τρελός», λόγω της λοξής του κίνησης. Το άρμα μετουσιώθηκε στον Πύργο, ο οποίος μάλλον πια θυμίζει περισσότερο μια πολιορκητική μηχανή, και συνεπώς εύλογο είναι να κινείται μόνο ευθεία, όπως το βαρύ σώμα που αντιπροσωπεύει. Όσο για τους στρατιώτες (Πιόνια), αυτοί σε παλαιότερες εκδοχές του παιχνιδιού κινούνταν μόνο ένα τετράγωνο μπροστά και επιτίθεντο διαγώνια, ενώ με τον εκσυγχρονισμό του αθλήματος επικράτησε να μπορούν να κινηθούν δύο τετράγωνα μπροστά στην πρώτη τους κίνηση. Ενδιαφέρον έχει να σημειωθεί ότι οι παλαιοί παίκτες θεωρούσαν τα Πιόνια εντελώς αναλώσιμα για να κερδίσουν χώρο στη σκακιέρα, ενώ το σύγχρονο σκάκι τα θεωρεί «ψυχή του παιχνιδιού». 

Chaturanga, ο προάγγελος του σύγχρονου σκακιού. Πηγή Εικόνας: images-saymedia.content.com

Ο Βασιλιάς, κομμάτι γύρω από το οποίο κρίνεται η έκβαση του παιχνιδιού, ήταν ανέκαθεν μια φιγούρα με περιορισμένες κινήσεις, ένα τετράγωνο σε όποια κατεύθυνση επιθυμεί ο παίκτης, εκτός αν υπάρχει απειλή από τον αντίπαλο. Όταν το σκάκι έφτασε να γίνει πιο αγαπητό και υπήρξε ανάγκη να γίνει πιο γρήγορο ως παιχνίδι, ο Βασιλιάς δε θα είχε νόημα να πάρει περισσότερη ελευθερία κινήσεων, γιατί αυτό θα έκανε τη λήξη του παιχνιδιού με ρουά ματ (δηλαδή, την αιχμαλώτιση του Βασιλιά) σχεδόν αδύνατη. Σε αρχικές εκδοχές του παιχνιδιού, στόχος ήταν κάποιες φορές και η εξόντωση του Βασιλιά. Εδώ μια θεωρία, που ίσως είναι αρκετά ελκυστικό να πιστέψει κανείς, ισχυρίζεται ότι μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ινδία, ο σεβασμός με τον οποίο αντιμετώπισε τον ηττημένο βασιλιά Πώρο ενέπνευσε αυτήν την εξέλιξη, ώστε σήμερα το παιχνίδι λήγει στον εγκλωβισμό του βασιλιά.

Το ευρωπαϊκό σκάκι είχε, όμως, πολύ δυνατές επιρροές και από όσα συνέβαιναν στην πολιτική και στρατιωτική ιστορία. Ένα κομμάτι που υπήρχε σε παλιές περσικές εκδοχές του σκακιού, και αποτελούσε τον σύμβουλο του Βασιλιά, έχοντας μόνο μικρή διαγώνια κίνηση, έγινε η παντοδύναμη Βασίλισσα της σκακιέρας, που κινείται όσο επιθυμεί ο παίκτης σε κάθε κατεύθυνση. Ήταν αυτή η εξέλιξη συνάρτηση των ισχυρών γυναικών που ανέλαβαν αξιώματα σε έναν κατά τα άλλα ανδροκρατούμενο κόσμο; Ίσως! Πολλοί θεωρούν ότι η ανάδειξη γυναικών όπως η Ισαβέλλα Α’ της Καστίλλης στον θρόνο της Ισπανίας, έφερε τη Βασίλισσα όπως την ξέρουμε στη σκακιέρα, για να επιτίθεται, να αμύνεται και να προστατεύει τον Βασιλιά της. Όσο για τον Αξιωματικό, αυτού η κίνηση παρέμεινε διαγώνια, αλλά επεκτάθηκε σε όση απόσταση επιθυμεί ο παίκτης, εξέλιξη μάλλον αναμενόμενη σε μια εποχή που οι κληρικοί είχαν ισχυρότατη εξουσία. 

