22.7 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορία1821-2021: 200 Χρόνια Ανεξαρτησίας και ΜνήμηςΗ οικονομική πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια

Η οικονομική πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια


Της Νάντιας Κούγια,

Είναι αδύνατο, να αναφέρει κανείς το όνομα του Ιωάννη Καποδίστρια χωρίς τα λόγια του να ακουστούν εγκωμιαστικά. Στην Ελλάδα, ο Ιωάννης Καποδίστριας είναι γνωστός ως ο πρώτος Κυβερνήτης του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους και ως ένας κορυφαίος πολιτικός και διπλωμάτης, ο οποίος διαχειρίστηκε αριστοτεχνικά κρίσιμα ζητήματα.

Τον Απρίλιο του 1827, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια ως Κυβερνήτη του Ελληνικού Κράτους, σε μια κρίσιμη περίοδο. Για πολλούς, ο Καποδίστριας ήταν νεωτεριστής και προοδευτικός, ενώ για άλλους, ήταν λαϊκιστής και στενοκέφαλος, άνθρωπος του Τσάρου, που είχε ως στόχο να καταργήσει τις δημοκρατικές αρχές που είχαν κατακτηθεί από τον Αγώνα. Ανεξάρτητα, όμως, από αυτές τις κρίσεις, ο Καποδίστριας αναμφισβήτητα ήταν ένας πολιτικός με μεγάλη διεθνή πολιτική αναγνώριση και εμπειρία, από τη θητεία του στην κυβέρνηση του Τσάρου.

Στις αρχές του 1828, όταν ο Καποδίστριας αποβιβαζόταν στο Ναύπλιο, η Ελλάδα ήταν μια ερειπωμένη χώρα και βεβαρημένη με το υπέρογκο χρέος των 2.400.000 λιρών, λόγω των εξωτερικών δανείων του 1824 και 1825, καθώς και με ένα μεγάλο εσωτερικό χρέος. Εκτός αυτών, ο πόλεμος είχε δημιουργήσει οξύτατα προβλήματα, καταστροφές οικισμών και εγκατάλειψη από τους κατοίκους τους, ανάγκη περίθαλψης των άτακτων σωμάτων και ανέργων, φροντίδα δεκάδων χιλιάδων προσφύγων και εξαγορά αιχμαλώτων. Η αγροτική παραγωγή της Πελοποννήσου, στην οποία στηρίζονταν σε μεγάλο βαθμό τα δημόσια έσοδα, ήταν σχεδόν κατεστραμμένη από τις εμφύλιες διαμάχες και τις καταστροφές του Ιμπραήμ. Σύνηθες θέαμα, τα ερείπια των γκρεμισμένων σπιτιών σε πόλεις και χωριά και επιτακτική ανάγκη, η άμεση ανοικοδόμησή τους.

Το ταμείο της κεντρικής διοίκησης, δε μπορούσε να καλύψει ούτε τις απαραίτητες κρατικές δαπάνες, μιας και τα χρήματα των εξωτερικών δανείων του 1824 και 1825 είχαν σπαταληθεί. Αντιμέτωπος με αυτή την κατάσταση ο Καποδίστριας, προσπάθησε να εξασφαλίσει από τη γαλλική κυβέρνηση δάνειο, ύψους 60.000.000 φράγκων, προκειμένου να στηρίξει την ανασυγκρότηση και τη λειτουργία της κρατικής διοίκησης, καθώς και το πρόγραμμα της οικονομικής ανασυγκρότησης. Το δάνειο, ωστόσο, δε δόθηκε και ο Καποδίστριας, αναγκάστηκε να στηριχτεί σε μικρά ποσά, που δίνονταν σε μηνιαία βάση από τους Ευρωπαίους φιλέλληνες, καλύπτοντας τη στοιχειώδη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και κυρίως τους μισθούς των ενόπλων και των δημοσίων υπαλλήλων, ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη συγκρότηση μιας λειτουργικής και ισχυρής κεντρικής διοίκησης.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας σε ώριμη ηλικία. Σκίτσο με μολύβι. Πηγή εικόνας: sansimera.gr

