Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η έλευση του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα άλλαξε άρδην το πολιτικό και πολιτειακό καθεστώς στην προσφάτως απελευθερωμένη χώρα. Μια δεκαετία μετά από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, οι κάτοικοι, αυτής της μικρής εδαφικά χώρας, ήταν υπό την εξουσία όχι μόνο του βασιλέα, αλλά και των ευμενώς διακείμενων σε αυτόν κυβερνήσεων, καθώς αυτός τις διόριζε. Λίγες ήταν οι εξαιρέσεις που τα πρώτα αυτά χρόνια προσπάθησαν να φέρουν μια μεταβολή σε αυτό το σκηνικό. Μια τέτοια εξαίρεση ήταν κι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς -υποστηρικτής του αγγλικού κόμματος-, διπλωμάτες και εκσυγχρονιστές της επαναστατημένης Ελλάδας.
Η εμπειρία και οι αρετές του Μαυροκορδάτου τον έφεραν αρκετές φορές σε υπεύθυνες κυβερνητικές θέσεις, ακόμα και στην ηγεσία, όπως το 1841, με απόφαση του ίδιου του βασιλιά. Πίστευε, όμως, πραγματικά ο Όθωνας στις ικανότητες του Έλληνα πολιτικού ή υπήρχε άλλος λόγος πίσω από αυτόν τον διορισμό; Η αλήθεια είναι πως ο ηγεμόνας της χώρας απέβλεπε να μεταβάλει το δυσμενές κλίμα που είχε δημιουργηθεί γύρω από το πρόσωπό του από την πλευρά της Αγγλίας, όπως είχε εκφραστεί από τον πρέσβη τους στην Ελλάδα, Sir Edmund Lyons. Για να αποσοβήσει, λοιπόν, τους κινδύνους έλαβε μια σειρά από αποφάσεις. Για παράδειγμα, την τοποθέτηση του Σπυρίδωνος Τρικούπη στη θέση του πρεσβευτή της χώρας μας στο Λονδίνο, την τοποθέτηση του Μαυροκορδάτου, για αρχή, στη θέση του Υπουργού Εξωτερικών και άλλα.
Τελικά, δεν εφαρμόστηκαν αυτά τα μέτρα, διότι δεν έβρισκαν σύμφωνη την Αγγλία. Πάρθηκε, λοιπόν, η απόφαση να δοθεί στον Μαυροκορδάτο η πρωθυπουργία, κάτι που επιθυμούσε και η Γαλλία, που υποστήριζε τον Όθωνα. Το Παρίσι πίστευε πως εξυπηρετούνταν τα συμφέροντά του μέσα από αυτή την κίνηση, διότι ήξερε πως ο νέος πρωθυπουργός θεωρούσε πως δεν ήταν ακόμα πρόσκαιρο το έδαφος για την παροχή Συντάγματος στην Ελλάδα –όχι γιατί ήταν υπέρμαχος του συνταγματικού συστήματος, αλλά γιατί θεωρούσε πως αυτό θα έπρεπε να γίνει σταδιακά– και επίσης, ήλπιζε πως δεν θα μπορέσει ν’ ανταπεξέλθει στα νέα του καθήκοντα, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της θέσης του Λονδίνου.
Όλα αυτά οδήγησαν τον πολύπειρο πολιτικό στη θέση του πρωθυπουργού με τη θητεία του να ξεκινά τυπικά στις 22 Φεβρουαρίου 1841, αλλά θα αργήσει κάπως να ασκήσει τα καθήκοντά του. Τότε ξεκίνησε το ταξίδι του από το Λονδίνο προς την Ελλάδα, με μια ενδιάμεση στάση στο Παρίσι, μιλώντας με τον πρωθυπουργό της χώρας. Ο ερχομός του στην Αθήνα πραγματοποιείται στις 31 Μαΐου και αρχίζει αμέσως τις επαφές με τον μονάρχη, για να βρεθεί το πλαίσιο κάτω από το οποίο θ’ αναλάβει τα ηνία του τόπου.
Στις συναντήσεις τους ο Μαυροκορδάτος κοινοποίησε τους όρους του, που ήταν η κατάργηση του ανακτοβουλίου (δηλαδή του συμβουλίου του βασιλιά, που στην πλειοψηφία του αποτελούνταν από Βαυαρούς και ασκούσε στην ουσία την εξουσία), την απομάκρυνση των Βαυαρών από τις δημόσιες θέσεις, η παραχώρηση του Υπουργείου Στρατιωτικών σε Έλληνα, η προεδρία του Υπουργικού Συμβουλίου να γίνεται από τον πρωθυπουργό και όχι από τον βασιλιά κ.ά. Μέσω αυτών των ενεργειών ο Μαυροκορδάτος απέβλεπε στον εκσυγχρονισμό του τόπου, θέτοντας ως προτεραιότητα το εθνικό συμφέρον.
