19.3 C
Athens
Δευτέρα, 7 Οκτωβρίου, 2024
ΑρχικήΚοινωνίαΥγείαΓενετική «καταστροφή» ονόματι κυστική ίνωση

Γενετική «καταστροφή» ονόματι κυστική ίνωση


Της Μαριθένιας Μιχαλοπούλου,

Γενετική διαταραχή στην οποία οι πνεύμονες και το πεπτικό σύστημα φράσσονται με παχιά, κολλώδη βλέννα. Ένα ταξίδι απρόσμενο, με προορισμό άγνωστο και αφετηρία μία σαφώς ορισμένη γενετική ανωμαλία. Μία διάγνωση που έρχεται σαν κύμα και παρασύρει τα πάντα: κυστική ίνωση.

Η κυστική ίνωση επηρεάζει μια πρωτεΐνη στο σώμα, καθιστώντας την ελαττωματική στα άτομα που πάσχουν, γεγονός το οποίο δεν αφήνει ανέγγιχτα τα κύτταρα, τους ιστούς και τους αδένες του σώματος που δημιουργούν βλέννα και ιδρώτα. Ο βλεννογόνος είναι συνήθως ολισθηρός και προστατεύει τις επενδύσεις των αεραγωγών, του πεπτικού συστήματος, άλλων οργάνων και ιστών. Τα άτομα που έχουν κυστική ίνωση δημιουργούν παχιά, κολλώδη βλέννα που μπορεί να συσσωρευτεί και να οδηγήσει σε αποκλεισμούς, βλάβες ή μολύνσεις στα προσβεβλημένα όργανα. Όργανα όπως οι πνεύμονες και το πάγκρεας, επίσης, δεν μένουν ανεπηρέαστα από τη φλεγμονή.

Όσον αφορά τη συμπτωματολογία, η ποικιλομορφία που παρουσιάζεται δεν προκαλεί εντύπωση. Από ελάχιστα, ήπια έως πολυάριθμα, σοβαρά συμπτώματα εμφανίζονται σε διάφορους ασθενείς, με επιπλοκές, σε κάθε περίπτωση, απειλητικές για τη ζωή. Η σφοδρότητα αλλά και το είδος των συμπτωμάτων είναι άμεσα συνυφασμένα με τα προσβληθέντα όργανα, γεγονός το οποίο επηρεάζει και την έκβαση της κατάστασης. Πνευμονικά ή αναπνευστικά προβλήματα πρωτοστατούν, καθώς η παχιά και κολλώδης βλέννα που σχετίζεται με την ασθένεια φράσσει τους σωλήνες που μεταφέρουν αέρα από και προς τους πνεύμονες. Αυτά εμφανίζονται ως επίμονος βήχας με πτύελα, αδυναμία άσκησης, επαναλαμβανόμενες πνευμονικές λοιμώξεις, φλεγμονώδεις ρινικές διόδους ή επαναλαμβανόμενη ιγμορίτιδα.

Πηγή Εικόνας: gikids.org

Ταυτόχρονα, άτομα με κυστική ίνωση εμφανίζουν χαρακτηριστικές δυσκολίες στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών από τα τρόφιμα, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στη διατήρηση της καλής διατροφής και αναπόφευκτες καθυστερήσεις στην ανάπτυξη. Πιο αναλυτικά, η παχιά βλέννα φράσσει σωλήνες που μεταφέρουν πεπτικά ένζυμα από το πάγκρεας στο λεπτό έντερο, ελλείψει των οποίων το έντερο αδυνατεί να απορροφήσει πλήρως τα θρεπτικά συστατικά. Δύσοσμα, λιπαρά κόπρανα, κακή αύξηση βάρους και ανάπτυξη, εντερική απόφραξη, π.χ. ειλεός από μηκώνιο, χρόνια ή σοβαρή δυσκοιλιότητα σε συνδυασμό με ορθική πρόπτωση αποτελούν τα συνηθέστερα συμπτώματα της ασθένειας.

Πρέπει, ακόμη, να αναφερθεί πως σε άνδρες ασθενείς, οι μη φυσιολογικές ενδοαυλικές εκκρίσεις είναι ικανές να προκαλέσουν προοδευτική απόφραξη και καταστροφή των αναπτυσσόμενων σπερματικών χορδών, αλλά και της επιδιδυμίδας. Η υπογονιμότητα στον άνδρα θεωρείται μονόδρομος και οι πιθανότητες να κάνει παιδί χωρίς ιατρική βοήθεια είναι μηδαμινές.

