Του Νίκου Θεολόγου,
Ένας ελεύθερος και υπεύθυνος Τύπος με πλουραλισμό απόψεων είναι ένα αδιαμφισβήτητα σημαντικό στοιχείο σε κάθε δημοκρατικό πολίτευμα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ), ή αλλιώς «τέταρτη εξουσία», αποτελούν προπύργιο του κράτους δικαίου και βασική πηγή πληροφοριών για τους πολίτες στην προσπάθεια τους να διαμορφώσουν μία άποψη και να συμμετέχουν στα κοινά. Τα ΜΜΕ υποχρεούνται να είναι αντικειμενικά και να δρουν με βασικό γνώμονα την αλήθεια και την ενημέρωση του κοινού. Φυσικά, εφόσον υποχρεώσεις και δικαιώματα πάνε χέρι με χέρι, η ελευθερία του τύπου προστατεύεται τόσο από το Διεθνές Δίκαιο όσο και από την εθνική νομοθεσία των κρατών (τουλάχιστον στη «Γηραιά Ήπειρο»). Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό Reporters Without Borders που διεξάγει ετήσιες παγκόσμιες έρευνες για την ελευθερία του τύπου, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μία σημαντική κι ανησυχητική οπισθοδρόμηση στην ελευθερία του τύπου ανά τον κόσμο, με την Ευρώπη να μην αποτελεί εξαίρεση.
Οι δημοσιογράφοι είναι απροστάτευτοι απέναντι στην εξουσία
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τους δημοσιογράφους σήμερα είναι η αστυνομική βία κατά τη διάρκεια κάλυψης διαδηλώσεων. Η παρεμπόδιση κάλυψης διαδηλώσεων από δημοσιογράφους έχει λάβει πολλές μορφές στο παρελθόν, με τον λεκτικό εκφοβισμό και την κατάσχεση του εξοπλισμού να αποτελούν την καλύτερη περίπτωση. Ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρωσία και η Ουκρανία, οι δημοσιογράφοι φοβούνται για τις ζωές τους αφού ουκ ολίγες φορές έχουν βρεθεί στο νοσοκομείο μετά από επίθεση της αστυνομίας ή έχουν δει συναδέλφους τους να δολοφονούνται. Ωστόσο, αυτά τα περιστατικά έχουν αυξηθεί δραματικά και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Γαλλία και η Ελλάδα, με το θάνατο του δημοσιογράφου οργανωμένου εγκλήματος Γιώργου Καραϊβάζ να είναι ακόμη φρέσκος.
Τα περιστατικά είναι πολλά, σίγουρα παραπάνω από αυτά που θα μπορούσαν να αναφερθούν σε αυτό το άρθρο, αλλά η περίπτωση της Κριμαίας είναι εμβληματική. Στην τότε εμπόλεμη ζώνη της Κριμαίας δημοσιογράφοι πολλών εθνικοτήτων, αφού πρώτα τους αρνήθηκε η «δικαιωματικά κατοχυρωμένη» είσοδος τους στη περιοχή, έπεσαν θύματα απαγωγής, λεκτικού και σωματικού εκφοβισμού και κατάσχεσης του εξοπλισμού τους από τις ένοπλες δυνάμεις. Φυσικά δεν κουνήθηκε φύλλο, ούτε στη μία (Ουκρανία) ούτε στην άλλη χώρα (Ρωσία), καθώς αυτά τα περιστατικά χαρακτηρίστηκαν ως «παράπλευρη απώλεια».
Σύμφωνα με το International Press Institute, στο διάστημα μεταξύ του Σεπτεμβρίου 2020 και του Δεκεμβρίου 2020 καταγράφηκαν 58 περιστατικά σωματικής και λεκτικής επίθεσης σε 5 χώρες της Ε.Ε. Προφανέστατα και αδιαμφισβήτητα, η καραμέλα του μεμονωμένου περιστατικού έχει χαθεί προ πολλού, και πλέον μιλάμε για ένα μοτίβο. Ένα μοτίβο που πολλές φορές έρχεται σε αντίθεση με το καθήκον των κρατών να προστατεύουν την ελευθερία του τύπου, αλλά και να φροντίζουν για τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια των δημοσιογράφων.
Οι δημοσιογράφοι είναι απροστάτευτοι απέναντι στη δικαιοσύνη
Οι διαδηλώσεις και οι εμπόλεμες ζώνες δεν είναι οι μόνες περιπτώσεις που η ελευθερία του τύπου βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες να συμπεριλαμβάνουν τη δυσφήμηση ως κομμάτι του ποινικού δικαίου, αντί του αστικού, η δικαιοσύνη έχει αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο στην αντικειμενική δημοσιογραφία και την αποκάλυψη της αλήθειας.