Ένας από τους πιο ιδιαίτερους κανόνες στο σκάκι, είναι αυτός που θέλει το Πιόνι που φτάνει στην άλλη πλευρά της σκακιέρας να προάγεται σε ένα κομμάτι της αρεσκείας του παίκτη, εκτός φυσικά από τον Βασιλιά. Αυτός ο κανονισμός, που πέρασε από αρκετά στάδια, αρχικά όριζε ότι το Πιόνι μπορεί να μεταμορφωθεί μόνο σε Βασίλισσα. Αν και είναι η συχνότερη επιλογή, στο σύγχρονο σκάκι δεν είναι η μόνη, και ο παίκτης μπορεί να επιλέξει ένα άλλο κομμάτι αν τον συμφέρει περισσότερο λόγω της θέσης. Πρόκειται για έναν κανόνα που κάνει το παιχνίδι ωραιότερο, και μας εμπνέει λόγω του γεγονότος ότι αντικατοπτρίζει τον αγώνα ενός απλού στρατιώτη που καταφέρνει να διαβεί το πεδίο της μάχης και να οδηγηθεί στη νίκη και ακόμη και την προσωπική ευημερία.

Παράσταση Ναϊτών Ιπποτών να παίζουν σκάκι – μάλλον έπαιζαν με τους ίδιους κανόνες με μας! Biblioteca del Monasterio de El Escorial, ms T. I 6, fol. 25. Patrimonio Nacional, Spain. Πηγή Εικόνας: Wikimedia Commons

Με όλα αυτά, όμως, δε σας είπα γιατί κινείται έτσι ο Ίππος. Μια θεωρία είναι ότι στόχος της κίνησής του είναι να «αγγίζει» όλα τα τετράγωνα που δεν μπορεί να φτάσει μια βασίλισσα, αν υποτεθεί ότι ξεκινούν από το ίδιο τετράγωνο. Πράγματι, η ξεχωριστή κίνηση του ιππότη της σκακιέρας, ο οποίος είναι και το μόνο κομμάτι που μπορεί να υπερπηδήσει άλλα – ίσως γιατί αποδίδει την κίνηση του ιππικού, που προσπερνάει με ευκολία τους πεζούς στρατιώτες, μπορεί εύκολα να κάνει τον παίκτη να αναφωνήσει το σαιξπηρικό «το βασίλειό μου για ένα άλογο!», όταν αυτό το ιδιαίτερο κομμάτι λείπει από τη σκακιέρα. Η κίνηση του Ίππου σε σχήμα Γ υποστηρίζεται, επίσης, ότι μπορεί να αποδίδει την πλευροκόπηση (flanking) του αντίπαλου στρατού, για την οποία τα τμήματα του ιππικού ήταν τα πλέον κατάλληλα. 

Έχοντας φτάσει στο τέλος αυτού του άρθρου, μάλλον δεν έχετε μάθει τίποτα από μένα που θα σας φανεί χρήσιμο, όταν βρεθείτε μπροστά σε μια σκακιέρα. Κι όμως, την επόμενη φορά που θα παίξετε, ίσως δείτε αυτόν τον ασπρόμαυρο κόσμο των 64 τετραγώνων να σας λέει μια ιστορία με κάστρα, ιππότες, ισχυρές βασίλισσες και βασιλείς που οχυρώνονται πίσω από τον στρατό τους. Το τέλος της ιστορίας, κάθε φορά που στήνετε τον στρατό σας στο ξύλινο πεδίο της μάχης, θα καλείστε να το γράψετε εσείς. Καλές παρτίδες!


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  • A brief history of chess, YouTube/ Ted Ed, διαθέσιμο εδώ.
  • The Evolution Of Modern Chess Rules: Enter The Queen And Bishop, new.uschess.org, διαθέσιμο εδώ.
  • The Evolution Of Modern Chess Rules: Pawn Promotion, new.uschess.org, διαθέσιμο εδώ.
  • Origins of how the Knight moves, chess.com, διαθέσιμο εδώ.


TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή
Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή
Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.