Θέτοντας, για πρώτη φορά, τις βάσεις μιας σύγχρονης δημοσιονομικής πολιτικής, ο Καποδίστριας προχώρησε και οργάνωσε τις κρατικές υπηρεσίες με λογιστική τάξη, προκειμένου να γίνεται έλεγχος για τη διαχείριση του δημόσιου χρέους και να επιβάλλονται κυρώσεις κατά της διαφθοράς: «…παράπονα κατά της παρανόμου πολιτείας των τε λιμεναρχών και των υγειονόμων και των δασμοτελωνών, εκτρεπομένων εις καταχρήσεις πιεστικάς του λαού, των οποίων λαμπρά απόδειξις είναι ο σήμερον όχι μόνον άνετος βίος, αλλά και η σκανδαλώδης πολυτέλεια αυτών… θέλει διορισθή άνευ αναβολής επίτηδες γενικός επιθεωρητής όλων των λιμένων της επικρατείας με αρμοδιότητες οπόταν ευρίσκη ελλείψεις, υποψίαν διδούσας σφετερισμού ή κακοπολιτείας, να τους διαπαύη της υπηρεσίας, να τους εγκαλή προς την κυβέρνησιν, και αντ’ αυτών να καθιστά άλλους προσωρινώς…».

Για την οικονομική ανόρθωση της χώρας και την ομαλοποίηση των συναλλαγών, ο Κυβερνήτης προσπάθησε να σταθεροποιήσει τις τιμές διαφόρων αγαθών, καθώς και την παύση εκμετάλλευσης των φτωχών, μέσω του δανεισμού με υψηλό τόκο. Στην επιδίωξή του, να συγκεντρώσει τα ανενεργά κεφάλαια πλούσιων ιδιωτών από το εσωτερικό, αλλά και από τους Έλληνες του εξωτερικού, στις 2 Φεβρουαρίου του 1828 δημιούργησε την Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα, την πρώτη ελληνική τράπεζα με διευθύνοντα σύμβουλο, τον πρόβουλο της οικονομίας, Γεώργιο Κουντουριώτη και σύμβουλους τους Γεώργιο Σταύρου και Αλέξανδρο Κοντόσταυλο. Μάλιστα, θέλοντας να αποτελέσει παράδειγμα, κατέθεσε ο ίδιος 1.000 τάληρα. Το εγχείρημα όμως, δεν πέτυχε, μιας και αυτή η τράπεζα σχηματίζονταν με ιδιωτικά κεφάλαια, αλλά ήταν φανερή η παρέμβαση του κράτους. Η άσχημη κατάσταση της οικονομίας κλόνισε την εμπιστοσύνη του λαού στην Τράπεζα, καθώς πίστευε ότι θα συνεχιζόταν η επέμβαση του κράτους σ’ αυτήν και η «αρπαγή» των κεφαλαίων τους, για την κάλυψη των κρατικών αναγκών.

Οι εκκλήσεις του Καποδίστρια, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, καθώς οι εύπορες προυχοντικές οικογένειες τηρούσαν αντιπολιτευτική στάση απέναντι στην εξουσία. Λίγους μήνες αργότερα, στις 28 Ιουλίου 1828, ο Κυβερνήτης ίδρυσε το Εθνικό Νομισματοκοπείο στην Αίγινα και την 1η Οκτωβρίου 1829 κυκλοφόρησε το πρώτο ελληνικό νόμισμα ονόματι «αργυρός φοίνικας». Τα πρώτα νομίσματα που κόπηκαν, οι Φοίνικες (ασημένια) ήταν των 10 λεπτών, των 5, του 1 (χάλκινο) και συνολικά κόπηκαν 12.000 ασημένιοι Φοίνικες και ένα εκατομμύριο χάλκινοι Φοίνικες.