Εμβαθύνοντας στο γενετικό υπόβαθρο της ασθένειας, πρέπει να αναφερθεί πως οφείλεται σε υπολειπόμενη αυτοσωμική κληρονομικότητα. Άγνωστες λέξεις, με πολύ μεγάλη βαρύτητα. Ο όρος υπολειπόμενη υποδηλώνει πως απαιτείται μία μεταλλαγή και στα δύο αντίγραφα DNA, διαφορετικά η ασθένεια δεν εμφανίζεται και το άτομο είναι απλά φορέας. Ο όρος αυτοσωμική σημαίνει πως η μεταλλαγή γίνεται σε σωματικό χρωμόσωμα και όχι φυλετικό. Εν προκειμένω, απαλοιφή ΔF508 ενός κωδικονίου στο CFTR γονίδιο στο χρωμόσωμα 7 αρκεί. Σημειώνεται, έτσι, απώλεια ενός αμινοξέος, της φαινυλαλανίνης (F), στη θέση 508 της πρωτεΐνης. Η κυστική ίνωση αποτελεί ένα από τα πλέον συνήθη σύνδρομα που οφείλονται σε μία μόνο μεταλλαγή, χωρίς αυτό να αποκλείει την πιθανότητα συσσώρευσης πολλαπλών μεταλλαγών. Το γεγονός αυτό, μάλιστα, αποβαίνει καθοριστικό για τη σοβαρότητα της ασθένειας και οι διάφορες μεταλλαγμένες πρωτεΐνες καθίστανται στόχοι για τα φάρμακα, που έχουν ως στόχο την αποκατάσταση της λειτουργία τους.

Πηγή Εικόνας: cysticfibrosisnewstoday.com – Τρισδιάστατη δομή της πρωτεΐνης CFTR

Στην κυστική ίνωση, το γονίδιο ρυθμιστής διαμεμβρανικής αγωγιμότητας κυστικής ίνωσης (CFTR), όπως ήδη αναφέρθηκε, επηρεάζεται άμεσα. Σε μοριακό επίπεδο, ο αντίκτυπος είναι μία αλλαγή στην πρωτεΐνη που ρυθμίζει την κίνηση του άλατος εντός και εκτός των κυττάρων, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση παχιάς, κολλώδους βλέννας στο αναπνευστικό, πεπτικό και αναπαραγωγικό σύστημα, καθώς και αυξημένο αλάτι στον ιδρώτα.

Η πρωτεΐνη CFTR είναι διαμεμβρανικός δίαυλος ιόντων, τύπου μεταφορέα ABC, και μεταφέρει ιόντα χλωρίου στα επιθηλιακά κύτταρα. Εκτείνεται, μάλιστα, κατά μήκος της μεμβράνης αυτής και συνδέει το κυτταρόπλασμα, εσωτερικό μέρος του κυττάρου, με το περιβάλλον υγρό. Η μεταφορά ιόντων χλωριδίου βοηθά στον έλεγχο της κίνησης του νερού στους ιστούς, κάτι που είναι απαραίτητο για την παραγωγή λεπτής βλέννας που ρέει ελεύθερα. Όταν η πρωτεΐνη CFTR λειτουργεί φυσιολογικά, τα ιόντα ρέουν ελεύθερα μέσα και έξω από τα κύτταρα. Ωστόσο, στην περίπτωση που η πρωτεΐνη CFTR δυσλειτουργεί, το αποκλεισμένο κανάλι δεν επιτρέπει τη ροή των ιόντων προς τα έξω, προκαλώντας κυστική ίνωση. Αναλυτικότερα, η πρωτεΐνη CFTR είναι αγκυροβολημένη στην εξωτερική μεμβράνη των κυττάρων, στους ιδρωτοποιούς αδένες, στους πνεύμονες, στο πάγκρεας και σε όλους τους υπόλοιπους εξωκρινείς αδένες στο σώμα.

