Της Ευαγγελίας Κουκουμτζή,
Η παιδική αθωότητα αποτελεί μύθο που έχει καταρριφθεί με την παραβατικότητα των ανηλίκων να σημειώνει αύξηση στη σύγχρονη εποχή. Τα αίτια που οδηγούν στην παράνομη συμπεριφορά είναι ποικίλα, καθώς η συμπεριφορά ενός ατόμου διαμορφώνεται στην παιδική ηλικία μέσα από διάφορους παράγοντες. Η οικογένεια, το σχολείο, τα Μ.Μ.Ε., αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται, φαίνεται να δρουν καταλυτικά στη σύσταση της συμπεριφοράς του. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικό φαινόμενο —αν αναλογιστεί κανείς ότι οι νέοι αποτελούν το μέλλον του κοινωνικού συνόλου—, το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει το νομικό σύστημα κάθε χώρας, με απώτερο στόχο –αν όχι την εξάλειψη– την αισθητή μείωσή του, με την επιβολή ποινής ή αναγκαίων μέτρων.
Ποιος ορίζεται ως ανήλικος;
Σύμφωνα με το Άρθρο 1 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ως παιδί ορίζεται «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των 18 ετών».
Ποια η ποινική μεταχείριση των ανήλικων δραστών, ανάλογα με την ηλικία τους;
Στον ελληνικό ποινικό κώδικα, και ειδικότερα στο Άρθρο 121 παρ.1 ΠΚ, ως ανήλικοι ορίζονται «αυτοί που κατά τον χρόνο τέλεσης της πράξης έχουν ηλικία μεταξύ του 12ου και του 18ου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων». Μάλιστα, στο Άρθρο 121 παρ. 2 ΠΚ, αναφέρεται ότι σε περίπτωση τέλεσης αξιόποινης πράξης από ανηλίκους 12 έως 18 ετών, προβλέπεται από τον νόμο η υποβολή αναμορφωτικών/θεραπευτικών μέτρων ή ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.
Συνεπώς, με βάση το παραπάνω άρθρο, εξάγεται το συμπέρασμα ότι οι ανήλικοι κάτω των 12 ετών, που διαπράττουν παράνομες πράξεις, είναι ποινικά αδιάφοροι, με αποτέλεσμα να μην τους καταλογίζεται η πράξη (Άρθρο 34 ΠΚ-ανικανότητα προς καταλογισμό) και κατ’ επέκταση να κρίνεται ατελέσφορη η επιβολή ποινής ή αναμορφωτικών/θεραπευτικών μέτρων.
Ο Έλληνας νομοθέτης, στο Άρθρο 126 παρ. 1 ΠΚ, προβλέπει ότι όσοι ανήλικοι βρίσκονται μεταξύ του 12ου και του 15ου έτους της ηλικίας τους συμπληρωμένων, είναι με βάση αμάχητο τεκμήριο ανίκανοι προς καταλογισμό, γεγονός που έχει ως απόρροια την επιβολή αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων, κατά τα Άρθρα 122 ΠΚ και 123 ΠΚ αντίστοιχα.
Ιδιάζουσα είναι η μεταχείριση των ανήλικων παραβατών όταν έχουν συμπληρώσει το 15ο έτος της ηλικίας τους. Κατ’ αρχάς, βάσει του Άρθρου 126 παρ. 2 ΠΚ, τους επιβάλλονται αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, εκτός αν κριθεί αναγκαία η επιβολή της ποινής του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, κατά το Άρθρο 127 ΠΚ.