Απόδειξη για κατάθεση χρηματικού ποσού στην Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα. Πηγή: Δημακοπούλου (1970) μέσω του Παπαρηγόπουλος (1988)

Ο Καποδίστριας, είχε θέσει με διάταγμα τέρμα στην απαράδεκτη ποικιλία νομισμάτων, που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα, γιατί πίστευε ότι για να μπει κάποια τάξη στην οικονομία, θα έπρεπε να αντικατασταθούν τα οθωμανικά νομίσματα, καθώς οι συνεχείς υποτιμήσεις, θα υπονόμευαν τις συναλλαγές. Ο Ιωάννης Καποδίστριας, πίστευε ότι τα νομίσματα «τόνωναν» την Εθνική αξιοπρέπεια, καθώς με τη χρήση τους θα εκφραζόταν και η ανεξάρτητη υπόσταση του Ελληνικού κράτους. Όμως, ο «φοίνικας» έγινε αντικείμενο κερδοσκοπίας είτε γιατί αποθησαυριζόταν και χρησιμοποιούνταν για πληρωμές στο εξωτερικό είτε γιατί πουλιόταν ως άργυρος, με αποτέλεσμα να σταματήσει η κοπή του και να εξαφανιστεί.

Ο βασικότερος όμως τομέας, που εφαρμόστηκε η καποδιστριακή οικονομική πολιτική υπήρξε η γεωργία, που αποτελούσε βασική πηγή πλούτου της Ελλάδας και τον ακρογωνιαίο λίθο της ελληνικής οικονομίας. Πρώτιστη φροντίδα του Καποδίστρια, ήταν η αντιμετώπιση της πείνας, που μάστιζε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η αναδιάρθρωση του πρωτογενούς τομέα και η σταδιακή επανάκαμψη της παραγωγής στα προεπαναστατικά επίπεδα, ήταν κάτι περισσότερο από επιτακτική. Για αυτό ακριβώς το λόγο, έκανε ο ίδιος περιοδείες, προκειμένου να εξετάσει από κοντά τα προβλήματα των αγροτών.

Έδωσε ιδιαίτερο βάρος, στη γεωργική εκπαίδευση ιδρύοντας τη γεωργική σχολή στην Τίρυνθα, με διευθυντή τον Αθανάσιο Βάγια. Σύναψε δάνεια, με στόχο να ενισχυθούν οι γεωργοί και οι ακτήμονες και φρόντισε να καλλιεργούνται οι αμπελώνες, οι ελαιώνες, τα σιτοχώραφα και τα περιβόλια. Επίσης, μοίρασε στους γεωργούς βόδια για όργωμα, εργαλεία και σπόρους. Επεδίωξε την ποιοτική βελτίωση των καλλιεργειών, με την εισαγωγή νέων ειδών και τη χρήση νέων εργαλείων και μεθόδων και εισήγαγε πρώτος την καλλιέργεια της πατάτας με ένα τρόπο που έδειχνε τη βαθιά γνώση του για το ψυχισμό του Έλληνα εκείνης της περιόδου.

Διέταξε να αποθέσουν ένα φορτίο με πατάτες στο λιμάνι του Ναυπλίου και προέτρεψε να πάρει ο καθένας όσες θέλει. Οι πρωτευουσιάνοι, όμως εξέφραζαν μια παγερή αδιαφορία. Για αυτό το λόγο ο Καποδίστριας, με μια ευφυή κίνηση, διέταξε η αποστολή των πατατών να ξεφορτώνεται σε δημόσια επίδειξη, στις αποβάθρες του Ναυπλίου, και να φρουρείται κάτι πολύτιμο. Αμέσως, κυκλοφόρησαν ψίθυροι, ότι για να φυλάσσεται το φορτίο θα αποτελεί κάτι σπουδαίο. Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι μαζεύτηκαν στο λιμάνι και σταδιακά τις έκλεβαν, μέχρι που εξαφανίστηκαν. Εκείνο που δε γνώριζε ο κόσμος, ήταν ότι ο Καποδίστριας είχε διατάξει τους φρουρούς να αγνοούν εσκεμμένα τις κινήσεις των κατοίκων κι έτσι η πατάτα, έγινε μέρος της διατροφής του Έλληνα.