Ο Όθων, όμως δε φάνηκε να συμμερίζεται αυτές τις θέσεις και δεν ήταν πρόθυμος να υλοποιήσει μια πολιτική που θα μείωνε την εξουσία του, κάτι που επεσήμαναν και οι σύμβουλοί του. Δεν έδωσε, όμως, αμέσως μια αρνητική απάντηση, αλλά χρονοτριβούσε, νομίζοντας πως το θέμα θα ξεχαστεί. Σαν να μην ήταν αρκετό αυτό, ο βασιλιάς πρότεινε στον Μαυροκορδάτο πρόσωπα για τις υπουργικές θέσεις που ήταν άγνωστα ή μη δεκτά στον δεύτερο.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο πρωθυπουργός αναγκάστηκε να παραιτηθεί στις 7 Ιουνίου. Ο μονάρχης αισθάνθηκε πως το πρόβλημά του είχε πλέον φύγει και θα μπορούσε να συνεχίσει την πολιτική του. Προσπάθησε έτσι να αναθέσει σε άλλους πολιτικούς το σχηματισμό κυβέρνησης, αλλά βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα συμπαγές εθνικό σώμα, που υπερασπιζόταν τις απόψεις του Μαυροκορδάτου. Η στάση όλων των κομμάτων κατά της απολυταρχίας έφεραν προ των πυλών το ενδεχόμενο μιας επανάστασης, καθώς περίπου 1.000 οπλισμένοι πολίτες συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα. Υπό αυτές τις πιέσεις, ο Όθωνας αναγκάστηκε να υποχωρήσει και να δεχτεί τους περισσότερους όρους του ευφυούς πολιτικού, φοβούμενος την έκρηξη μιας επανάστασης.
Άνοιξε, με αυτόν τον τρόπο, ο δρόμος προς τον Μαυροκορδάτο, για να ηγηθεί της κυβέρνησης, η οποία σχηματίστηκε στις 24 Ιουνίου 1841. Σε αυτή είχαν ίση εκπροσώπηση και τα τρία κόμματα (αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό). Ο Μαυροκορδάτος εκτός από πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου ανέλαβε και Υπουργός Εσωτερικών, για να κατευνάσει το λαό. Η υπόλοιπη σύνθεση είχε ως εξής: Υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Χρηστίδης, Υπουργός Εκκλησιαστικών και Παιδείας Σπύρος Βαλέτας, Υπουργός Δικαιοσύνης Λέων Μελάς, Υπουργός Ναυτικών Αντώνης Κριεζής, Υπουργός Οικονομικών Γιώργος Τισσαμένος. Στις 2 Ιουλίου, ο Ανδρέας Μεταξάς ανέλαβε το Υπουργείο Στρατιωτικών (προκάτοχός του ήταν ο Βαυαρός συνταγματάρχης Christian von Schmaltz), που ήταν και η βασική επιθυμία του πρωθυπουργού αυτό το Υπουργείο να περάσει σε ελληνικά χέρια. Όλα ήταν έτοιμα για την εφαρμογή μιας νέας εκσυγχρονιστικής πολιτικής. Όραμά του ήταν να λαμβάνουν τις υπεύθυνες θέσεις άτομα που γνωρίζουν το αντικείμενο που καλούνται να διαχειριστούν, ακόμα κι αν δεν προέρχονται από κάποιο κόμμα.
Η πραγματικότητα παρ’ όλα αυτά ήταν πιο σκληρή από τις επιθυμίες του πρωθυπουργού. Η συνεχής αρνητική στάση του Όθωνα στο πλάνο του Μαυροκορδάτου δημιούργησε ένα ρήγμα στις σχέσεις των δυο ανδρών. Συνέπεια αυτού του ακήρυχτου πολέμου που είχε δημιουργηθεί ήταν η παραίτηση του πρωθυπουργού ενάμιση μήνα μετά από τον διορισμό του, στις 8 Αυγούστου 1841. Η παραίτησή του έγινε δεκτή από τον μονάρχη στις 10 Αυγούστου. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο πίσω από αυτή την παραίτηση είναι πως υπήρχαν υπουργοί που δεν έφυγαν αμέσως από τις θέσεις τους, αλλά μερικές μέρες αργότερα, ενώ υπήρχαν και ορισμένοι που διατήρησαν τη θέση τους.
Αυτή τη φορά ο Μαυροκορδάτος δεν είχε τη στήριξη όλων των πολιτικών, όπως είχε γίνει πριν μερικούς μήνες. Μπορεί ο Έλληνας πολιτικός να μην έφερε την αλλαγή που ήθελε, ωστόσο είναι πολλοί που πιστεύουν πως αυτά τα γεγονότα συνέβαλαν στη δημιουργία ενός κλίματος κατά της απόλυτης μοναρχίας, κάτι που εκφράστηκε με την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, που άνοιξε το δρόμο για τη συνταγματική ιστορία στην Ελλάδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1977) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Νεότερος Ελληνισμός από το 1833 ως 1881,τόμος ΙΓ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών
- Συλλογικό έργο (2006) Ιστορία των Ελλήνων, Νεώτερος Ελληνισμός από το 1833 ως 1881 Ελληνικό Κράτος, τόμος Ι΄, Αθήνα: Εκδ. Δομή
- Σκανδάμης, Α. Σ. (1961) Σελίδες πολιτικής Ιστορίας και κριτικής. Η τριακονταετία της βασιλείας του Όθωνος 1832-1862, τόμος Α΄, Ιδιωτική έκδοση
- Ευαγγελίδης, Τ. Ε. (1894), Ιστορία του Όθωνος βασιλέως της Ελλάδος (1832-1862), Εκδότης Αριστείδης Γ. Γαλανός
