Της Μαρίας Φράγκου,
Ποιος δε θα ήθελε να προβλέψει το μέλλον; Ποιος δε θα ήθελε να γνωρίζει πώς να αντιμετωπίσει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τις δυσκολίες που έρχονται; Ειδικά στην αρχαιότητα, όπου η επιστήμη δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί αρκετά, στρατηγοί και βασιλείς θα ήθελαν να οργανώνουν τις εκστρατείες τους βάσει ενός οιωνού, για να νιώθουν περισσότερη αυτοπεποίθηση. Ο καταλληλότερος χώρος για να δοθούν τέτοιες διαβεβαιώσεις ήταν το Μαντείο των Δελφών, ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας.
Ήδη από τον 7ο π.Χ. αιώνα, το μαντείο, με το περίφημο ιερό αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα, έγινε γνωστό στη λεκάνη της Μεσογείου. Πλήθος ηγετών κατέφθαναν εκεί με πήλινα, χάλκινα σκεύη, αλλά και ειδώλια, με αντάλλαγμα να μάθουν από την Πυθία όχι μόνο τα μελλούμενα, αλλά και συμβουλές για τη διακυβέρνηση της χώρας τους. Για παράδειγμα, σύμφωνα με διηγήσεις του Ηροδότου, ο βασιλιάς Κροίσος της Λυδίας έφερε ως δώρο προς τιμήν του θεού ένα ολόχρυσο λιοντάρι 250 κιλών. Με λίγα λόγια, το μαντείο αποτελούσε πόλο έλξης για ανθρώπους από όλες τις πόλεις-κράτη, που συναγωνίζονταν ποιος θα φέρει το καλύτερο δώρο για να δείξει το γόητρό του και να αποκτήσει την εύνοια του Απόλλωνα. Συνήθως, επρόκειτο για αγάλματα ή ολόκληρα κτίρια. Από τη μία, οι Αθηναίοι, ύστερα από τη λαμπρή νίκη τους στον Μαραθώνα, τοποθέτησαν στην είσοδο της Ιεράς Οδού 13 χάλκινα αγάλματα του Φειδία προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, ενώ από την άλλη οι Σπαρτιάτες αντίστοιχα, έπειτα από τη νίκη τους εναντίον των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, αφιέρωσαν στο Απολλώνιο ιερό 37 χάλκινα αγάλματα, φτιαγμένα από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες, ενώ το ίδιο έπρατταν και οι νικητές των Πυθικών Αγώνων. Δυστυχώς, από τα σπουδαία αυτά έργα έχουν επιβιώσει μόνο οι βάσεις.
Μια αξιοθαύμαστη περίπτωση τέτοιου μνημείου υπήρξε ο περίφημος «Θησαυρός των Αθηναίων». Πρόκειται για ένα κτίριο, κτισμένο περίπου το 500 π.Χ., δωρικής μορφής, που αποτελούσε τη λύτρωση των Αθηναίων ύστερα από την απελευθέρωση από το τυραννικό καθεστώς των Πεισιστρατιδών και την έναρξη της δημοκρατίας του Κλεισθένη. Είναι το μόνο έργο που αναστηλώθηκε από αρχιτέκτονες και αρχαιολόγους στην αρχική του μορφή ύστερα από υλικό που βρέθηκε διασκορπισμένο στον αρχαιολογικό χώρο. Εκτός αυτού, το Μαντείο των Δελφών περιλαμβάνει κι επιπλέον αρχαιολογικά ευρήματα: ο Κλέοβις και ο Βίτων, δύο καλογυμνασμένοι Κούροι, η Σφίγγα, που είναι αφιέρωμα των κατοίκων της Νάξου, αλλά και ο «θησαυρός των Σιφνίων», που αποτελεί δώρο των κατοίκων της Σίφνου στο ιερό. Ακόμα, το χάλκινο άγαλμα του Ηνίοχου, αλλά και το άγαλμα του Αντίνοου, συμπληρώνουν θαυμάσια την κομψότητα και την ομορφιά του ιερού.