Φοίνικας Καποδιστριακής περιόδου (1828-1831). Εμπροσθότυπος: Φοίνικας αναγεννώμενος από τη στάχτη του. Ατενίζει σταυρό φωτιζόμενο από ακτίνες του Αγ. Πνεύματος. Περιβάλλεται από επιγραφή: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ αωκα (1821) Οπισθότυπος: Δάφνινο στεφάνι. Στο κέντρο αναγράφεται η αξία του νομίσματος: 1 ΦΟΙΝΙΞ. Περιβάλλεται από επιγραφή: ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ Ι.Α. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. Στο έξεργο διακρίνεται η ημερομηνία έκδοσης: 1828. Πηγή εικόνας: nummus.gr

Ο Ιωάννης Καποδίστριας, το Νοέμβριο του 1830, γνωρίζοντας τη δυσκολία του έργου για την οργάνωση και την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, ζήτησε από τον Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδο να του συστήσει οικονομολόγο με οργανωτικές ικανότητες και γνώσεις λογιστικών, κατά προτίμηση Γάλλο. Ο Εϋνάρδος, βρήκε και του πρότεινε τον Αρτεμόν ντε Ρενύ, ο οποίος όμως έφθασε στην Ελλάδα τις παραμονές της δολοφονίας του Κυβερνήτη.

Ο διδάκτορας Διοικητικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νίκος Ζέρβας αναφέρει: «Ο Καποδίστριας ήταν μία πολυσχιδής προσωπικότητα, ο οποίος διακρινόταν, καταρχάς, από τις κατά τον Max Weber «Fachwissen» και «Dienstwissen», την επιστημονική γνώση, δηλαδή, και τη διοικητική πείρα, τις οποίες οφείλει να έχει οιοσδήποτε αναλαμβάνει ένα δημόσιο αξίωμα. Οι γνώσεις του πάνω στην πλατωνική θεωρία περί του «κυβερνάν» αποκρυσταλλώνονται στο σύνολο της πολιτικής του σταδιοδρομίας και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της σύντομης κυβερνητικής του θητείας στα 1828-1831».

«…εφ´ όσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν διά να ζήσω, αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και του οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν».

(Ιωάννης Καποδίστριας)


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Τ. Ε. Ευαγγελίδου (1894) Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου Κυβερνήτου της Ελλάδος (1828-1831). Αθήνα: Εκδότης Π.Ε. Ζανουδάκης – Βιβλιοπώλης
  • Γ. Δ. Δημακοπούλου (1970) Ο κώδιξ των ψηφισμάτων της Ελληνικής Πολιτείας, Α΄ 1828-1829. Αθήνα
  • Μ. Νεγρεπόντη-Δεληβάνη (1982) Η συμβολή του Ιωάννη Καποδίστρια στην οικονομική ανόρθωση της Ελλάδος. (επίμ. Ν. Χριστιανόπουλου) Θεσσαλονίκη:Τυπ. Στ. Γεωργιάδη
  • Α. Ε. Βακαλόπουλος (1988) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού – Η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821-1829) Τόμος Η΄. Θεσσαλονίκη: Εκτυπ. Αθ. Αλτιντζή
  • ‘Η οικονομική πολιτική του Καποδίστρια’ Σε Συλλογικό έργο (2000) Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. [Τελευταία πρόσβαση 25 Απριλίου] Διαθέσιμο εδώ 

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Κωνσταντίνα Κούγια
Κωνσταντίνα Κούγια
Γεννήθηκε το 2002 στην Αθήνα. Είναι φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Ως μαθήτρια Λυκείου συμμετείχε σε Πανελλήνια και Ευρωπαϊκά συνέδρια καθώς και σε διαγωνισμούς ρητορικής λαμβάνοντας υψηλές διακρίσεις. Γνωρίζει Αγγλικά, Γαλλικά και αυτή την περίοδο διδάσκεται την Ισπανική γλώσσα. Πάντα την γοήτευε η νομική επιστήμη και στόχος της είναι η αφοσίωσή της σε αυτή. Φιλοδοξία της είναι να ασχοληθεί με την Εγκληματολογία σε μεταπτυχιακό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Ο κόσμος της λογοτεχνίας την εντυπωσίαζε από μικρή και στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων και την απόπειρα συγγραφής.