Αυτού του είδους η νομοθεσία έχει επιτρέψει την απομάκρυνση δημοσιογράφων που ασκούν σκληρή κριτική σε απολυταρχικές κυβερνήσεις. Στη γείτονα Τουρκία 16 δημοσιογράφοι βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην φυλακή λόγω αντικυβερνητικών ρεπορτάζ, 7 στη Ρωσία, 7 στο Ισραήλ, 73 (!) στην Κίνα και πάει λέγοντας… Μπορεί αυτές οι χώρες να μην βρίσκονται στην Ε.Ε., αλλά αποτελούν κράτη με τα οποία η Ένωση έχει επιδιώξει καλές σχέσεις με βασικό στοιχείο τον διάλογο.
Βέβαια, μη φυλάκιση δεν σημαίνει ελευθερία. Στην Κροατία, κράτος μέλος της Ε.Ε., βάσει του νέου ποινικού δικαίου της, οποιοσδήποτε μπορεί να κατηγορηθεί για δυσφήμηση αν το ρεπορτάζ προκαλέσει δημόσιο εξευτελισμό, ακόμα κι αν το περιεχόμενο του αποδειχθεί αληθές. Μάλιστα, ο νόμος έγινε πράξη όταν ένας δημοσιογράφος αποκάλυψε την εκμετάλλευση κρατικού κεφαλαίου από ιδιωτικό σύστημα υγείας, με τον ίδιο να πληρώνει πρόστιμο 4.000 ευρώ.
«Αλήτες, ρουφιάνοι δημοσιογράφοι»
Κατά τα προαναφερθέντα, είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι η ελευθερία του τύπου απειλείται από εξωγενείς παράγοντες. Η αλήθεια είναι όμως πως στην Ευρώπη, ο μεγαλύτερος εχθρός της δημοσιογραφίας βρίσκεται εσωτερικά. Η οικονομική κρίση έχει επιφέρει συγκέντρωση των δημοσιογραφικών πηγών σε μία μικρή ολιγαρχική κοινότητα, η οποία δεν έχει σκοπό την αντικειμενική και πλουραλιστική δημοσιογραφία, αλλά την προβολή και αναπαραγωγή απόψεων που υπηρετούν την πολιτική και οικονομική τους ατζέντα.
Βλέπετε, όταν άκουσα πρώτη φορά το σύνθημα «αλήτες, ρουφιάνοι δημοσιογράφοι» ήμουν 11 χρονών και δεν μπορούσε ο νους μου να χωνέψει το γιατί. Όταν ακούς κάποιον να φωνάζει «μπάτσοι, γουρούνια δολοφόνοι», είναι εύκολο να το συνδέσεις με κατάχρηση εξουσίας, διότι η κατάχρηση αυτή είναι ορατή, έχει σάρκα, οστά και γκλοπ. Η προπαγάνδα είναι η τέχνη του να κάνεις μάζες ανθρώπων να πιστεύουν στην ίδια ψευδαίσθηση και να την θεωρούν αντικειμενική αλήθεια. Αποτελεί μία μοντέρνα μορφή κατάχρησης εξουσίας και χειρισμού του λαού. Έτσι λοιπόν, όταν η αντικειμενική δημοσιογραφία με μοναδικό στόχο την αλήθεια αντικαθίσταται με πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα τότε οι δημοσιογραφικές πηγές μετατρέπονται σε μονότονα φερέφωνα προπαγάνδας, ξενοφοβίας και στιγματισμού ευάλωτων ομάδων.
Αν λοιπόν μετά την ανάγνωση του άρθρου, ακόμη νομίζετε πως με τον έναν ή τον άλλον τρόπο η Ελλάδα δεν ανήκει σε μία από αυτές τις χώρες και δε βιώνουμε κάποια σοβαρή έλλειψη ελευθερίας του τύπου, αναθεωρείστε. Στην ελευθερία του τύπου η Ελλάδα είναι 70η στην παγκόσμια κατάταξη, τρίτη από το τέλος στην Ε.Ε. και η κατάσταση, όπως σημειώνει το Reporters Without Borders, είναι προβληματική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Alarming Situation of Press Freedom in Europe, Council of Europe, διαθέσιμο εδώ
- Journalists across EU face wave of attacks covering anti-lockdown protests, International Press Institute, διαθέσιμο εδώ
- Journalists covering public assemblies need to be protected, Council of Europe, διαθέσιμο εδώ
- Dangerous cocktail for press freedom, Reporters Without Borders/Greece, διαθέσιμο εδώ
