Της Κατερίνας Κάκου,
1 Ιανουαρίου του 2021: Πρώτη μέρα του χρόνου. Το κέντρο της Αθήνας φοράει τα γιορτινά του. Πολύχρωμα φώτα, χριστουγεννιάτικα στολίδια, όμορφες γιρλάντες αλλά τίποτα δεν θυμίζει γιορτές ως είθισται, καθώς από αυτό το γιορτινό σκηνικό λείπει μια βασική και σημαντική παρουσία: η ανθρώπινη. Οι επιπτώσεις της πανδημίας είναι εμφανείς όσο ποτέ άλλοτε, καθώς εκεί που κάποτε το κέντρο κατακλύζονταν από ανθρώπους και τα σοκάκια της Ερμού από χαρούμενες φωνές, τώρα οι δρόμοι είναι άδειοι, ωσάν εγκαταλελειμμένοι, και παρά όλους τους χριστουγεννιάτικους στολισμούς, ταυτόχρονα είναι άδειο, βουβό. Ή μήπως δεν είναι άδειο ;
Κι, όμως, παρά την απαγόρευση, μέσα στην άδεια πόλη κυκλοφορούν ελάχιστες σκιές, που δίνουν ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι η πόλη δεν είναι ερημωμένη. Σκιές ανθρώπων που ζουν σε πάρκα, πεζοδρόμια, εγκαταλελειμμένα σπίτια και δεν διαθέτουν ιδιόκτητο ή έστω ενοικιαζόμενο χώρο για να στεγαστούν. Μοναδικό τους «σπίτι» ένα παγκάκι ή μια γωνία σε κάποιο πεζοδρόμιο, που να τους δίνει την αίσθηση προφύλαξης από το κρύο και την ενδεχόμενη κακοκαιρία που εγκυμονεί σε χειμωνιάτικες περιόδους, ενώ μόνιμό τους βάρος οι αναμνήσεις, γεγονός που αποτυπώνεται εξωτερικώς στα κουρασμένα και ταλαιπωρημένα πρόσωπά τους που αποπνέουν ένα φαινομενικό (και πρόωρο) γήρας. Είναι αναμφισβήτητο γεγονός, πως οι σκιές αυτές που περιπλανώνται σε άδειους δρόμους, είναι η εξαίρεση στη φράση-σταθμός του 2020 «μένουμε σπίτι, μένουμε ασφαλείς».
Φτιάχνοντας το πάζλ των κοινωνικών επιπτώσεων του κράματος της οικονομικής και υγειονομικής κρίσης, εύκολα μπορούμε να παρατηρήσουμε, ότι χιλιάδες άνθρωποι καθημερινά χάνουν την εργασία τους, με αποτέλεσμα η αδυναμία κάλυψης των βιοποριστικών τους αναγκών, να τους οδηγεί συχνά στην απελπισία και κατ’ επέκταση να καταλήγουν «ά-στεγοι». Δάνεια, χρόνια χρέη, τυχερά παιχνίδια και ναρκωτικές ουσίες είναι μερικά από τα βασικά αίτια που οδήγησαν πολλούς από τους συνανθρώπους μας σε αυτές τις άθλιες και εξευτελιστικές συνθήκες διαβίωσης, όπου η επιβίωση φαντάζει καθημερινή πρόκληση, κατά άλλους ένα άπιαστο όνειρο.
Δυστυχώς, όμως, αυτή η αποκαρδιωτική εικόνα συμπολιτών μας να ζουν σε άθλιες συνθήκες ή να κοιμούνται σε δρόμους, πλατείες και εγκαταλελειμμένα κτίρια δεν είναι καινούργια. Καθημερινά, δήμοι και λοιποί φορείς δέχονται όλο και περισσότερους ανθρώπους που αναζητούν μια λύση στο πρόβλημά τους. Ωστόσο, αυτό που προξενεί μεγάλη απορία είναι ότι στη χώρα μας οι άστεγοι δεν ορίζονται ως μία από τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού! Γεγονός που έχει ως συνέπεια την έλλειψη αποτελεσματικών μέτρων για την αντιμετώπιση του αποκλεισμού από την κατοικία, οδηγώντας σε μια «ακραία έκφραση κοινωνικού αποκλεισμού».