Ποιος μπορεί, άλλωστε, να αδικήσει τους θαυμαστές του περίφημου ιερού; Είναι φανερό πως η άνοδος της αποικιοποίησης (8ος-6ος αιώνας π.Χ.), αλλά και η εναλλαγή των καθεστώτων, αύξησαν σημαντικά το γόητρο του Απολλώνιου ιερού. Για παράδειγμα, δεν ήταν λίγες οι φορές που οι ηγέτες ζητούσαν τη γνώμη του ιερού για την περιοχή ίδρυσης της νέας τους αποικίας. Ο ίδιος ο οικιστής έπαιρνε από το μαντείο ένα πληρεξούσιο, που τον αναγνώριζε ως νέο βασιλιά, στρατηγό, θρησκευτικό άρχοντα και νομοθέτη της νέας πόλης. Εκτός αυτών, το μαντείο αναμειγνυόταν με τις διάφορες κοινωνικές ανακατατάξεις των πόλεων-κρατών, στέλνοντας αρκετές φορές διαμεσολαβητές για να επαναφέρουν την τάξη στην περιοχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Δημόναξ από τη Μαντίνεια, που στάλθηκε στην Κυρήνη γι’ αυτόν το λόγο, αλλά και οι συχνές προφητείες τους υπέρ των Περσών κατά τους Περσικούς Πολέμους. Γενικά, τόσο από το πλήθος των προσκυνητών όσο και από κάθε άλλη άποψη, το Μαντείο των Δελφών αποτέλεσε πόλο έλξης για κάθε πολίτη και ηγέτη, ενώ, παράλληλα, αποτελούσε έναν μοναδικό τόπο λατρείας.
Όπως γίνεται σαφές, το μαντείο ανέκαθεν υποστήριζε τις ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα, ειδικά όσο ο καιρός περνούσε και οι γνώσεις του σε γεωγραφία, πολιτική και κοινωνία εμπλουτίζονταν. Ωστόσο, προσέδιδε σε αυτές μια ιδιαίτερη χροιά: αυτή της θεϊκής νομιμοποίησης.
Παρά τη διπλωματική του στάση, κάποια στιγμή και για το μαντείο η παρακμή υπήρξε αναπόφευκτη. Κατά την κλασσική περίοδο, το μαντείο επηρεάστηκε από τους Περσικούς Πολέμους, ενώ, κατά το 448 π.Χ., οι Φωκείς επιχείρησαν να εντάξουν, μαζί με τους Αθηναίους, τους Δελφούς στο Φωκικό Κοινό. Παρά την αντίσταση των Σπαρτιατών, ο στόχος επετεύχθη και διατηρήθηκε στη σφαίρα επιρροής των Φωκειών μέχρι το 421 π.Χ. Ύστερα από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η περιοχή διατήρησε την ανεξαρτησία της ως το 356 π.Χ., όταν οι Φωκείς την ανακατέλαβαν, ως αντίποινα για ένα βαρύ πρόστιμο που τους επιβλήθηκε. Έτσι, πυροδοτήθηκαν ο Γ’ και Δ’ Ιερός Πόλεμος (ο Δ΄ πυροδοτήθηκε από τους Λοκρούς της Άμφισσας, το 339 π.Χ.), που επέτρεψαν στον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας να αποκτήσει λόγο στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδας.
Καταλήγοντας, το μαντείο των Δελφών ήταν, είναι και θα είναι ένα ιερό σύμβολο της αρχαιότητας, στους χρησμούς του οποίου στηρίχτηκαν ολόκληρες εκστρατείες, ιδιαίτερα στα χρόνια της Αρχαϊκής περιόδου. Η Πυθία, ως αντιπρόσωπος του θεού Απόλλωνα, προέβλεπε, καθησύχαζε, ίσως και χειραγωγούσε ηγέτες, σύμφωνα με τη γνώμη της, αλλά και με αυτό που η ίδια θεωρούσε συμφέρον. Σίγουρα, συνιστά ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της αρχαιότητας, ενώ δεν παύει να αποτελεί ένα γοητευτικό μυστήριο για κάθε ερευνητή που αποφασίζει να το μελετήσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κολώνια, Ροζίνα (1999), Στο Ιερό των Δελφών: Αρχαιολογικός χώρος και μουσείο Δελφών, Άμφισσα
- Αρχαιολογικό μουσείο και χώρος Δελφών, Η ιστορική εξέλιξη του μαντείου των Δελφών. Διαθέσιμο εδώ