Οι πάσχοντες από κυστική ίνωση έχουν πολύ αλμυρό ιδρώτα, τόσο που ένας γονιός τον αισθάνεται φιλώντας το παιδί του. Ο ιδρωτοποιός αδένας εκκρίνει άλας και νερό, συστατικά τα οποία απορροφώνται μερικώς στον ιδρωτοποιό αγωγό. Η διαδικασία της επαναπορρόφησης είναι παθολογική στα άτομα αυτά, με την CFTR να μην απορροφά ιόντα και το χλώριο να παγιδεύεται εσωτερικά των αγωγών. Η έλλειψη λειτουργίας της CFTR οδηγεί σε περίσσεια χλωρίου στον ιδρώτα, κάτι το οποίο αποτελεί και διαγνωστικό δείκτη.

Πηγή Εικόνας: uthealtheasttexas.com

Οι αεραγωγοί καλύπτονται με ένα λεπτό στρώμα υγρού που ονομάζεται επιφανειακό υγρό αεραγωγού (ASL) και ένα στρώμα πηκτής βλέννας. Σε αυτό παγιδεύονται βακτηρίδια και ξένα σωματίδια, ενώ οι βλεφαρίδες στην επιφάνεια των κυττάρων των αεραγωγών μετακινούν συνεχώς τα σωματίδια από τους πνεύμονες και προς το στόμα. Η κάθαρση των βλεννογόνων, όπως ονομάζεται αυτή η διαδικασία, είναι ένας σημαντικός αμυντικός μηχανισμός που προστατεύει τους πνεύμονες από μόλυνση. Το ASL περιέχει, επίσης, αντιπρωτεάσες, αντιοξειδωτικά, αντισώματα και άλλες ουσίες που συνεργάζονται για να εξουδετερώσουν ή να καταστρέψουν τους εισβολείς οργανισμούς, χωρίς να προκαλέσουν βλάβη στους πνεύμονες. Στους αεραγωγούς CF, η μειωμένη μεταφορά χλωρίου συνδυάζεται με περίσσεια επαναπορρόφησης νατρίου από το ASL. Εφόσον το νερό ακολουθεί τη ροή του νατρίου, το ASL και το στρώμα πηκτής βλέννας αφυδατώνεται.

Το εξωκρινές πάγκρεας παράγει ένζυμα απαραίτητα για την αφομοίωση των τροφίμων. Τα άτομα με CF, στην πλειονότητά τους, δε δημιουργούν παγκρεατικά ένζυμα και αναπτύσσουν ένα πρόβλημα γνωστό ως παγκρεατική ανεπάρκεια. Τα κύτταρα του παγκρεατικού πόρου εκκρίνουν, επιπροσθέτως, διττανθρακικό άλας στο έντερο αποσκοπώντας στην εξουδετέρωση του οξέος του στομάχου μέσω του καναλιού CFTR. Η αδυναμία εκτέλεσης της εξουδετέρωσης αυτής αποτελεί εναρκτήριο βήμα για την ανάπτυξη δυσαπορρόφησης.

Εν τέλει, μεταβολές και διακυμάνσεις αποτελούν αναπόσπαστη πτυχή της νέας ζωής των πασχόντων, καθώς η κυστική ίνωση δεν είναι ασθένεια στατική. Η εξέλιξή της είναι απρόβλεπτη και πολυπαραγοντική –μια επική τρικυμία. Αρκεί να θυμόμαστε πως με έναν καλό καπετάνιο, το πλοίο θα δέσει στο λιμάνι.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  • About Cystic Fibrosis, Cystic Fibrosis Foundation. Διαθέσιμο εδώ
  • Basics of the CTFR Protein, Cystic Fibrosis Foundation. Διαθέσιμο εδώ
  • Cystic Fibrosis, nhlbi.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
  • Donaldson, S. H., & Boucher, R. C. Pathophysiology of Cystic Fibrosis. Annales Nestlé (English Ed.). Διαθέσιμο εδώ

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Μαριθένια Μιχαλοπούλου
Μαριθένια Μιχαλοπούλου
Γεννήθηκε το 2000 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Είναι φοιτήτρια του τμήματος Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει παρακολουθήσει αρκετές ομιλίες και ημερίδες σχετικές με το αντικείμενο των σπουδών της. Είναι γνώστρια της αγγλικής και της γαλλικής γλώσσας.