Για να κατανοήσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα καλύτερη τη διάσταση του φαινομένου, θα ήταν ωφέλιμο να δούμε ποιες είναι αυτές οι διαφορετικές κατηγορίες αστέγων. Έτσι, η πρώτη αφορά τους αστέγους, οι οποίοι δε διαθέτουν πρόσβαση σε οποιοδήποτε κατάλυμα για όλο το 24ωρο ή διαθέτουν πρόσβαση για μία μόνο νύχτα σε ξενώνες ύπνου. Η δεύτερη τους αστέγους με προσωρινή διαμονή σε ξενώνες για άστεγους, για γυναίκες θύματα κακοποίησης, για μετανάστες, για πρόσωπα που αποφυλακίζονται ή παίρνουν εξιτήριο από ιδρύματα και στερούνται άλλης κατοικίας. Η τρίτη κατηγορία αφορά τους ανθρώπους που διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης με προσωρινή φιλοξενία εξ ανάγκης ή παράνομη κατάληψη – χρήση χώρου/κτιρίου για στέγαση ή απειλή έξωσης από μισθωμένη ή ιδιόκτητη κατοικία ή απειλή βίας, ενώ στην τελευταία κατηγορία αστέγων ανήκουν τα άτομα που διαβιούν σε ανεπαρκή καταλύματα με διαμονή σε χώρους ακατάλληλους για κατοικία, σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία και τους ισχύοντες περιορισμούς, ή σε συνθήκες που υπερβαίνουν την ελάχιστη επιτρεπτή επιφάνεια κατοικίας ανά άτομο. Πρόκειται δηλαδή, για μια μη ομοιογενή πληθυσμιακή ομάδα που περιλαμβάνει όχι μόνο ηλικιωμένους άντρες, αλλά και νέους, γυναίκες, ακόμα και παιδιά, με μορφωτικό επίπεδο που ποικίλει και δεν περιορίζεται στα στενά περιθώρια των παραδοσιακά κοινωνικά αποκλεισμένων.
Αν δε αναλογιστούμε το ζήτημα από επιστημονική σκοπιά, μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια χαρακτηριστικά που αποτελούν το ενοποιητικό στοιχείο του ιδιόμορφου αυτού πληθυσμού. Το κύριο χαρακτηριστικό που ενώνει αυτή την ετερογενή ομάδα είναι, το ότι βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, έχοντας προηγουμένως ακολουθήσει διαφορετικές διαδρομές, πριν φτάσουν σε κατάσταση αδυναμίας να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε κανονική κατοικία. Ανάμεσα στα άλλα χαρακτηριστικά τους είναι, από τη μία πλευρά, η προφανής δυσκολία στην εξασφάλιση σταθερής δουλειάς, ενώ από την άλλη, η απουσία επιθετικών διαθέσεων προς την πολιτεία ή τους άλλους κατοίκους της πόλης αναφορικά με την ιδιαιτερότητα της κατάστασής τους. Πολύ συχνά, η έλλειψη στέγης συνοδεύεται από -χρόνια ή μη- προβλήματα υγείας, που ενισχύονται από τη δυσκολία πρόσβασης του θιγόμενου πληθυσμού στις σχετικές κρατικές υπηρεσίες, ενώ η χρόνια χρήση ναρκωτικών ουσιών συχνά είναι φυσικό επακόλουθο και μέσο προσωρινής λυτρώσεως και ανακουφίσεως από τη σκληρή για τους ίδιους πραγματικότητα.
Εν μέσω γιορτών και πανδημίας, οι ανθρώπινες αυτές φιγούρες επαναφέρουν τους τυχόν περαστικούς στη σκληρή πραγματικότητα που είναι απόρροια όχι μόνο της πανδημίας, αλλά και άλλων δυσμενών καταστάσεων όπως η ανεργία, η φτώχεια κ.α. Για αυτούς, η Πρωτοχρονιά είναι μια δύσκολη ημέρα όπως όλες οι υπόλοιπες, είναι άλλη μια μέρα που μέσα τους τρεμοπαίζει μια μικρή φλόγα ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο, για ένα αύριο που ο διακαής πόθος τους για μια καλύτερη ζωή θα είναι πραγματικότητα και όχι ένας «άπιαστος στόχος». Το κράτος πρόνοιας, όντας βεβαρημένο να βγάλει εις πέρας τις υπέρογκές υποχρεώσεις που δημιούργησε η πανδημία, αδυνατεί σε μεγάλο βαθμό να επιτελέσει τις λοιπές του λειτουργίες με την ίδια αποτελεσματικότητα και πληρότητα με την προ-κορωνοϊού εποχή. Είναι, επομένως, επιτακτική ανάγκη και αναπόφευκτη λύση η συνεισφορά όλων μας, ώστε μέσα σε ένα πνεύμα αλληλεγγύης και προσφοράς, σε συνδυασμό πάντα με τους κρατικούς φορείς, να εξαλείψουμε τις εικόνες των άστεγων και αβοήθητων αυτών ανθρώπων από τους δρόμους, ώστε σε περιόδους γιορτών να μπορούν όλοι να γιορτάσουν με ασφάλεια την αλλαγή του χρόνου «στο σπίτι», προσδοκώντας μια παραγωγική και ελπιδοφόρα χρονιά, όπου υγειονομικές και οικονομικές δυσχέρειες να αποτελούν πλέον μια απλή ανάμνηση του παρελθόντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το φαινόμενο των αστέγων, paratiritis-news.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι άστεγοι: Ιστορικό μιας ευάλωτης ομάδας και της διόγκωσής της, athenssocialatlas.gr, διαθέσιμο εδώ