Συγκεκριμένα, οι προϋποθέσεις επιβολής περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, σύμφωνα με το Άρθρο 127 ΠΚ, είναι οι εξής:
- Η συμπλήρωση 15ου έτους της ηλικίας
- Η τέλεση αξιόποινης πράξης, την οποία αν τελούσε ενήλικος θα ήταν κακούργημα (και κατ’ επέκταση θα τιμωρούνταν ως τέτοιο, Άρθρο 18 ΠΚ)
- Η αξιόποινη πράξη είναι συνιστάμενη από στοιχεία βίας ή στρέφεται κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας
- Η ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία του δικαστηρίου για την επιβολή του περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων αντί των αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων, που στη συγκεκριμένη περίπτωση δε κρίθηκαν επαρκή λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών τέλεσης του αδικήματος από τον ανήλικο, και λαμβάνοντας υπόψιν την προσωπικότητα αυτού.
Η διάρκεια της παραμονής στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων
Αν για την τελούμενη πράξη απειλείται η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης από 5 ως 10 έτη (Άρθρο 52 ΠΚ), τότε η παραμονή του ανηλίκου κυμαίνεται από 6 μήνες ως 5 έτη (Άρθρο 54 εδ. α’ ΠΚ).
Αν η απειλούμενη ποινή συνίσταται σε ισόβια κάθειρξη ή πρόσκαιρη κάθειρξη από 10 ως 15 έτη, τότε η παραμονή του ανηλίκου στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων κυμαίνεται από 2 έτη ως 8 έτη (Άρθρο 54 εδ. β΄ ΠΚ).
Η ποινική αντιμετώπιση των νεαρών ενήλικων δραστών 18-25 ετών
Στους νεαρούς ενήλικες 18-25 ετών μπορεί να διαταχθεί η επιβολή περιορισμού σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, εφόσον κριθεί ελλιπής η ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, λόγω του νεαρού της ηλικίας, ενώ δεν είναι αναγκαία η επιβολή άλλης ποινής για την αποφυγή τέλεσης της κολάσιμης συμπεριφοράς στο μέλλον. Ενώ, το δικαστήριο έχει επιπροσθέτως τη δυνατότητα επιβολής μιας κύριας ποινής στους νεαρούς ενήλικους παραβάτες, η οποία θα είναι μειωμένη κατά το Άρθρο 83 ΠΚ και εκτίεται σε κάθε περίπτωση σε ξεχωριστό χώρο από εκείνον της κράτησης των ενηλίκων δραστών (Άρθρα 130 ΠΚ παρ. 3 εδ. β΄, 133 ΠΚ).
Το ζήτημα της εκδίκασης της εγκληματικής πράξης μετά τη συμπλήρωση των ηλικιακών ορίων της ανηλικότητας
Σε ό,τι αφορά τις ηλικιακές ομάδες 12-15 ετών και 15-18 ετών, εφαρμόζονται αναλογικά οι διατάξεις που ισχύουν για όσο βρίσκονται σε αυτά τα ηλικιακά όρια, ακόμη κι αν δικαστούν μετά τη συμπλήρωση αυτών των ηλικιακών ορίων.
Συγκεκριμένα, οι ανήλικοι 12-15 ετών που δικάζονται μετά τα 18 έτη, τιμωρούνται μόνο με αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, τα οποία παύουν αυτοδικαίως μετά τη συμπλήρωση του 25ου έτους της ηλικίας τους (Άρθρο 130 παρ. 1 εδ. β’ ΠΚ). Από την άλλη, οι ανήλικοι 15-18 ετών τιμωρούνται είτε με τον περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων του Άρθρου 54 ΠΚ είτε στη χειρότερη περίπτωση με την έκτιση της ποινής αυτής σε κατάστημα ενηλίκων, αλλά σε ξεχωριστό κατάστημα κράτησης, χωρίς την υποχρεωτικά μειωμένη ποινή, βάσει του Άρθρου 83 ΠΚ, που προέβλεπε ο παλαιός ποινικός κώδικας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ποινολογία, Λ. Μαργαρίτης, Ν. Παρασκευόπουλος, Γ. Νούσκαλης, Νομική Βιβλιοθήκη
- Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, Α. Πιτσελά, Ζ’ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα – Θεσσαλονίκη
